محمد رضا نیک نژاد آموزگار

80 تا 100 تن گرد هم آمده‌اند تا افزون بر پیاده‌روی و ورزش هفتگی، کار مدنی دیگری را پا به پای یکدیگر و با شعار «همبستگی معلم با روز جهانی محیط‌زیست» که به 3 زبان فارسی، کردی و انگلیسی بر پلاکاردی نقش بسته است، به انجام رسانند. این گروه از شهروندان، فرهنگیان و خانواده‌های آنها هستند که در روز جهانی محیط‌زیست - یعنی 15 خرداد - مسیری را برگزیده و تصمیم به پاکسازی زباله‌ها گرفته‌اند. اما این بار منطقه اورامان در مریوان کردستان و در خط مرزی ایران و عراق. این بخش از سرزمین پهناورمان، منطقه‌ای زیبا و دست نخورده است که مانند بسیاری دیگر از نقاط کشور پر است از زباله‌هایی رها شده در کنار جاده‌ها، مسیر رودخانه‌ها، ژرفای جنگل‌ها و... که این کوهسار کم مانند را آلوده کرده و زیباییش را به خطر انداخته است! گروهی معلم از شهرهای دلفان لرستان، سنندج، گلپایگان، بوکان، همدان، کرمانشاه، زنجان و تهران گرد هم آمده‌اند تا در اردویی صنفی/مدنی به میزبانی خاطره‌انگیز فرهنگیان مریوان، افزودن بر دیدن دوستان دیده و نادیده خویش، در کنشی مدنی و محیط‌زیستی با یکدیگر کاری نمادین را به انجام رسانند و پایه‌های رفتاری جهان/شهروندی را توانمند سازند.   
در دهه‌های گذشته و آلودگی بیش از اندازه زیست بوم‌های انسانی و جانوری، نهادهای مردم‌نهاد، بوم‌شناسان، کارشناسان محیط‌زیست و حتی سیاستمداران را بر آن داشته است که کنش‌های وابسته به نگهداشت و پاسداشت زیست بوم را افزایش داده و مهم‌ترین و یگانه‌ترین راهکار رویارویی با ویرانی بیش از اندازه کره زمین را آموزش شهروندان کنونی و آینده بدانند. از این روست که یکی از مهم‌ترین هدف‌های آموزش و پرورش نوین و بخش‌های بنیادین آموزش‌های شهروندی، صرف آشنایی دانش‌آموزان با رفتارهای محیط‌زیستی و آشتی آنها با طبیعت می‌شود. در این میان کشور ما با داشتن زیربناهای فراوان فرهنگی/تاریخی، بهترین زمینه‌ها را برای پرداختن به یکی از پرمخاطره‌ترین گرفتاری‌های امروزین انسان یعنی آلودگی زیست‌بوم داراست. تاریخ و فرهنگ ایران و ایرانی پر است از همزیستی با طبیعت و گرامیداشت آن. بی‌گمان بهترین نمونه، هم‌زمانی آغاز ‌سال نو با آغازِ رویش طبیعت و زمین و درختان و جانداران و... است. اما توجه و کنش زیست‌محیطی فرهنگیان برای نخستین‌بار، نشانه خوبی از دگرگونی در ساختار ذهنی و رفتاری یکی از بخش‌های مهم جامعه است. این گروه از شهروندان به دلیل گستردگی محل کار و زندگی و از آن مهم‌تر برخورد همیشگی و موثر با نسل‌های نوآموزِ سراسر کشور، سزاوارترین گروه اجتماعی برای پیوستن به رویکردهای جهانی نگهداشت زیست‌بوم است. فرهنگیان با جمعیت یک میلیونی و شمار دانش‌آموزان 13 میلیونی و البته وابستگی‌های نسبی و سببی هر دو گروه، تقریبا همه شهروندان کشور را در بر می‌گیرند. بی‌گمان هرگاه بتوان محیط‌زیست را برای این گروه گسترده از جامعه مسأله نمود، گستره‌ای از دورترین روستاها تا بزرگترین شهرهای کشور را دل‌نگرانی‌های زیست‌بومی در می‌نوردد و گوشه گوشه کشور با چنین کنش‌هایی آشنا می‌شوند و روش‌های پاسداشت و گرامیداشت زیست‌بوم را اجرا و پیگیری خواهند کرد. گرچه پیگیری گاه و بی‌گاه چنین رفتارهایی آن‌هم به گونه‌ای نمادین، نمی‌تواند چنگی به دل زند، اما نباید فراموش کرد که نهادینه کردن رفتارهای شهروندی در گرو به چالش کشیدن اندیشه‌ها و رفتارهای غیرشهروندی بوده و نیاز به همراهی و همدلی گروه‌های اجتماعی/مدنی دارد که چنین برنامه‌ای می‌تواند زمینه‌ای خوب برای دگرگونی در اندیشه‌ها و رفتارها را فراهم کند. امید است که روزی چنین برنامه‌هایی به گونه‌ای ساختارمند وارد برنامه‌های درسی مدرسه‌ها   شود.