ژیانا اسکندری| گندم زارهای کردستان 500 تا 540‌هزار هکتار از مساحت یک‌میلیون و 100‌هزار هکتار زمین‌های زراعی کردستان را تشکیل می‌دهد.  استانی که از نظر تولید خوشه‌های طلایی گندم در یک دهه گذشته در رده چهارم و پنجم کشوری و در ردیف بعد از استان‌های فارس، خوزستان، گلستان و کرمانشاه بوده است. آنطور که آمارها می‌گویند اگر سالانه به‌طور متوسط 13‌میلیون تن گندم در شرایط آب و هوایی نرمال از گندم زارهای کشور درو شود؛ 750‌هزار تن از آن سهم دشت‌های کردستان و نتیجه رنج 113‌هزار بهره بردار گندم کار کردستانی است که از دل خاک دو و نیم برابر نیاز داخل استان گنج می‌آفریند.
از دانه‌های خوش رنگ و لعاب طلایی برداشت‌شده گندم گندم زارهای کردستان سالانه به مقدار 80‌هزار تن برای مصرف بذر استان، 20‌هزار تن برای کارخانجات تولید خوراک دام و طیور کنار گذاشته می‌شود و 650‌هزار تن دیگر آن توسط شرکت غله - دستگاه متولی خرید گندم- براساس قیمت خرید تضمینی و دستورالعمل‌های ابلاغ شده خریداری و وارد 13‌سیلوی فلزی بخش خصوصی با ظرفیت 296‌هزار تن و نیز سه انبار و سه سیلوی بتنی بخش دولتی با ظرفیت 160‌هزار تن می‌شود تا در دمای 18 تا 25 درجه نگهداری شود. از این مقدار به گفته «ابراهیم مولودی»،  مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی کردستان 200 تا 220‌هزار تن آن صرف مصارف داخلی استان و مابقی آن به دیگر استان‌ها ارسال می‌شود.
به‌گفته مولودی 35‌هزار هکتار از مساحت 540‌هزار هکتاری گندم زارهای استان زیرکشت آبی با ارقام «پیشگام»، «میهن»، و «اروم» می‌رود و 500 تا 510‌هزار هکتار دیگر آن زیر کشت گندم دیم با ارقام «سرداری»، «آذر2» و رقم جدید «هما» است.
او می‌گوید: در حالت مطلوب، شرایط جوی مناسب و در صورت برخورداری از‌سال زراعی با بارندگی مناسب در فصل بهار و نیز دمای مناسب، بیش از 850‌هزار تن، در شرایط آب و هوایی تقریباً خوب 750‌هزار تن و در شرایط نرمال 600 تا 650‌هزار تن گندم در استان تولید می‌شود و در خشکسالی حاد تولید این محصول به شدت کاهش می‌یابد.
این مقام مسئول میزان تولید گندم و عملیات کاشت، داشت و برداشت را تابعی از شرایط آب و هوایی می‌داند و می‌افزاید:   درحال حاضر عملیات کاشت، داشت و برداشت 85‌درصد گندم آبی و 95‌درصد گندم دیم، به صورت مکانیزه انجام می‌شود.
بیجار قطب تولید گندم کردستان
مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی کردستان ادامه می‌دهد:   شهرستان بیجار با 150‌هزار هکتار مساحت زیرکشت دیم، قطب اصلی تولید گندم دیم در کردستان است و قروه و دهگلان با 20‌هزار هکتار مساحت زیر کشت گندم آبی، قطب اصلی تولید گندم آبی هستند، اما بیجار، قروه، دهگلان، دیواندره، سقز، کامیاران، سنندج، بانه، مریوان و سروآباد به ترتیب از نظر سطح زیر کشت و تولید گندم در استان بالاترین رتبه را دارند.
جای خالی تحقیقات میدانی
محصولات دیم
«محمود حاجی‌رحیمی»، عضوهيات علمي گروه اقتصاد كشاورزي دانشگاه كردستان می‌گوید: وجود زمین‌های دیم مناسب مزیتی است که استان را از لحاظ تولید گندم در رده استان‌های توانمند قرار داده، به‌طوری که تأثیر مناسبی بر وضع کشاورزی استان داشته است.
وی اضافه می‌کند: حمایت از گندم کاران در کشور ازجمله خرید تضمینی گندم و نیز فراهم‌کردن زیرساخت‌های لازم درمجموع تولید گندم را در وضع مناسبی قرار داده است. از طرفی در استان از ظرفیت‌های موجود و زمین‌های مطلوب کشت گندم به‌طور کامل استفاده شده است، اما انجام کار تحقیقاتی و میدانی در محصولات دیم باید بیشتر و به صورت جدی‌تری صورت گیرد. او جایگزینی ارقام مناسب با افزایش دو برابری عملکرد و بهره‌وری عوامل را از طریق اصلاح گونه‌ها و استفاده از تکنولوژی مناسب راهکار افزایش بهره‌وری ارقام گندم در استان عنوان می‌کند.
