«بازنشستگی پایان راه نیست؛ آغاز یک زندگی است». این جمله را می‌توانید بر پیشانی بسیاری از پایگاه‌های اینترنتی و سازمان‌های مرتبط با بازنشستگان مشاهده کنید. شعاری که می‌خواهد به بازنشستگان بقبولاند که آنها تمام نشده‌اند و می‌توانند در نیمه دوم زندگی خود روزگار متفاوت و دگرگونه‌ای را داشته باشند. جمله‌ای که به گفته «خانم امانی» بازنشسته آموزش و پرورش تنها در حد یک شعار است و باید مکان فعل‌های این جمله را جابه جا کرد.
مقام سالمند
«بازنشستگی» به حالتی گفته می‌شود که کارمند رسمی دولت با داشتن شرط معينی از سن و دارا شدن سنوات معينی از خدمت، طبق قانون و به موجب حکم مقام صلاحيت‌دار، احراز مي‌کند و ضمن خاتمه يافتن حالت اشتغال، او مادام‌العمر مستحق دريافت حقوق می‌شود. بازنشستگی مرحله‌ای از زندگی کارکنان است که ديگر ضرورتي ندارد تا کار و فعاليت کنند، بنابراین مي‌توانند در خانه بمانند و به کارهايی مثل ورزش يا فعاليت‌های مورد علاقه خود که در چارچوب درآمد و منابعی که در اختيار دارند انجام دهند.
در همه جاي دنيا براي رفاه شهروندان سالمند كارت‌های هوشمندی وجود دارد كه اين افراد در خريدهای روزمره خود از آن استفاده مي كنند. شهرداری تهران هم پيرو همين موضوع همزمان با راه‌اندازی کارت منزلت تصميم به گسترش آن به‌عنوان يک کارت شهروندی براي سالمندان را گرفت که در آينده بتواند به اکثر نيازهای روزانه آنها پاسخ بدهد. اما اين طرح هنوز پيشرفت چنداني نداشته و درحال حاضر تنها اتوبوسرانی و شرکت مترو با اين کارت‌ها خدمات رايگان ارایه مي‌کنند. خدماتی که نتوانسته انتظارات بسیاری از بازنشستگان و سالمندان را برآورده کند.
حقوق سالمندان در بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهای اروپایی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ تا جایی که در صورت نقض این حقوق و بی‌توجهی به شرایط و شأن یک سالمند، او حتی می‌تواند در این خصوص اقدام قانونی انجام دهد. سالمندان در کنار زنان و کودکان در بسیاری از کشورها از اولویت در رسیدگی برخوردار هستند. متاسفانه برعکس سایر کشورهای جهان، در ایران جایگاهی خاص برای سالمندان در هیچ مکانی درنظر گرفته نشده است؛ حقوقی نیز برای سالمندان در سطح جامعه درنظر گرفته نشده است؛ حتی طرح‌های محدودی نظیر «کارت منزلت» هم که برای عده‌ای از سالمندان ارایه شده است، دستور کار مشخصی ندارد.
کدام منزلت
کارت تکریم منزلت که با عنوان کارت منزلت شناخته می‌شود کارتی است که به افراد بازنشسته ادارات و سالمندان داده می‌شود. براساس این طرح، دارندگان کارت منزلت می‌توانند از خدمات و امکانات شهری مانند کتابخانه‌ها، مترو، پارک‌ها و اتوبوس به صورت رایگان استفاده کنند. این کارت به بازنشستگان و افراد دارای ۶۵ سال یا بیشتر تعلق می‌گیرد. حکایت این کارت، کارتی که بازنشستگان معتقدند هیچ منزلتی برای آنها به ارمغان نیاورده است را ادامه می‌دهیم و به فرد بازنشسته‌ای می‌رسیم که... «خانم امانی» بازنشسته آموزش و پرورش است، وقتی از او سراغ کارت منزلتش را می‌گیریم اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید: «اصلا نمی‌دانم این کارت را کجا گذاشته‌ام. تنها کارتی است که هیچ‌وقت همراه خود نبرده‌ام». او کارت‌های منزلت را تزیینی می‌داند و تنها ویژگی مثبت آن را اسم زیبای کارت می‌داند و از نحوه برخورد با سالمندان کشور استرالیا می‌گوید: «در سفری که به استرالیا داشتم از احترام ویژه‌ای که به سالمندان قایل می‌شدند شگفت‌زده شدم.
آن‌جا اتوبوس‌های مخصوصی برای این قشر درنظر گرفته شده بود تا راحت بتوانند سوار و پیاده شوند؛ اتوبوس‌هایی که از صبح تا شب آنها را در انواع و اقسام رستوران‌ها و مکان‌های دیدنی می‌گرداند و آخر شب جلوی در منزل پیاده می‌کرد.» خانم امانی کارت منزلت خود را در سال 1387 دریافت کرده؛ کارتی که تا به حال هیچ استفاده‌ای از آن نکرده و حتی بین همکارانش از آن به عنوان یک لطیفه استفاده می‌کنند و دیگر اطرافیانش با طعنه و نگاهی مسخره‌آمیز از کارت منزلت یاد می‌کنند. «6سال است که این کارت را از کاوری که در ابتدا برایش درنظر گرفته بودم درنیاورده‌ام، حالا هم اصلا معلوم نیست کدام گوشه از خانه مشغول خاک خوردن است؛ کدام منزلت؟»
در حسرت 65سالگی
«آقای اسماعیلی» شهروند دیگر تهرانی است که 65سال دارد؛ او به‌تازگی توانسته سراغ گرفتن مطالباتی که برای کارت‌های منزلت در نظر گرفته‌اند برود و دلیل آن را هم نرسیدن به سن مجاز برای استفاده از مزایای این کارت می‌داند؛ چرا که او تنها برچسب سالمندی را یدک می‌کشد و بازنشسته هیچ اداره و سازمانی نیست. «من در حسرت رسیدن به این سن روزشماری می‌کردم تا بتوانم به شهرداری بروم و از مزایای رایگان شدن بلیت مترو و اتوبوس استفاده کنم. اما حالا متوجه شدم که باید برای تهیه آن مراحل پیچیده‌ای را طی کنم و 20هزار تومان هم بپردازم.»
