| زهرا نجفی | فیلم «شهرموشها 2» درحالی وارد حاشیه‌ای جدید شده که چند روز بیشتر به اکران آن باقی نمانده؛ فیلمی که به‌زعم بیشتر منتقدان، سینماداران و سازندگان آن پرفروش‌ترین فیلم امسال سینما خواهد بود. تبلیغات شهری و اینترنتی فیلم مدتی است که آغاز شده، حالا سه نفر از عوامل قسمت نخست فیلم «شهر موش‌ها» که خودشان را دارای حقوق معنوی یا حتی حقوق مادی در آن فیلم می‌دانند با ارایه نامه‌ای در روز شنبه، 25 مردادماه به مدیرعامل خانه سینما خواستار رعایت شدن حقوقشان در قسمت دوم این فیلم شده‌اند؛ حقوقی که به نظر خودشان عوامل سازنده «شهرموش‌های 2» به آن توجهی نداشته و آن را در نظر نگرفته‌اند. هرچند هیأت حل اختلاف خانه سینما قرار است به این مشکل رسیدگی کنند، اما این شروع خوبی برای فیلمی نیست که قرار است بعد از 29سال دوباره روی پرده به نمایش دربیاید تا به قول منیژه حکمت، تهیه‌کننده این اثر دو نسلی را که با «شهرموشها» و پیش‌تر با سریال «مدرسه موش‌ها» خاطره داشته‌اند در کنار نسل سوم که با این فیلم آشنایی کمتری دارند، شاید بتواند سه نسل را در کنار هم به سینما بیاورد تا تاثیری بر چرخه اقتصاد سینمای ایران بگذارد. سینمایی که این روزها به دنبال ایده‌های نو و راه‌هایی است که بتواند مردم را بیشتر از گذشته به سینما بیاورد، به‌خصوص کودکانی که هر چند‌سال یک‌بار فیلمی مناسب و برای آنها به نمایش درمی‌آید. شاید بتوان ریشه اصلی این ماجرا را روشن نبودن قوانین حقوق مولفان و مصنفان در کشورمان جست‌وجو کرد، اما این ماجرا چطور آغاز شد.
خواستار رعایت حقوق معنوی‌مان هستیم
محمدعلی طالبی، کارگردان سینمایی، محمدرضا علیقلی، آهنگساز و حسن حسن‌دوست، تدوینگر فیلم «شهرموشها» سه نفر از عواملی بودند که با ارایه نامه‌ای به خانه سینما نسبت به رعایت نشدن حقوق معنوی‌شان در ساخت این اثر اعتراض کردند. طالبی به ایسنا با اشاره به این‌که در زمان کارگردانی «شهرموشها» با بنیاد سینمایی فارابی قراردادی بسته که براساس این قرارداد یک مشارکت مالی در آن فیلم داشته، گفت: «علاوه بر من، تعداد دیگری از همکارانم که از بهترین‌های این عرصه هستند، 9 ماه روی این پروژه زحمت کشیدند. خانم مرضیه برومند کارگردان عروسکی و من هم کارگردان کار بودم، بعد از 30سال اخیرا قسمت دومی از شهرموشها برگرفته از قسمت اول این فیلم ساخته شده که شواهد این موضوع از بیلبوردها و تبلیغات مشخص است.»
این کارگردان در ادامه مطرح کرد: «تهیه‌کنندگان شهرموشها2 بدون این‌که سابقه‌ای در این کار داشته باشند، به‌صورت خودجوش تصمیم به این کار گرفتند و حتی یک تلفن هم به ما نزدند. درحالی‌که ما در این اثر یک حقوق معنوی داریم. علاوه بر من آقای محمدرضا علیقلی آهنگساز که کپی‌رایت موسیقی را داشته است، تدوینگر و دوستان دیگر، هم کارشان سرمایه بوده و هم به صورت مشارکتی قرار بود موقع اکران در سود فیلم شریک باشند.»
طالبی با اشاره به این‌که در جریان نیست که آیا تهیه‌کنندگان «شهرموشها 2» با فارابی به‌عنوان تهیه‌کننده فیلم اول صحبت کرده‌اند یا نه، بیان داشت: «هدف ما این نیست که جلوی اکران شهرموشها را بگیریم بلکه می‌خواهیم تأکید کنیم بدون توجه به حقوق ما این فیلم ساخته شده است.»
