[ مریم رضاخواه] خشونت علیه کادر درمان یکی از معضلات جدی نظام‌های بهداشتی در جهان است. این نوع خشونت می‌تواند به اشکال مختلفی نظیر فیزیکی، روانی یا کلامی بروز کند و تأثیرات منفی عمیقی بر سلامت روان و جسمی کارکنان حوزه بهداشت و درمان داشته باشد. براساس شواهد سازمان بهداشت جهانی، «به‌طور متوسط بسته به مناطق مختلف جهان،بین ۸ تا ۳۸ درصد از کارکنان حوزه بهداشت و درمان در معرض خطر خشونت‌های فیزیکی قرار دارند. این در حالی است که آمار‌های غیر رسمی در برخی از کشور‌ها، بیش از این اعداد است. پزشکان و پرستاران کشورمان نیز در یک سال گذشته از خشونت کلامی، روانی و فیزیکی بیماران یا همراهان بیمار در‌امان نبوده‌اند. یکی از تحولات تلخ اخیر در این زمینه، قتل پزشک متخصص قلب و عروق در یاسوج است که نگرانی‌ها را افزایش داده و سؤالات فراوانی را درباره وضعیت امنیت کادر درمان ایجاد کرده است. این حادثه تلخ نمایانگر اوج خشونت علیه کادر درمان است. این رخداد، جامعه پزشکی و مردم را به شدت تحت تأثیر قرار داد و نقطه عطفی در بحث خشونت علیه پزشکان شد. قتل پزشک متخصص قلب و عروق در یاسوج یک زنگ خطر برای جامعه است که نشان می‌دهد باید توجه بیشتری به امنیت و سلامت روانی کادر درمان شود. با شناخت ریشه‌های این خشونت و ایجاد راهکار‌های مؤثر، می‌توان به بهبود وضعیت موجود کمک و از بروز حوادث تلخ آینده جلوگیری کرد.«شهروند» در گفت و گو با کارشناسان عوامل شکل‌گیری خشونت علیه کادر درمان را بررسی می‌کند.
با قتل پزشک متخصص قلب و عروق در یاسوج توسط برادر یکی از بیمارانش یکی از رویداد‌های تأثیرگذار و تلخ در جامعه پزشکی و عمومی رقم خورد. قاتلی که ادعا دارد، برادرش به علت تأخیر این پزشک جانش را از دست داده است و از آنجا که شکایت آنها به سازمان نظام پزشکی هم راه به جایی نبرده و ادعای آنها مبنی بر قصور پزشکی دکتر داودی به جایی نرسید، برادر تصمیم می‌گیرد خودش انتقام بگیرد. باوجودی که دو سال از مرگ برادر می‌گذشت محمود خشمش را نتوانست کنترل کند و جان پزشک یاسوجی را گرفت. این حادثه نگرانی‌های زیادی را در مورد امنیت پزشکان و به ویژه مشکلات در سیستم بهداشت و درمان به وجود آورد.
شدت و تعداد خشونت علیه کادر درمان باید کم شود
به گفته مشاورعالی و جانشین وزیر بهداشت خشونت علیه کادر درمان در تمام دنیا وجود دارد، اما باید اقداماتی در کشور انجام شود که از شدت و تعداد خشونت علیه کادر درمان کم شود.
علی جعفریان می‌گوید: «گزارش‌های متعددی مبنی بر خشونت علیه پرستاران و پزشکان همواره گزارش می‌شود که این خشونت در مسائل فرهنگی ریشه دارد. برخی بر این باور هستند که اشتباه یک فرد را باید با خشونت پاسخ دهند. افرادی که فرهنگ استفاده از خشونت برای پاسخ‌دادن به اشتباهات را ترویج می‌دهند، به سرمایه اجتماعی ضربه می زنند. افرادی هم که به ترویج فرهنگ خشونت‌آمیز علیه کادر درمان دامن می‌زنند به نیرویی که به جامعه خدمت می‌کند، آسیب وارد می‌کنند. برخورد با خطا‌های احتمالی جامعه پزشکی نیز نیازمند روش برخورد خاص خود است و نباید از خشونت استفاده کرد. گروه‌هایی در جامعه وجود دارند که به راحتی به کادر درمان توهین و مواردی را علیه تمام اعضای کادر درمان در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌کنند. گروه‌هایی که به اعتبار کادر درمان خدشه و آسیب‌هایی که به نظام سلامت وارد می‌کنند را نادیده می‌گیرند.»