سازمان فرهنگي هنری شهرداری تهران کارت‌های منزلت را برای شهروندان تهرانی که بالای 65سال دارند، صادر مي‌کند. اين در حالي است که بسياری از کارشناسان و خود شهروندان معتقدند اين سن کمی بالاست و به‌طور معمول افراد بالای 65سال توان جسمانی کافی براي استفاده از خدمات موردنظر را نداشته باشند و اگر اين سن کمی پايين‌تر درنظر گرفته شود بهتر است. آقای اسماعیلی که تا 65 سالگی صبر کرده که بتواند صاحب منزلتی شود که در بلیت رایگان استخر، مترو و اتوبوس خلاصه شده، می‌گوید: «65 سالگی برای استفاده از خدمات کارت منزلت دیر است. برای این‌که این خدمات، خدمات ویژه‌ای هم نیست و هیچ‌وقت نمی‌تواند سالمندان را راضی نگاه دارد و کمکی به آنها کرده باشد. زمانی که آدم به 65 سالگی می‌رسد استفاده از چیزهایی که به‌عنوان مزایا برای این کارت می‌شناسند دیگر فایده‌ای ندارد.»
اتاق شماره 13
فراموشی این قضیه که چگونه می‌توان زندگی سالمندان را طولانی‌تر و دوست داشتنی‌تر کنیم، در سال‌های اخیر مشکلات بسیاری را در برنامه‌ریزی‌های اغلب کشورهای دنیا به وجود آورده است. تغییرات اجتماعی بیش از هر چیز در جامعه روی طبقه سالمند و بازنشسته تأثیر می‌گذارد و تضاد‌ها و دردسرهای متعددی را به دنبال داشته است. عدم برنامه‌ریزی‌های صحیح برای این طبقه که به «زمان سوم» معروف هستند (یعنی دوران کودکی و جوانی را پشت‌سر گذاشته و به سالمندی رسیده‌اند) باعث شده که این قشر همواره احساس کنار گذاشته شدن و عدم خوشحالی از زندگی موجود را به همراه داشته باشد.
حالا، به اتاق شماره 13 ایستگاه امام خمینی مترو تهران می‌رویم. اتاقی نام آشنا برای بازنشستگان و سالمندان تهرانی. محلی که برای تحویل کارت‌های رایگان استفاده از مترو بازنشستگان درنظر گرفته شده است و با تغییراتی که در نحوه صدور و شارژ کارت‌ها(عکس‌دار شدن، پرداخت 20هزار تومان به‌عنوان ثبت‌نام، اینترنتی‌شدن نام‌نویسی و زمان‌بر بودن صدور کارت) صدای بازنشستگان را در آورده است؛ باهم به این «صدا»ها گوش می‌کنیم:
-20هزار تومان داده‌ایم، سواد کافی هم داریم، کارت منزلت هم همین‌طور، اما به سایت که می‌رویم نمی‌فهمیم چه خبر است.
-10 روز از ثبت‌نام من گذشته و می‌گویند که حالا معلوم نیست چه زمانی کارت تو شارژ می‌شود. اگر می‌خواهید برای مردم کار کنید کارت‌ها را تمدید کنید.
- با سایت و اس‌ام‌اس همه ما را سرگردان کرده‌اند.
- از شورای شهر سوال داریم؛ وضع مردم را خراب کرده‌اند.
- اینترنت برای ما اعصاب خوردکن است؛ آن‌قدر مراحل را پیچیده و سخت کرده‌اند که خدا می‌داند.
- اول که کارت‌های منزلت‌مان را نشان می‌دادیم همانجا برایمان شارژ می‌کردند، ولی حالا مدام به مکان‌های مختلف پاسکاری‌مان می‌کنند.
- ما تا الان رایگان کارت‌های‌مان را شارژ می‌کردیم، ولی حالا پول می‌گیرند. مردم را مسخره کرده‌اند و مدام این‌جا و آن‌جا می‌کنند.
- من و یکی دیگر از اعضای خانواده معلول هستیم، اما این کارت هیچ کمکی به ما نکرده است.
-کارت منزلت هیچ‌کدام از نیازهای یک بازنشسته را تأمین نمی‌کند.
- 5 هزار تومان پول کافی‌نت و 20هزار تومان هزینه ثبت‌نام ما شده است. اصلا شاید ما به اندازه 25هزار تومان هم از مترو استفاده نکنیم.
-کسی نیست به ما بگوید چه زمانی کارت به دستتان می‌رسد و ما در حسرت رسیدن اس‌ام‌اس شهرداری مانده‌ایم.
- بازنشسته‌ها بدبخت‌ترین قشر در جامعه هستند. ما بدبخت‌ترین افراد جامعه هستیم.
- منزلت را باید مذلت بنویسند؛ مردم بیچاره شده‌اند.