تاکید بر کشت گندم در شیب
کمتر از  11 درصد
«عزت کرمی»، دکترای تخصصی ژنتیک و اصلاح نباتات هشدار می‌دهد: باتوجه به وقوع خشکسالی‌های اخیر و این‌که اغلب گندم کاران استان دیم کارند، کشت گندم در استان در آینده‌ای نه چندان دور به مخاطره می‌افتد.
او می‌گوید: گندم کاران دیم کار به دلیل خشکسالی‌های اخیر و افزایش فرسایش خاک باید در شیب‌های کمتر از 11‌درصد کشت کنند. این درحالی است که اغلب گندم کاران کردستانی شیب 50‌درصد را نیز کشت می‌کنند که این کار موجب فرسایش خاک می‌شود و عناصر غذایی آن را سریع‌تر از دسترس خارج می‌کند. از طرفی کشاورزان پول خرید کود ندارند و خشکسالی و شیب زیاد ذخیره رطوبتی را نیز کاهش می‌دهد.
کرمی تصریح می‌کند: درحالی‌که کارشناسان کشاورزی استفاده از شخم عمیق به وسیله گاوآهن برگردان دار را ممنوع اعلام کرده‌اند، 100‌درصد کشاورزان استان از این روش استفاده می‌کنند. روشی که زمین را تخلیه رطوبتی می‌کند و کاهش و افت عملکرد را موجب می‌شود؛ بنابراین برای حل این مشکل استفاده صحیح از ماشین‌های مطلوب کشاورزی توصیه می‌شود.
وی استفاده از کودهای آلی، استفاده از تناوب زراعی صحیح در راستای افزایش میزان جذب رطوبت و مواد آلی و کشت در شیب کمتر از 11‌درصد را راهکار حل این مشکلات می‌داند و می‌گوید:   از 20‌سال پیش بیشتر رقم‌های کشت‌شده گندم در استان، رقم «سرداری» است، بنابراین جایگزینی ارقام پربازده می‌تواند در بهبود و افزایش عملکرد گندم زارهای استان موثر باشد.
گلایه‌های گندم‌کاران کردستانی
براساس آمارها اگر سالانه به‌طور متوسط 13‌میلیون تن گندم در شرایط آب و هوایی نرمال از گندم زارهای کشور درو شود؛ 750‌هزار تن از آن سهم دشت‌های کردستان و نتیجه رنج 113‌هزار بهره‌بردار گندم کار کردستانی است که از دل خاک دو و نیم برابر نیاز داخل استان گندم تولید می‌کنند.
گندم‌کاران کردستانی اما از عدم دریافت به موقع پول خود شکایت دارند و می‌گویند: درحالی‌که از لحاظ قانونی باید حداکثر دو هفته بعد از تحویل گندم، بانک عامل پول آن را واریز کند اما بانک چند ماه بعد پول فروش گندم را بدون پرداخت مبلغ دیرکرد به حساب کشاورزان واریز می‌کند.
آنها انتظار دارند به موقع مزد زحمت کاشت، داشت و برداشت گندم را دریافت کنند و اعتقاد دارند: همان‌طور که در ازای دریافت کود و نهاده‌های مورد نیاز کشاورزی بلافاصله پول خود را پرداخت می‌کنند باید پس از تحویل گندم به سیلوها نیز بلافاصله پول خود را دریافت کنند. این درحالی است که مقامات سازمان جهاد کشاورزی استان در این رابطه می‌گویند: پول گندم‌کاران قاعدتا باید 48 ساعت و درنهایت  در مدت 15 روز توسط شرکت غله پرداخت شود.
مولودی، مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی استان نیز دراین‌باره می‌گوید: تأخیر در پرداخت پول گندم کشاورزان و درخواست‌های آنان از طریق مکاتبه با دفتر مشاور وزیر و مجری طرح گندم در وزارتخانه برای تسریع در تأمین اعتبار پیگیری و رونوشت مکاتبات هم برای پیگیری به شرکت غله فرستاده می‌شود.
اما «جمال صالحی»، مدیر شرکت غله و خدمات بازرگانی کردستان می‌گوید: اعتبارات خرید گندم از طریق معاونت راهبردی وزارت جهاد کشاورزی مستقیم و به صورت متمرکز وارد سامانه بانک سپه به‌عنوان بانک عامل می‌شود. بانک هم براساس چک لیست‌های تحویلی پول گندم را به حساب کشاورزان واریز می‌کند. او می‌افزاید: تأخیر در پرداخت مبالغ پرداختی به کشاورزان را از طریق مکاتبات اداری و سامانه بانک سپه پیگیری می‌کنیم.
«حسین سررشته»، مدیر امور شعب بانک سپه استان کردستان نیز می‌گوید: بیشتر از 90‌درصد پول گندم کاران به موقع پرداخت شده اما مواردی هم در شهرستان دهگلان وجود داشت که به دلیل عدم واریز به موقع اعتبار از تهران با تأخیر پرداخت شده است. او اضافه می‌کند: پول خرید گندم را شرکت بازرگانی دولتی غله از تهران به حساب بانک واریز می‌کند و ما در مواردی حتی از منابع داخلی موجود بانک نیز برای پرداخت به موقع پول گندم‌کاران استفاده کرده‌ایم.