مشاور عالی وزیر بهداشت با اشاره به اینکه وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی باید به موضوع خشونت علیه کادر درمان توجه کند، می‌گوید: «به عنوان یک پزشک، تجربه تهدید و برخورد خشونت را دارم. متأسفانه نواقصی در زمینه برخورد با تهدید‌ها وجود دارد و دستورالعملی درباره چگونگی برخورد و مواجهه با تهدید‌ها در دسترس نیست. اقدامات مدیریتی باید در دستور کار قرار گیرد تا در صورت بروز هرگونه تهدید بتوان از وقوع حوادث جلوگیری کرد.»
باید برای امنیت کادر درمان قانون تصویب شود
احمد ولی‌پور، رئیس انجمن پزشکان عمومی هم می‌گوید خشونت‌ها تا جایی رسیده که جان کادر درمان را هم می‌گیرند. «ما از وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی می‌خواهیم این موضوع را پیگیری کند.» او بالاترین آمار خشونت را علیه پزشکان عمومی می‌داند که در اورژانس‌ها و مراکز بهداشتی فعالیت دارند یعنی افرادی که در خط مقدم درمان قرار دارند: «باید قانونی برای کادر درمان تصویب بشود تا از هر خشونتی در‌امان باشند.»
عوامل روانی خشونت
زهره احمدی روانشناس بالینی، معتقد است که عوامل روانی متعددی می‌توانند به خشونت علیه کادر درمان منجر شوند. «یکی از این عوامل، فشار روانی ای است که بیماران و خانواده‌های آنها در زمان بیماری و بستری شدن تجربه می‌کنند. این فشار می‌تواند منجر به رفتار‌های خشمگین و غیرمنطقی شود.او همچنین از احساس ترس و اضطراب بیماران یا همراهان آنها به «شهروند» می‌گوید: «بسیاری از بیماران در شرایطی قرار دارند که احساس ناامیدی، ترس و اضطراب دارند. این احساسات می‌تواند آنها را به سمت رفتار‌های خشونت‌آمیز سوق دهد. همچنین در مواردی، خشم نسبت به نظام بهداشت و درمان نیز می‌تواند شعله‌ور شود، به‌خصوص زمانی که انتظار‌های بیماران برآورده نمی‌شود. » زهره احمدی به نقش تاریخچه خانوادگی و تجربه شخصی در رفتار‌های خشونت‌آمیز اشاره می‌کند. \»افرادی که در خانواده‌های با سابقه خشونت بزرگ شده‌اند، ممکن است بیشتر در معرض رفتار‌های خشونت‌آمیز قرار بگیرند. این موضوع می‌تواند به عنوان یک چرخه معیوب در جامعه ادامه پیدا کند.»
ابعاد اجتماعی و ساختاری خشونت
امان الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس، به ابعاد اجتماعی خشونت اشاره کرده و به «شهروند» می گوید: «خشونت علیه کادر درمان تنها یک مشکل فردی نیست، بلکه جریانی اجتماعی است که ریشه در ساختار‌های اجتماعی و فرهنگی دارد. »
به گفته این جامعه‌شناس، بحران‌های اقتصادی و استرس‌های اجتماعی نقش مهمی در افزایش رفتار‌های خشونت‌آمیز دارند. « میزان خشم افراد در شرایط سخت اقتصادی افزایش پیدا می‌کند و این می‌تواند به بروز خشونت در محیط‌های درمانی منجر شود. همچنین، کمبود نیروی انسانی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی باعث می‌شود که کادر درمان تحت فشار بیشتری قرار بگیرند و این نیز به افزایش احتمال وقوع خشونت دامن می‌زند. »
چگونه این نوع خشونت را کاهش دهیم
قرایی مقدم، خشونت علیه کادر درمان را یک پدیده پیچیده و چندبعدی می‌داند که تحت تأثیر عوامل روانی، اجتماعی و فرهنگی قرار دارد. « برای کاهش و جلوگیری از این نوع خشونت، نیاز به یک رویکرد چندجانبه داریم. اول اینکه به بیماران و خانواده‌ها آموزش داده شود تا سطح آگاهی افزایش پیدا کند و روش‌های صحیح برقراری ارتباط و مدیریت احساسات را یاد بگیرند.
