یحیی بازیاری‌زاده معاون بهداشت، درمان و توانبخشی جمعیت هلال‌احمر استان هرمزگان
خانواده در عصر حاضر با تغییرات شگرف اجتماعی و فناوری‌های موثر بر این تغییرات در معرض وضعیت‌های جدید و کمتر شناخته شده و پیچیده‌ای قرار گرفته است. فناوری‌های گوناگون عمدتا و نه در همه موارد با توجیهات و مطالعات اقتصادی و سود‌آفرین طراحی، خلق و پا به عرصه اجتماع می‌گذارند. پیامدهای سازنده و ناسازنده غیراقتصادی فناوری‌های مختلف اما پس از گذشت مدتی از بهره‌برداری در سطح جامعه خود را نشان داده و دستمایه تحلیل تحلیلگران حوزه‌های مربوطه و چاره‌اندیشی برای تقلیل آثار زیانبار آن قرار گرفته است. رشد و گسترش شبکه‌های اجتماعی مجازی مبتنی بر تلفن همراه در سالیان اخیر در کشور ما و سهولت دسترسی و امکانات ارتباطی برآمده از آن، جمع کثیری از شهروندان را به استفاده از امکانات و مزایای ارتباطی اپلیکیشن‌های متعدد و متنوع در این راستا ترغیب کرده است. در کنار مزایای متعدد حضور در بستر شبکه‌های اجتماعی، ارتباطی و استفاده از امکانات آنها، این فناوری‌های به شدت نو شونده و پراقبال اجتماعی در برخی موارد که فراوانی آن هم کم به نظر نمی‌رسد کارکردی بر ضد فلسفه وجودی خویش یافته و به جای توسعه ارتباطات اجتماعی باعث افول و آسیب روابط میان اعضای خانواده شده است. در حین قرائت این سطور، تصویری را از نظر بگذرانید که اعضای خانواده در لحظاتی که در کنار یکدیگر در منزل هستند، هر کدام سر در گوشی تلفن‌های همراه‌شان به ارتباط از طریق یکی از اپلیکیشن‌های یاد شده مشغول و ارتباط واقعی و حضوری‌شان با یکدیگر به‌عنوان اعضای یک خانواده قطع و مختل است. این می‌تواند تصویر تکراری همه روزه از تعداد قابل توجهی از خانواده‌های امروزی جامعه ما باشد. نه فقط در فضای خانه که حتی در مسافرت و حتی در لحظه‌های شخصی‌تر، فناوری‌هایی که برای توسعه ارتباطات اجتماعی پدید آمده‌اند به سرقت اوقات و فرصت‌های ارتباطی ارزشمند اعضای خانواده‌ها مشغولند. خانواده‌های هسته‌ای‌تر امروزی در قیاس با خانواده‌های گسترده نسل‌های پیشین به تناسب و اقتضای الزامات زندگی مدرن‌تر امروزی و اشتغال هر دو زوج به دلایل اقتصادی، بخش بیشتری از اوقات خویش را در خارج از خانه می‌گذرانند و به همان نسبت وقت کمتری را در خانه خواهند داشت و کم و‌کیف روابط‌شان در لحظه‌هایی که در محیط خانه با یکدیگر می‌توانند باشند از اهمیت استراتژیک‌تری از منظر مناسبات خانوادگی برخوردار می‌شود. از این منظر از میان رفتن این اوقات ارزشمند خانواده از طریق دورتر شدن آنها از یکدیگر توسط فناوری‌هایی که ظاهرا برای نزدیک‌تر کردن انسان‌ها به یکدیگر آفریده شده‌اند، جای تامل بسیار داشته و واکاوی آن از ارزش و اهمیتی بنیادین از دیدگاه یک مشاور در امور خانواده برخوردار است. برای به دست آوردن تصویری واضح‌تر از این مساله، نیازمند درک دقیق‌تری از آنچه دقیقا در این