او در پاسخ به این‌که چرا با تأخیر این اعتراض را مطرح کرد و این موضوع می‌توانست در زمان آغاز تولید فیلم مطرح شود، توضیح داد: «پیش‌بینی نمی‌کردم که این فیلم در ادامه «شهرموشها»ی قبلی باشد ولی بعد از این‌که بیلبوردها را دیدم، متوجه شدم فیلم مستقلی نیست.»
طالبی با بیان این‌که نسبت به آن فیلم قطعا سهم معنوی دارد، گفت: «ضمنا مهم‌ترین مسأله تیتراژ فیلم است. اگر به فرض این فیلم، دو کارگردان داشته باشد باید رضایت کارگردان دیگر هم جلب می‌شد.»
محمدرضا علیقلی، آهنگساز فیلم «شهرموشها» نیز در گفتوگو با ایسنا دراین‌باره گفت: «دغدغه اصلی من بازپس‌گیری حقوق معنوی‌ام است و نکته دیگر این است که همه عوامل شهرموشها جزو سهامداران آن فیلم هستند و شریک بنیاد سینمایی فارابی محسوب می‌شوند. بنابراین به‌عنوان کسانی که در این اثر سهم داشتند باید با ما هماهنگ می‌شد.» او در ادامه توضیح داد: «شنیده‌ام یک گروه موسیقی، ملودی‌های مرا به صورت یک کلیپ تبلیغاتی در سایت‌های مختلف و شبکه‌های تلویزیونی خارج از کشور در همین روزها که به اکران فیلم شهر موش‌ها 2 نزدیک می‌شویم اجرا کرده‌اند که این عمل به‌عنوان نوعی تبلیغ برای فیلم است. البته مطمئن نیستم که تهیه‌کنندگان شهرموشها 2 این کار را انجام داده باشند.»
این آهنگساز درباره این‌که چرا دیر به این موضوع اعتراض کرده، بیان داشت: «من در سفر بودم و خیلی در جریان اتفاقات این فیلم نبودم. وقتی تبلیغات شروع شد ما فکر کردیم بالاخره با من تماس می‌گیرند اما هیچ اتفاقی نیفتاد.» خانم برومند برای من قابل احترام هستند و ما قصد نداریم جوسازی کنیم بلکه فقط دعوای حقوقی خودمان را مطرح می‌کنیم.»
حسن حسن‌دوست، تدوینگر فیلم «شهرموشها» هم در گفتوگو با «شهروند» درباره این موضوع گفت: «ما در آن فیلم سرمایه‌گذاری کردیم، بنابراین جزو تهیه‌کنندگان آن فیلم محسوب می‌شویم. پس سازندگان قسمت دوم باید ما را در جریان می‌گذاشتند. ما زحمات بسیاری برای آن فیلم کشیدیم، فقط مسأله سرمایه‌گذاری نیست. باید حقوقی برای ما به‌عنوان تهیه‌کنندگان آن فیلم چه معنوی و چه مادی در نظر گرفته شود، اما هیچ‌کس با ما تماس نگرفته است.»
او با اشاره به این‌که احترام زیادی برای منیژه حکمت و مرضیه برومند قایل است و مسأله حرفه‌ای با آنها ندارد، در ادامه درباره این‌که چرا دیر به این موضوع اعتراض کرده، توضیح داد: «من با دیدن پلاکاردهای فیلم در خیابان متوجه این موضوع شدم و اصلا در جریان ساخت قسمت دوم آن نبودم. اگر هم چیزی به گوشم خورده، فکر می‌کردم حتما با من درباره آن صحبت خواهند کرد. بنابراین تا روزهای آخر هم صبر کردم.» حسن‌دوست با اشاره به این‌که اهل جنجال نیست و فقط احساس می‌کند به آنها بی‌احترامی شده است، گفت: «این موضوع، مسأله پیچیده‌ای نیست. قانون هرچه بگوید ما آن را اطاعت خواهیم کرد. البته موضع من با کارگردان و آهنگساز که خواستار حقوق معنوی‌شان هستند فرق دارد. چون من به‌عنوان تدوینگر خودم را دارای حقوق معنوی نمی‌دانم، بلکه تنها به‌عنوان سرمایه‌گذار فیلم با آن مشکل دارم.»
