شیوا سعیدی- شهروند| هرچند مالیات برای عموم مردم پدیده خوشایندی نیست و برخی از اقشار از آن گله دارند، اما باید قبول کرد این ابزار مالی کارکردهای مهم و مثبتی دارد. علاوه بر آنکه بخشی از درآمدهای دولت توسط همین مالیاتها تأمین میشود، گاهی اوقات از آن بهعنوان عاملی بازدارنده برای تخریب محیطزیست و به نفع سلامتی مردم استفاده میشود. البته درباره کارآمدی آن اما و اگرهای بسیاری وجود دارد ولی به نظر میرسد، استفاده از مالیات بهعنوان عاملی بازدارنده در سراسر جهان درحال فراگیر شدن است و واکنش مردم نسبت به آن مثبت بوده است.
در همین زمینه روزنامه «گاردین» گزارش میدهد که وضع مالیات 5درصدی بر کیسههای پلاستیکی در اسکاتلند، کاهش 80درصدی مصرف آن را در پی داشته است. این خبر کوتاه و ساده ارقام قابل توجهی را در خود گنجانده که جالب توجه است. آمار اولیه خردهفروشیهای اسکاتلند نشان میدهد، میزان مصرف کیسه پلاستیکی از 20 اکتبر 2014تاکنون بیش از 80درصد کاسته شده است. این نتایج با کاهش قابل توجه مصرف کیسه پلاستیکی در منطقه «ولز» که در سال 2011 این نوع مالیات را وضع کرد نیز همخوانی دارد. شمال ایرلند نیز در 2013 میلادی این قانون را وضع کرد و یکسال بعد مصرف کیسههای پلاستیکی 72درصد کاهش یافت.
این درحالی است که آمارهای رسمی سال گذشته نشان میدهد استفاده از کیسههای پلاستیکی در انگلیس برای چهارمین سال متوالی افزایش یافته و به 8.3میلیارد کیسه رسیده است. این کشور هنوز مالیاتی بر این مواد وضع نکرده است اما پیشبینی میشود در فصل پاییز این قانون عملی شود. بسیاری از موسسات حافظ محیطزیست از این نوع مالیات استقبال کردهاند. «هلن بینگام»، سخنگوی بنیاد « انگلیس را تمیز نگه داریم» میگوید: این نشان میدهد مالیات کیسههای پلاستیکی تأثیرگذار بوده است. بنابراین منتظر ماه اکتبر میمانیم تا انگلیس نیز این قانون را وضع کند.
او در ادامه افزود: این روند گویای این است که مصرفکنندگان بسیاری اکنون به استفاده دوباره از کیسههای پلاستیکی عادت کردهاند که این خود به کاهش انباشت زباله در جوامع ما منجر میشود و همچنین از هزینههای پاکسازی شهر کاسته میشود. البته این فقط سرآغاز کار است و منتظر تأثیرات بیشتر آن هستیم. «یان گولاند» مدیر ارشد موسسه «زباله صفر اسکاتلند» نیز میگوید: طی 6 ماه گذشته شاهد تغییرات شگفتانگیزی در عادات خرید مردم اسکاتلند بودهام. مصرفکنندگان مالیات 5درصدی را قبول کردهاند و سریعتر از آنچه تصور میکردم مصرف کیسههای پلاستیکی را کاستهاند.
البته اسکاتلند تنها کشوری نیست که
بر مصرف کیسههای پلاستیکی مالیات وضع کرده است. در بسیاری از کشورهای جهان ازجمله اتحادیه اروپا و آمریکا مدتهاست که برای حفاظت محیطزیست مالیاتی بر کیسههای پلاستیکی و زباله وضع شده است. بهعنوان مثال کشورهایی مانند آفریقایجنوبی، چین و تایوان و مقدونیه استفاده از کیسههای پلاستیکی را بهطورکلی ممنوع کردهاند. در بنگلادش و هند نیز این کیسهها به دلیل اینکه باعث بسته شدن فاضلابها میشدند، ممنوع هستند. در هنگکنگ و تایوان نیز ارایه رایگان کیسههای پلاستیکی یکبار مصرف ممنوع شده است. از سال 2010 در مکزیک فروشگاههایی که این کیسه را به مشتریان خود ارایه میکنند، جریمه میشوند.