پیوند رخ می‌دهد، هستیم. برای این منظور مجددا به آن تصویر ترسیمی باز می‌گردیم و یک بار دیگر دقیق‌تر آن را از نظر می‌گذرانیم هر چند به نظر می‌رسد با شدت نسبی شیوع آن در سطح جامعه، این تصویر بیگانه‌ای برای عمده مخاطبان و شهروندان نباشد. اعضای خانواده در لحظه‌هایی که با هم می‌توانند از مواهب سازنده ارتباطات حضوری برای اعتلای کارکردهای ارزنده خانواده بهره‌مند شوند، خود از طریق ارتباطات مجازی به ارتباط با فضایی خارج از خانواده مشغول هستند و ضمن از دست دادن فرصت ارتباط با خانواده و به تبع آن بهبود و حفظ روابط و کاستن از مشکلات احتمالی و تعمیق مناسبات و پیوندهای خانوادگی، فاصله گرفتن از یکدیگر را به‌رغم حضور در کنار هم آغاز کرده‌اند. واگرایی در گذر زمان، عمیق می‌شود و آنان را لحظه به لحظه و روز به روز از یکدیگر دورتر و دورتر می‌کند. کاهش توجه و تمرکز در ارتباطات خانوادگی و از دست رفتن فرصت‌های طلایی با هم بودن، بخشی از کارکردهای خانواده را متاثر می‌‌سازد و شاید بتوان بخشی از سوءتفاهمات یا مشکلاتی که ریشه در کیفیت ارتباطات خانوادگی دارند را برآمده از همین موضوع دانست. نگارنده البته منکر مزایای متعدد و سازنده استفاده از فناوری‌های یاد شده نیست. آنچه در این میان مورد توجه است نه خود فناوری که استفاده ناسازنده از آن و پیشگیری و تقلیل برخی عوارض زیانبار این استفاده ناسازنده در سایه یافتن بینشی آگاهانه است. پرسشی که در پایان با پاسخ به آن می‌توان به این یادداشت پایان بخشید این است که چگونه می‌توان از این پیامد جانبی ناسازنده پیشگیری کرد و از شدت آن کاست. استفاده هدفمند و برنامه‌مند از فناوری‌های ارتباطی و نه سپردن زمام همه لحظات خویش و خانواده بدون هیچ برنامه‌ای به مشغولیت با فناوری‌های ارتباطی را شاید بتوان مرکز ثقل کلیه راه حل‌ها دانست. اختصاص زمان خاص، محدود و مشخصی برای ارتباطات کاری و دوستانه با دوستان، گریز از وابستگی به ابزارهای ارتباطی از طریق تمرین ازجمله تعریف روزها یا ساعات بدون در اختیار داشتن آنها و اتخاذ برخی قرارهای جمعی و توافقی خانوادگی در پیوند با نحوه عمل در این مورد و موارد مشابه می‌تواند زمینه پیشگیری از پیدایش پیامدهای ناسازنده را به دست دهد. ازجمله ویژگی‌های مخرب استفاده افراطی و بی‌برنامه از اپلیکیشن‌های ارتباطی، نوعی خاصیت اعتیادپذیری در کاربران آنها بوده که در صورت عادت و ابتلا به آن ممکن است بسیاری از کارکردهای شخصی و خانوادگی فرد مختل و برخی آسیب‌های روانی متوجه فرد و خانواده شود. بنا بر این با دقت آگاهانه و استفاده خردمندانه از فناوری‌های نوین می‌توانیم ضمن بهره‌مندی از مواهب سازنده این فناوری‌ها، از برخی پیامدهای ناگوار آن در امان مانده و اجازه ندهیم فناوری‌ای که می‌تواند بخشی از روابط اجتماعی مان را تسهیل کند باعث دوری بیشترمان از یکدیگر و کسانی که با آنان پیوندهای عمیق عاطفی داریم، شود.