این تدوینگر در پاسخ به این‌که چرا از سوی وارثان کامبیز صمیمی‌مفخم، طراح عروسک‌ها یا احمد بهبهانی نویسنده شکایتی در این زمینه صورت نگرفته، گفت: «ما نتوانستیم آنها را پیدا کنیم و به آنها دسترسی نداشتیم. اما قطعا آنها هم دارای حقوقی در آن فیلم هستند. در هر صورت ما مخالفتی با این فیلم نداریم اما خوب است که حقوق همدیگر را هم رعایت کنیم.»
مطالبات خود را از تهیه‌کنندگان
«شهر موش‌ها 1» بخواهید
اما منیژه حکمت، تهیه‌کننده «شهر موش‌ها 2» در پاسخ به این اعتراضات به ایسنا گفت: «ضمن احترام به تمام دوستان با توجه به شواهد موجود ما از جناب علیقلی درخواست کردیم موسیقی «شهر موش‌ها2» را بسازد و در این کار حضور داشته باشد که به ما اعلام کردند به علت مسافرت قادر به همکاری نیستند و برای کار آرزوی موفقیت کردند.» او در ادامه افزود: «بعد از گذشت دو‌سال از اعلام خبر ساخت «شهر موش‌ها2» و رسانه‌ای شدن اخبار مراحل ساخت فیلم، این دوستان به فکر اعلام موضع افتاده‌اند. درحالی‌که حقوق معنوی این فیلم کاملا در اختیار تهیه‌کنندگان «شهر موش‌ها2» است و بابت آن هزینه شده است.» این تهیه‌کننده با اشاره به این‌که چنانچه ادعایی باشد آماده ارایه مدارک حقوقی هستیم، بیان داشت: «بهتر است این دوستان بعد از گذشت 30سال مطالباتشان را از تهیه‌کنندگان «شهر موش‌ها1» داشته باشند.»
اما بهمن کشاورز، حقوقدان درباره این اعتراضات و شکایات مطرح‌شده به «شهروند» گفت: «با توجه به اطلاعات ارایه‌شده، به نظر می‌رسد آهنگساز این فیلم دارای حقی است. اگر ریتم، ملودی و ویژگی‌های دیگر آهنگی که برای فیلم اول بوده در فیلم دوم هم استفاده شده، آهنگساز فیلم حتما دارای حق معنوی است و البته می‌تواند دارای حق مادی هم باشد. اما درباره این موضوع باید کارشناسی رسمی از سوی کارشناسان موسیقی صورت بگیرد.» او با اشاره به آن‌که این مسأله از نظر حقوقی «موضوعی» است، توضیح داد: «حکم امر «موضوعی» روشن است، اگر کسی از کسی تقلید کند یا سرقت ادبی و هنری صورت بگیرد، هم مجرم است و هم مکلف به جبران خسرات است. اما باید این موضوع کارشناسی شود، یعنی کارشناسانی هر دو فیلم را ببینند و آنها را با هم مقایسه کنند.» کشاورز با بیان این‌که اگر «شهرموشها2» در ادامه «شهرموشها 1» است و از همان شخصیت‌ها و عروسک‌ها در آن استفاده شده، این مساله جای تامل دارد، اعلام کرد: «در این صورت نویسنده و طراح عروسک‌ها هم می‌توانند مدعی باشند. ولی کارگردان اولیه و تدوینگر نمی‌توانند ادعایی کنند. در ضمن سرمایه‌گذار یک فیلم هم تهیه‌کننده آن محسوب نمی‌شود و دارای حقی نیست. یک فیلمساز می‌تواند از هر فرد حقیقی و حقوقی برای ساخت اثرش سرمایه بگیرد اما آن فرد مالک اثر محسوب نمی‌شود.» محمد دلاور، حقوقدان هم در گفتوگو با «شهروند» با اشاره به این‌که اگر آهنگساز، طراح عروسک یا نویسنده فیلم اول حقوق خود را به تهیه‌کننده در قراردادشان برای مدت‌زمان خاصی واگذار نکرده باشند، دارای حق هستند، گفت: «در هر صورت هر هنرمندی که به صورت مستقل اثری را خلق کرده، همانند آهنگساز، طراح عروسک‌ها یا نویسنده فیلم می‌تواند نسبت به این موضوع طرح شکایت کند و دارای حقی باشد.»
درنهایت به‌نظر می‌رسد باید منتظر باشیم تا شورای حل اختلاف سرنوشت این شکایت را مشخص کند.