هزینههای درمان
بیش از مالیات بر مواد خوراکی
مالیاتهای بازدارنده فقط به مصرف کیسههای پلاستیکی محدود نمیشوند. چند سالی است که کشورهای مختلف بر نوشیدنیهای شیرین و غذاهای آماده نیز مالیات وضع کردهاند. یکی از این موارد «مالیات سودا» یا مالیات بر نوشیدنیهای شیرین و سبک است. بر این اساس نوشابههایی که باشکر شیرین شدهاند، شربت ذرت یا شیرینکنندههای پرکالری دارند و نوشیدنیهای کربناتی و غیرکربناتی، نوشیدنیهای انرژیزا و ورزشی همگی جزو کالاهایی هستند که مشمول این مالیات میشوند. ایده اصلی مالیات بر نوشیدنیهای شیرین در سال 1994 توسط «کلی براون ول»، مدیر مرکز سیاست غذایی و چاقی در دانشگاه «ییل» آمریکا مطرح شد. در سال 2009 میلادی 33 ایالت آمریکا این مالیات را وضع کردند. براساس قانون به ازای هر اونس نوشیدنی، یکدرصد از تولیدکننده آن مالیات دریافت میشود. دلیل اصلی این مالیات آن بود که در آمریکا چاقی مفرط به یک نگرانی عمومی تبدیل شده است و هزینههای پزشکی مرتبط با آن سالانه حدود 147میلیارد دلار تخمین زده میشود. همچنین «بنیاد نوشیدنیهای آمریکا» برای مقابله با مشکل دسترسی آسان این نوشیدنیها برای کودکان، فعالیتهایی انجام داد تا دستگاههای فروش خودکار نوشیدنیهای حاوی شکر از مدارس ابتدایی سراسر آمریکا برداشته شود و به جای آن نوشیدنیهای سودمند مانند آب پرتقال یا شیر جایگزین شود. دبیرستانها نیز باید به تعداد مساوی دستگاههای فروش اتوماتیک نوشیدنیهای شکری و نوشیدنیهای سالم را نصب کنند.
البته آمریکا تنها کشوری نیست که دراینباره مالیات وضع کرده است. در سپتامبر 2013 نیز رئیسجمهوری مکزیک مالیات 10درصدی به ازای هر لیتر برتمام نوشیدنیهای شیرین بهخصوص نوشیدنیهای کربناتی پیشنهاد کرد. دلیل این امر سعی در کاهش بیماران مبتلا به دیابت و بیماریهای قلبی در مکزیک عنوان شده بود زیرا بیشترین آمار چاقی مفرط پس از آمریکا در جهان به این کشور تعلق دارد. براساس آمار دولتی، مکزیک درسال 2011 برای درمان هر بیمار سالانه 708 دلار آمریکایی هزینه کرده است که مبلغ کل آن در 2010 میلادی معادل778هزار و427 دلار آمریکایی بوده است.
این درحالی است که آمریکای لاتین نیز دارای بیشترین میزان چاقی مفرط در جهان است که دلیل آن را میتوان رشد قدرتمند اقتصادی و افزایش جمعیت دانست. براساس آمار
Pan American Health Organisation، نیمی از بزرگسالان این منطقه اضافه وزن دارند یا دچار چاقی مفرط هستند. در اکوادور 63درصد افراد 19 تا 59ساله و 30درصد کودکان 5 تا 11سال نیز اضافه وزن دارند. هزینه درمان و نگهداری ازچنین افرادی بار سنگینی برای دولتهای درحال رشد آمریکای جنوبی به حساب میآید.
فرانسه نیز در سال 2012 چنین مالیاتی را وضع کرد. همچنین نروژ نیز روی محصولات فرآوری شده حاوی شکر ازجمله نوشیدنیها مالیات وضع کرده است که 7.05 کرون (واحد پول نروژ) به ازای هر کیلوگرم است. اما یکی از کشورهای پیشرو در زمینه مالیاتهای بازدارنده دانمارک است. این کشور مالیات نوشیدنیهای شیرین را در دهه 1930 وضع کرده است که معادل 1.64 کرون دانمارکی به ازای هر لیتر است اما در 2013 اعلام کرد قصد دارد آن را منسوخ کند. هدف از این اقدام، ایجاد شغل و کمک به اقتصاد عنوان شده است.
مالیات بر غذاهای آماده
این مالیات که «مالیات بر چربی» نیز نامیده میشود، شامل غذاهای آماده میشود. یکی از کشورهایی که این مالیات را وضع کرده انگلیس است. بر همین اساس بهای غذاها و نوشیدنیهای ناسالم و مضر 20درصد در انگلیس افزوده میشود تا از مصرف این مواد کاسته شود و چاقی مفرط و بیماریهای مرتبط با آن از بین برود. بررسیهای گروهی از محققان به رهبری دکتر «الیور مایتون» و دکتر «مایک راینر» از بخش بهداشت دانشگاه آکسفورد از شواهد سراسر جهان نشان میدهد چنین اهرمهایی با یارانه بر غذاهای سالم مانند میوه و سبزیجات به تغییر چشمگیری در عادات غذایی فرد منجر میشود. علاوه بر انگلیس، دانمارک نیز این مالیات را مدتها پیش وضع کرده است و برزیل و شیلی نیز اقداماتی مشابه را انجام دادهاند. همچنین در کاستاریکا، پرو و اروگوئه نیز ورود غذاهای ناسالم را در مدارس ممنوع کردهاند.