کاهش 10‌درصدی خرید گندم
در کردستان
صالحی مدیر شرکت غله و خدمات بازرگانی کردستان می‌گوید:   «امسال 490‌هزار تن گندم از گندم‌کاران استان خریداری شد که این رقم نسبت به‌سال گذشته که رتبه سوم را در خرید داشتیم 10‌درصد کاهش یافت و استان را از لحاظ خرید گندم در رتبه پنجم قرار داد.»
اما گندم برداشت شده چه با پرداخت به موقع پول به کشاورزان و چه با پرداخت با تأخیر براساس برنامه گندم‌های انتقالی به 10 کارخانه فعال تولیدی آرد با ظرفیت اسمی یک‌هزار و 300 تن در روز طی فرآیندی 15 مرحله‌ای به آرد تبدیل می‌شود و پس از سرد شدن زیرنظر مسئولان فنی بسته‌بندی می‌شود.
تولید و مصرف 56‌هزار و 561 تن نان
 در روز
آرد تولیدی بسته بندی شده کارخانجات آرد استان براساس لیست‌های ماهانه و اعلام نیاز خبازی‌ها توسط یک شرکت حمل و نقلی از طریق 10 اتحادیه در بین دو‌هزار و 150 واحد خبازی در استان توزیع می‌شود تا برکت نان سفره کردستانی‌ها باشد؛ اما سفره بیشتر کردستانی‌ها را نانی برکت می‌بخشد که کارشناسان تغذیه ارزش غذایی آن را کمتر تأیید کرده‌اند. این درحالی است که از میان دو‌هزار و 150 واحد خبازی کردستان، یک‌هزار و 496 واحد آن تکنوپخت هستند و به عبارتی نان لواش پخت می‌کنند که کارشناسان تغذیه آن را دارای ارزش غذایی کمتری نسبت به دیگر انواع نان می‌دانند و بر مصرف نان سبوس دار که ضامن سلامت است، تأکید می‌کنند. نانی که از آرد کامل با‌درصد سبوس بالا و با رعایت فرآیندهای تخمیر و عمل‌آوری مناسب تهیه شده باشد که این ویژگی در نان سنگک موجود است.
در حال حاضر 281 واحد خبازی تولید نان سنگک، 73 واحد نان گرده پز(کولیره)، 64 واحد تنوری و فقط یک واحد نان تافتون در استان کردستان وجود دارد. این درحالی است که بعد از نان سنگک، نان تافتون از لحاظ سلامت و ارزش غذایی در رده بعدی اهمیت غذایی قرار دارد.
مدیر شرکت غله و بازرگانی کردستان در این‌باره می‌گوید:   خوشبختانه در سال‌های اخیر رویکرد مردم به سوی سلامت بوده است. بر همین اساس در‌سال جاری بیشتر از 30 واحد خبازی نان لواش برای تغییر پخت به نان سنگک اقدام کرده‌اند که موضوع در جلسات کارگروه کنترل کیفیت گندم، آرد و نان کردستان مورد بررسی و تأیید قرار گرفته است. دراین زمینه کارگروه از این واحدهای خبازی برای تسریع درتغییر نوع نان حمایت می‌کند، اما ذائقه مردم نیز به‌عنوان مصرف‌کننده در تغییرات نوع پخت موثر است و متاسفانه برخی مردم مصرف نان سفید را بیشتر ترجیح می‌دهند و به اشتباه فکر می‌کنند هر چه نان سفیدتر باشد کیفیت بیشتری دارد.  درحالی‌که جدا کردن سبوس و تهیه آرد سفید موجب حذف آهن و فیبر موجود در آرد، کاهش چشمگیر میزان پروتیین‌ها و املاح ضروری می‌شود و به اعتقاد کارشناسان کاهش توانایی و کارآیی افراد را نیز به دنبال دارد.
به‌گفته صالحی، اتحادیه‌های خبازی به‌عنوان تشکلی قانونی و صادرکننده پروانه کسب نیز می‌توانند نقش موثری در ارتقای کیفیت نان داشته باشند. چنانچه آنها کارگران نانوایی‌ها را موظف به آموزش مهارت‌های پنج گانه فنی و حرفه‌ای کرده‌اند و این در بهبود کیفیت نان موثربوده است.
وی می‌گوید: درحال حاضرروزانه 448 تن و 800 کیلو آرد و 56‌هزار و 561 تن نان در استان تولید و مصرف می‌شود و به دلیل مدیریت مصرف در خانواده‌ها پس از گران‌شدن نان تقریبا ضایعات نان به صفر رسیده است. این درحالی است که در سال‌های گذشته و پیش از گران‌شدن نان، ضایعات نان در کردستان 30‌درصد بود.