در مرحله بعد از کادر درمان حمایت شود. محیط‌های کاری ایمن ایجاد شود و کادر درمان از حمایت‌های روانی و اجتماعی برخوردار شوند. در آخر هم سیستم‌های بهداشت و درمان بهبود یابد تا فشار‌های اقتصادی و استرس‌های اجتماعی برای بیماران و خانواده‌ها کاهش پیدا کند. با ایجاد تغییرات مؤثر، می‌توان به بهبود شرایط کاری کادر درمان و کاهش خشونت‌های احتمالی علیه آنان‌امیدوار بود. »
تصویرسازی‌های منفی
محمد مهدی لبیبی، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس، پخش تصاویر بیمارستان‌ها و فیلم‌های مربوط به کادر درمان را یکی از دلایل خشونت علیه کادر درمان می‌داند. او معتقد است که رسانه‌ها با انتشار تصاویری از شلوغی بیمارستان‌ها یا رفتار‌هایی از کادر درمان باعث بروز خشم در دل جامعه می‌شوند. «پخش این تصاویر این باور اشتباه را در جامعه القا می‌کند که برخی از اعضای کادر درمان به خاطر مشکلات مالی و نداشتن حقوق کافی به بیماران به خوبی رسیدگی نمی‌کنند. در واقع ممکن است فیلمی از تلاش‌های کادر درمان پخش شود اما مخاطب ازدحام و شلوغی بیمارستان در ذهنش ثبت شود و بار سنگین کار اعضای درمان که توان هماهنگی بین بخش‌ها را ندارند. در واقع نتیجه‌ای برداشت می‌شود که در راستا و همسو با نتیجه تولید‌کننده محتوا نیست.» لبیبی در ادامه به «شهروند» می گوید: «چیزی که مردم از کادر درمان توقع دارند این است که در هر صورت با مراجعه به بیمارستان و مرکز درمانی نتیجه مثبتی حاصل کنند اما چنین چیزی نیست. در بهترین بیمارستان‌های دنیا هم مرگ و میر وجود دارد. بیماری ممکن است از وضعیت بسیار وخیمش به وضعیت عادی برگردد اما بیمارانی هم هستند که جانشان را از دست می‌دهند، بیمارانی که درمان نمی‌شوند.»
خشم نهان
این استاد دانشگاه در رابطه با چالش اجتماعی این موضوع می‌گوید: « یک خشم اجتماعی نهفته وجود دارد که ارتباطی با کادر درمان و بیمارستان ندارد. یک نوع خشونت پنهان در آدم‌ها وجود دارد که در همه جا اعم از رانندگی، مکان‌های عمومی و.. خود را نشان می‌دهند. افراد در موقعیت‌های مختلف به اصطلاح رواداری، تقابل و صبر کمتری دارند. افراد منفعل شده‌اند و به سرعت می‌خواهند از خود واکنش نشان بدهند. این کنش نادرست ناشی از تنش‌هایی است که جامعه وارد کرده و می‌تواند ریشه در مسائل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی باشد. با انباشت همه این مسائل در ذهن افراد، انگیزش واحدی به وجود می‌آید تا افراد واکنشی نامتناسب نشان بدهد. در مجموع این رفتار‌ها، واکنش‌های منطقی نیست ما وظیفه داریم در اصلاح این رفتار‌ها کوشش و افراد را قانع کنیم که پزشک نمی‌تواند معجزه کند. این وظیفه رسانه‌ها نیز هست. در بسیاری از کشور‌های دنیا در این زمینه کلیپ‌های کوتاهی را در رسانه‌های تصویری پخش می‌کنند تا مخاطب اقناع شود و باور کند پزشک و کادر درمان همه تلاش خود را برای نجات بیماران انجام می‌دهند.»