[حمیدرضا خالدی]  چند روز قبل دکتر علی بیت اللهی، مدیر بخش مرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در مصاحبه ای بار دیگر نسبت به خطرات ناشی از فرونشست زمین در اصفهان هشدار داده و اعلام کرده که وضعیت به حدی بحرانی است که این پدیده، بسیاری از زیر ساخت ها و نقاط کلیدی شهری از جمله فرودگاه، ورزشگاه و تعدادی از مدارس این شهر را تهدید کرده و ممکن است تبعات جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد. به همین بهانه گفت و گویی با«رضا شهبازی»، مدیرکل دفتر مخاطرات زمین‌ شناسی، مهندسی و زیست‌ محیطی سازمان زمین‌ شناسی و اکتشافات‌ معدنی کشور انجام داده ایم، در مورد شرایط بحرانی اصفهان و خطراتی که این شهر تاریخی را تهدید می کند.

 اصفهان بیشترین فرونشست را درشهرهای ایران دارد و حتی گفته می شود ممکن است این پدیده باعث بروز خطرات جانی و مالی و زیرساختی به شهر شود. ارزیابی شما از وضعیت کنونی فرونشست زمین در این شهر تاریخی کشورمان چیست؟
قبل از پاسخ به سوال شما باید این نکته را یادآوری کنم که آغاز فرونشست زمین در نقاط مختلف ایران به بیش از 2 دهه قبل بر می گردد. پدیده ای که از شهرهایی مانند کرمان، رفسنجان، نیشابورو جنوب تهران آغاز شد و سپس بخش های زیادی از کشورمان را به تدریج درگیر کرد. اما منطقه پیرامون اصفهان ویژگی خاصی دارد که آن را از بسیاری دیگر از نقاط کشور مستثنی می کند. اینکه از 6-7 سال قبل، به خاطر ویژگی های زمین شناختی زاینده رود، در شمال آن، یعنی محدوده داخل اصفهان، این شهر مستعد فرونشست شده است. ما طی چند سال گذشته، 3 بار این شهر و محدوده زاینده رود را از منظرهای مختلف زمین شناسی پایش کردیم که در همه آنها فرونشست زمین در بخش های مختلف زمین از جمله میدان امام خمینی(ره)، میدان نقش جهان و مسجد سید و... مشهود بودند.

در بررسی هایی که انجام دادید متوجه شدید که دلیل شدت گرفتن فرونشست در این شهر و منطقه چه بوده است؟
دلایل آن واضح است. اصولا اصفهان و مناطق اطراف آن، جزء مناطق کم بارش و خشک کشور محسوب می شوند. از سویی فشارهای زیادی که براثر برداشت های بی رویه آب که از 10-15 سال قبل  از منابع زیر زمینی این منطقه و استان، به زمین وارد شده، در کنار قطع آب زاینده رود باعث شده تا اصفهان در سرلیست شهرهایی باشد که بیشترین فرونشست را در کشور دارند. حتی حوزه آبخوان زاینده رود حدود 70 درصد از آب خالی شده است. در چنین شرایطی طبیعی است که اصفهان مستعد فرونشست باشد. ما بعد از مطالعاتی که انجام دادیم بارها در مورد فرونشست به مسئولان هشدار داده بودیم تا اینکه فرونشست زمین بالاخره در سالهای 97-96 شکلی به جدی به خود گرفت و به صورت خطرناکی شدت گرفت. بعد از آن هم از آنجاییکه برنامه های توسعه ای و الگوهای مصرفی شهر هم تغییر نکرده است، هر سال شدت فرونشست در اصفهان بیشتر و بیشتر شده است.

پس چرا به هشدارهای شما توجهی نشد؟
واقعیت این است که فرونشست پدیده طبیعی متفاوتی است. چون پدیده ای است  که در زیر زمین رخ می دهد و برای همین از بیرون چندان ملموس نیست. درست به همین دلیل متاسفانه مسئولان چندان این خطر را جدی
 نمی گیرند!

گفتید که برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی یکی از عواملی است که باعث فرونشست زمین می شود. اینجا این سوال مطرح می شود که چرا جلوی این برداشت های بی رویه گرفته نمی شود؟
اصولا برداشت های بی رویه آب ها، از طریق
چاه ها و آب های زیر زمینی اتفاق می افتد. این چاه ها و منابع زیر زمینی اکثرا در اختیار «اشخاص» است در حالیکه منابع آبی سطحی مانند رودخانه ها یا آبهای پشت سدها، زیر نظر نهادهای دولت هستند. بنابراین کنترل برداشت از منابع زیر زمینی و بخصوص برداشت های غیرمجاز چندان ساده نیست. بنابراین هدایت و ساماندهی این مساله یعنی برداشت بی رویه آب های زیر زمینی بیشتر نیازمند فرهنگ سازی است تا اقدامات سلبی. اینکه مردم واقعا درک کنند که چه
فاجعه ای در اصفهان در حال رخ دادن است و حتی ممکن است تلفات جانی و مالی بسیاری را به همراه داشته باشد که قابل جبران نباشد.

در حال حاضر وضعیت فرونشست در سطح شهر به گونه ای هست که حکایت از وخامت اوضاع داشته باشد؟
بله. شوخی هم ندارد. چون همین فرونشست می تواند زیر ساخت های عمومی شهر را هدف قرار دهد و به آنها صدمه بزند یا باعث فروریزش ساختمان ها و پل ها و.... شود. کمااینکه الان هم بسیاری از ساختمان های شهر ترک های عجیب و غریبی پیدا کرده اند.  البته فرونشست از یک برهه ای به بعد معمولا کند یا حتی متوقف می شود. مثلا در یزد، این پدیده متوقف شده است.
ضمن اینکه کلا نرخ فرونشست در تمام کشور روند نزولی به خود گرفته است ولی
پهنه ها گسترده تر می شود. اما هم اینک وضعیت اصفهان به گونه ای است که حتی اگر آب هم به آنجا باز گردد، کل حیات به صورت قبل نخواهد بود. آن وقت شاید مجبور باشیم که از روش هایی مانند استفاده از آب شیرین کن، آب را از دریا برای مردم اصفهان تامین کنیم که بسیار گران خواهد بود. گرچه پیش بینی می کنیم که فرونشست اصفهان نیز طی 20 سال آینده روندی نزولی به خود بگیرد.

دو دهه؟ ولی فکر نمی کنید با توجه به شرایط بحرانی کنونی، تا آن زمان ممکن است بر اثر فرونشست در نصف جهان، خسارت های  بیشتری  به وجود بیاید ؟
راستش را بخواهید هر چیزی ممکن است. بخصوص در شرایط کنونی که بسیاری از ساختمان ها و سازه ها و دشت های اطراف اصفهان به شدت درگیر فرونشست هستند و این شهر، در سرلیست مناطقی است که بیشترین فرونشست را دارند.
در این مدت تنها کاری که می شود کرد کاهش بارگذاری روی زاینده رود و دربالادست آن و خود شهر اصفهان است و اینکه به نوعی تلاش شود تا آب در زاینده رود دوباره به جریان بیفتد. آنهم به صورت تدریجی و نه یکباره و با شدت. چرا که همین مساله ممکن است باعث شود تا با نفوذ آب شدید در فضاهای خالی خاک و شسته شدن آن، فرونشست به شدت بیشتر شود.