شهروند| اشرف غنی احمد‌زی، رئیس‌جمهوری افغانستان که به ایران سفر کرده است روز گذشته با حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران دیدار و گفتوگو کرد. در این دیدار درباره مسائل مختلفی از جمله، مبارزه با اشکال مختلف تروریسم، مبارزه با ترانزیت مواد و تأمین امنیت مرزها گفتوگو شد. همچنین به گفته رئیس‌جمهوری افغانستان در این دیدار مذاکراتی نیز درخصوص بازگشت تدریجی اتباع افغان به کشورشان انجام شد. همچنین حسن روحانی از انجام مذاکرات با همتای افغان خود درخصوص منابع آبی مشترک میان دو کشور سخن گفت. نکته مهمی که حسن روحانی به آن اشاره کرد مذاکراتی است که باید میان چند کشور درخصوص حق‌آبه صورت بگیرد. درواقع حسن روحانی مذاکرات درباره آب را به مذاکره با افغانستان محدود نکرد. او از لزوم برگزاری مذاکراتی میان ایران و افغانستان، ایران و افغانستان و هندوستان، ایران، افغانستان و چین، ایران،افغانستان و تاجیکستان، ایران، افغانستان وترکمنستان و درنهایت ایران،افغانستان و کل همسایگان دریای خزز، قفقاز و آسیای میانه سخن گفت.
شاید بزرگترین مشکل ایران با افغانستان درخصوص حق‌آبه، به سد سلما مربوط شود. سد بزرگ سلما که در افغانستان به پروژه بند سلما معروف است بزرگترین برنامه زیربنایی تاریخ افغانستان است که در زمان حکومت سردار محمد داوود خان اولین رئیس‌جمهوری افغانستان طرح‌ریزی شد و کار مقدماتی آن در همان زمان آغاز و ساخت آن تا 25درصد تکمیل شد. این سد در ۱۷۰ کیلومتری شمال شرق هرات و درمسیر دریای هریرود در ولسوالی چشت ولایت هرات احداث می‌شود که با تکميل آن بیش از ۴۲ مگاوات برق مورد نیاز هرات و ولایات همجوار آن تأمین خواهد شد و بیش از ۲۰۰هزار جریب زمین از مسیر هریرود تا مرز ایران در منطقه ذوالفقار را نیز آبیاری خواهد کرد. جالب این‌جا است که هند نیز متعهد شد تا این بند را از کمک‌های بلاعوض دولت آن کشور احداث کند. ماجرا اما زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم ایران و ترکمنستان که درحال حاضر عمده مصرف‌کننده آب هریرود هستند، با احداث این سد مخالف هستند. زیرا ورودی آب سد دوستی که توسط این دو کشور بر روی هریرود احداث شده است را 73درصد کاهش می‌دهد. آب هریرود تامین‌کننده آب منطقه خراسان ایران است و در صورت احداث این سد، منبع تأمین آب این منطقه از بین می‌رود. ولی دولت افغانستان اعلام کرد نسبت به این نگرانی‌ها بی‌توجه است.
مرداد ماه‌سال 92، «فضل احمد ذاکری»، مدیر بخش رودهای هریرود و مرغاب در وزارت انرژی و آب افغانستان درخصوص سد سلما گفته بود: «ما پروژه‌های بسیاری در افغانستان داریم و هر پروژه‌ای دشمنان خود را دارد، اما متاسفانه سد سلما سه دشمن دارد». او از پاکستان به‌عنوان نخستین دشمن و از ایران و ترکمنستان به‌عنوان دو دشمن دیگر احداث این سد یاد کرده بود. ذاکری گفته بود: «یکی از این «دشمنان»، پاکستان است، زیرا این کشور از ساخته شدن این سد به دست هند (رقیب دیرینه خود) خشنود نیست. این درحالی است که در ماه آوریل، مقامات اطلاعاتی افغانستان اعلام کردند که طرح انفجار سد سلما با ۲۸۶۰ پاوند مواد منفجره را خنثی کرده‌اند. آنها مدعی شدند که این نقشه با کمک سرویس اطلاعاتی پاکستان طراحی شده بود. ذاکری گفته بود:«دو دشمن دیگر این سد، ایران و ترکمنستان هستند، زیرا این پروژه، سبب کاهش جریان آب به سمت سرزمین‌های آنها می‌شود».
