بهاءالدین خرمشاهی حافظ شناس و پژوهشگر ادبی
مرجع‌نگاری در سی‌سال اخیر درخشان‌ترین شاخه از پژوهش‌های فرهنگی ما به‌شمار می‌رود. در اوایل دهه شصت، چهار دانشنامه مهم تأسیس شد که دایره‌المعارف تشیع، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه جهان اسلام و فرهنگنامه کودک‌ونوجوان از این جمله قلمداد می‌شود.
خاطرم هست جایی گفته بودم که در فرانسه، اول دایره‌المعارف پدید آمد و بعد انقلاب شد ولی در مملکت ما این مسأله برعکس بوده است. در واقع در کشور ما مردم بعد از پیروزی انقلاب به این نکته دست یافتند که می‌توانند دقیق‌ترین اطلاعات جامع از وضع اجتماعی فرهنگی کشورشان را از طریق مطالعه دایره‌المعارف‌ها تأمین کنند. باری، دانشنامه‌هایی که به آنها اشاره کردم از سی‌سال پیش تا به حال به دست مولفان زبده شکل گرفته و امروز هر کدام در جایگاه ویژه‌ای قرار دارند. از این رهگذر امسال، جلد پانزدهم دایره‌المعارف تشیع که حرف میم را در بر دارد در نمایشگاه بین‌المللی کتاب عرضه می‌شود و من می‌خواهم به‌عنوان سر ویراستار این اثر در قالب این نوشتار به دوستداران این اثر مژده بدهم که فقط یک جلد دیگر از این دایره‌المعارف باقی مانده است که در ماه‌های آتی منتشر می‌شود و چهار حرف ن، و، ه و ی را در برگرفته است که در قالب یک جلد عرضه می‌شود.
نگارش دایره‌المعارف تشیع در‌سال 1362 آغاز شد و تا امروز مولفان چیره‌دست بسیاری به نگارش آن اهتمام ورزیده‌اند. این دایره‌المعارف در شانزده جلد کامل می‌شود و امسال همان‌طور که اشاره کردم، پانزدهمین جلد آن از سوی انتشارات حکمت در نمایشگاه کتاب عرضه خواهد شد. دانشنامه جهان اسلام و دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نیز در نوع خود ازجمله آثار درخشانی قلمداد می‌شوند که مولفه‌های ارزشمندی را در برگرفته‌اند و در این سال‌ها، شخصیت‌های نامداری در نگارش و پدید آوردن این آثار نقش داشته‌اند. درباره فرهنگنامه کودک و نوجوان با وجود آن‌که سهم کوچکی در آن داشته‌ام و یکی از ویراستاران مقالات بخش اسلامی بوده‌ام می‌توانم بگویم اثری سرشار از محاسن و مولفه‌ها است. اگرچه هنوز این فرهنگنامه به حروف سین و شین نرسیده است اما آنچه تا امروز در این فرهنگنامه صورت گرفته است در نوع خود درخشان و بی‌نظیر است. با این تفاسیر، آنچه درباره فرهنگنامه‌ها و دانشنامه‌ها قابل تامل است نبود امکانات کافی و همین‌طور ردیف بودجه‌های مناسب است. در واقع، عزم جدی برای نگارش یک فرهنگ و دانشنامه، امکانات و بودجه مناسب می‌طلبد تا بتواند به شایستگی به انجام برسد که امیدوارم این مسأله از سوی سیاست‌گذاران فرهنگی مورد بازنگری واقع شود و نسبت به نگارش فرهنگنامه‌ها و دانشنامه‌ها، بودجه بیشتری تخصیص داده شود.
ناگفته نماند که فرهنگ لغات هم در سه دهه گذشته به فرازهای خوب و موفقیت‌آمیزی دست یافته است که از این میان می‌توان به فرهنگ بزرگ سخن تألیف دکتر حسن انوری اشاره کرد. در واقع کوشش‌های دکتر انوری در نگارش این جلد و البته یک جلد دیگر که به نوعی تکمله این هشت جلد به شمار می‌رود ستودنی است. او با درایت و هوشمندی به همراه جمعی از همکارانی که در نگارش فرهنگ سخن او را یاری می‌کردند، یک فرهنگ کودک نیز ارایه داده است که اثری کاربردی، سطح بالا و سراسر مصور است. در سال‌های اخیر، دو فرهنگ دیگر نیز پدید آمده‌اند که به غنای کارنامه ما از این منظر افزوده‌اند. نخست فرهنگ «هزاره» تألیف دکتر علی محمد حق‌شناس است که با اقبال زیادی بعد از انتشار مواجه شد و همین‌طور «فرهنگ معاصر پویا» کار کارستان دکتر محمدرضا باطنی که آن هم از سطح علمی بالایی برخوردار است و با اقبال خوبی هم از سوی مخاطبان مواجه شده است.
خود من نیز طی سال‌های اخیر اثری با عنوان «فرهنگ- دانشنامه کارا» را در دست دارم. در واقع نگارش و به انجام رساندن این فرهنگ در حدود یازده‌سال زمان برده است و قراراست این اثر از سوی سه نشر نگاه، معین و شباهنگ در قالب مجموعه‌ای پنج جلدی عرضه شود. چهار جلد اول این فرهنگ با جلد آخر آن تفاوت‌هایی دارد. زیرا جلد پنجم به نوعی تکمله این مجلدها به شمار می‌رود. «فرهنگ- دانشنامه کارا» برای اولین‌بار در بیست‌و‌هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب عرضه خواهد شد و قطعا می‌تواند برای آن دسته از دوستداران و همین‌طور دانشجویانی که تمایل دارند درباره فرهنگ‌ها، دانش خود را ارتقاء دهند اثری مفید و قابل قبول واقع شود.