البته دلیل نگرانی ایران از این پروژه کاملاً مشخص است. در صورت ساخت سد سلما، میزان جریان آب هریرود به سمت ایران، ۷۳درصد کاهش پیدا می‌کند. این درحالی است که بخش مهمی از مناطق شرقی ایران به آب هریرود وابسته هستند. موسسه مطالعاتی «شرق - غرب» در‌سال ۲۰۱۰ با انتشار گزارشی درباره منابع آبی افغانستان، تأکید کرد که همکاری همسایگان درباره منابع آب، یک گزینه و انتخاب نیست، بلکه تنها راه موجود است. بنا بر این گزارش، نبود موافقتنامه‌های دوجانبه یا منطقه‌ای در این زمینه، تهدیدی جدی را متوجه توسعه پایدار و امنیت در منطقه کرده است. افغانستان و ایران، نخستین بار در‌سال ۱۹۵۰ کمیسیونی مشترک برای مدیریت منابع آبی مشترک تأسیس کردند و در‌سال ۱۹۷۳، توافق شد که ایران میزان مشخصی آب دریافت کند. با این حال، «شجاع‌الدین ضیایی»، معاون وزارتخانه انرژی و آب افغانستان می‌گوید، هم‌اکنون کابل دلیلی برای انجام مذاکرات آب با ایران نمی‌بیند». وی در این زمینه گفته: «شاید آنها نیاز داشته باشند که با ما گفتوگو کنند؛ اما ما هیچ نیازی به گفتوگو با ایران و مذاکره درباره آب نمی‌بینیم. درحال حاضر، نه».
این درحالی است که ایران تاکنون همکاری فعالی در حوزه پروژه‌های مربوط به منابع آب و نیز تولید الکتریسیته با افغانستان داشته است. در یکی از آخرین موارد، مجید نامجو، وزیر وقت نیروی ایران با سفر به افغانستان، دو توربین برق ایران در هرات را افتتاح کرد. اما به نظر می‌رسد که این بار دولت یازدهم به درستی اهمیت موضوع بحران آبی منطقه‌ای را دریافته است و از لزوم مذاکرات با کشورهای منطقه در این خصوص سخن می‌گوید. حسن روحانی روز گذشته در کنفرانس مشترک مطبوعاتی خود با رئیس‌جمهوری افغانستان گفت: «برخی مشکلاتی که ما داریم مربوط می‌شود به محیط‌زیست در سیستان و بلوچستان و مشکلاتی در این زمینه داریم ازجمله احیای تالاب‌ها و دریاچه‌هایی که وجود داشته و باید احیاء شود و همچنین استفاده دو طرف از حق‌آبه‌هایی که وجود دارد و براساس توافقنامه‌ها باید اجرا شود». وی اضافه کرد: «بنا شد در این زمینه دو کشور مذاکرات جدی انجام دهند و ما در چارچوب حق، عدل و انصاف به توافقی دست یابیم که به نفع دو کشور باشد. »
رئیس‌جمهوري با بیان این‌که برخی فعالیت‌ها دو یا سه‌جانبه است گفت: «برخی فعالیت‌ها میان ایران و افغانستان؛ برخی میان ایران و افغانستان و هندوستان؛ برخی میان ایران، افغانستان و چین؛ برخی میان ایران و افغانستان و تاجیکستان؛ ایران و افغانستان وترکمنستان و ایران و افغانستان و کل همسایگان دریای خزر، قفقاز و آسیای میانه باید صورت گیرد که کلیت این مسائل مطرح شد و ان‌شاء‌الله در هر زمینه با تماس‌های سه جانبه، چهارجانبه و یا چند‌جانبه مسائل را دنبال می‌کنیم و آثار آن به نفع دو ملت و کل منطقه مشاهده خواهد شد ».
روحانی همچنین در پاسخ به سوال خبرنگار تلویزیون شمشاد افغانستان درباره حق‌آبه رود هریرود گفت: «امروز اراده مشترک دو طرف را برای حل‌وفصل مسأله آب به خوبی مشاهده می‌کنیم. در مسأله آب در هیرمند توافق و چارچوب داریم. برای محیط‌زیست و حق‌آبه‌های تالاب‌ها و دریاچه‌ها باید به توافق و تفاهم جدید برسیم و مسائل را حل کنیم.»