44 سال پیش، ساعت 14 روز 31 شهریورماه 1359، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آغاز شد. تحرکات ارتش حزب بعث علیه خاک ایران البته به روزهای پیشین برمی‌گشت؛ زمانی که منطقه خان لیلی در قصر شیرین واقع در نقطه مرزی ایران و عراق و متعلق به کشورمان، هدف تجاوز نیروهای بعث قرار گرفت و تسخیر شد. این واقعه مربوط بود به 16 شهریورماه. پس از آن نیز عراق به تحرکات و تجاوزات خود به شکل پراکنده در مرزهای ایران ادامه داد؛ چنانچه چند روز بعد، منطقه میمک و پس از آن، پاسگاه‌های رشیدیه، چیلات، بیات و نیز ارتفاع گیسکه را به اشغال درآورد. در ابتدای امر، این تعدی ارتش عراق به دلیل وضعیت نابسامان سیاسی ایران و اهمال‌کاری‌های بنی‌صدر (رئیس‌جمهور وقت) چندان جدی نگرفته نشد. کار حتی به جایی رسید که صدام روز 26 شهریور 1359، قرارداد معروف حل اختلافات مرزی بین دو کشور ایران و عراق (موسوم به قرارداد 1975 الجزایر) را در مقابل دوربین‌های تلویزیونی پاره کرد و 5 روز بعد دستور حمله سراسری ارتش خود به خاک ایران را داد. به این ترتیب 192 فروند هواپیمای عراقی به خاک ایران حمله کردند و 19 نقطه مهم کشور از جمله فرودگاه‌ها را هدف گرفتند. هم‌زمان یورش گسترده زمینی ارتش عراق به ایران نیز در همین تاریخ، یعنی 31 شهریور 1359، از سه جبهه جنوبی، میانی و شمالی آغاز شد. به این ترتیب، دفاعی جانانه، دلاورمردانه و غیورانه از سوی مردم ایران شکل گرفت که 8 سال به طول انجامید؛ مقاومتی که هرچند به شهادت بسیاری از هم‌وطنان، فرماندهان، نیروهای مخلص و عزیزانی جان‌برکف منجر شد اما در عرصه‌های مختلف نیز قابلیت‌های ایران اسلامی را نشان داد. به همین منظور و به مناسبت آغاز «هفته دفاع مقدس» تلاش کرده‌ایم گوشه‌هایی از حماسه‌های آن سال‌ها را در گزارشی کوتاه، ارائه کنیم. در عین حال، برگ‌هایی از مظلومیت ایران و جنایات جنگی حزب بعث را نیز روایت کرده‌ایم. البته باید توجه داشت حق گنجینه عظیم دفاع مقدس، با یک یا چند گزارش ادا نمی‌شود اما تلاش ما این است در روزهای آتی نیز، از ابعاد مختلف، مروری به حماسه‌های این تاریخ غرورآفرین داشته باشیم. این گزارش مستند از «دایره‌المعارف تاریخ جنگ ایران و عراق» نوشته جعفر شیرعلی‌نیا، «دانشنامه دفاع مقدس» که توسط «مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری» منتشر شده و همچنین «دانشنامه دفاع مقدس» که توسط بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس به چاپ رسیده است.
یکی از پیچیده‌ترین عملیات‌های آبی-خاکی جهان
عملیات «آبی-خاکی» به عملیاتی گفته می‌شود که نیروهای نظامی با پشتیبانی در سواحل تخلیه می‌شوند و به سمت اهداف دشمن حمله می‌برند. عملیات «والفجر 8» نیز که کارشناسان جنگ از آن با عنوان یکی از پیچیده‌ترین عملیات آبی-خاکی جهان نام می‌برند، در 20 بهمن‌ماه 1364 آغاز شد. درباره این عملیات در گزارش‌های بعدی هفته دفاع مقدس، بیشتر خواهیم نوشت اما به شکل مختصر باید گفت این عملیات حاصل مطالعات بسیار درباره جزر و مد رودخانه اروندرود و برنامه‌ریزی برای عبور از آبراه اروندرود با هدف غافلگیری نیروهای متجاوز بعثی بود. در جریان این عملیات، غواصان رزمنده ایرانی، دل به دریا زدند و وارد رودخانه‌ای طوفانی و مواج شدند و در نهایت توانستند در طول یک شبانه‌روز، تمام شبه‌جزیره فاو را به تصرف خود درآورند. ایران در حالی در این عملیات بر ارتش متجاوز بعث عراق به برتری رسید که در مقایسه با آنها از ادوات و تجهیزات نظامی بسیار کمتری برخوردار بود.
«اچ 3» یکی از مهم‌ترین عملیات‌های هوایی قرن
عملیات «اچ ۳» یکی از شاهکارهای نیروی هوایی ارتش بود. طی این عملیات، خلبانان ایرانی توانستند پایگاه «الوید» موسوم به «اچ 3» عراق را نابود کنند. در این عملیات که فروردین سال 1360 از سوی نیروی هوایی ارتش انجام شد، حدود 80 درصد از توان هوایی عراق از بین رفت. درباره این عملیات در گزارش‌های روزهای آینده هفته دفاع مقدس بیشتر خواهیم نوشت اما به شکل مختصر باید گفت، عملیات تا حدی تحسین‌برانگیز و شگفت‌انگیز بود که در دانشنامه‌های جنگ، از آن با عنوان یکی از بزرگ‌ترین عملیات‌های هوایی قرن بیستم یاد می‌شود. اطرافیان صدام بعدها در خاطرات‌شان آوردند که او از این عملیات ایران به‌شدت شگفت‌زده شده بود و خشمش را با برکناری فرماندهان نیروی هوایی عراق نشان داد. عملیات «اچ 3»، زمینه‌ساز پیروزی ایران در عملیات‌های موفق زمینی و شروع بازپس‌گیری مناطق اشغالی از عراق شد؛ چند ماه بعد از «اچ 3»، عملیات موفق «ثامن‌الائمه» انجام شد و در پی آن نیز عملیات موفق «طریق‌القدس» و «بیت‌المقدس» با موفقیت کامل به انجام رسید.
بیشترین شهدای شیمیایی بعد از کشتار هسته‌ای در ژاپن
رژیم بعث عراق طی سال‌های ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۷ از طریق ۱۹ هزار و ۵۰۰ بمب هوایی، ۵۴ هزار گلوله توپ و ۲۷ هزار راکت کوتاه‌برد، بیش از ۱۸۰۰ تن گاز خردل، ۱۴۰ تن گاز اعصاب تابون و ۶۰۰ تن گاز اعصاب سارین بر سر رزمندگان ایرانی در جبهه‌های غرب و جنوب ریخت. مجموع این حملات شیمیایی، 378 دفعه بود که بیش از ۱۰۰ هزار نفر را به شهادت رساند و جانبازی ده‌ها هزار خانواده ایرانی و انواع آلودگی‌های انسانی و زیست محیطی را به دنبال داشت. شدت و حجم بکارگیری سلاح‌های شیمیایی علیه شهروندان و رزمندگان ایران در جنگ هشت ساله به حدی زیاد بود که کشورمان بعد از ژاپن، رتبه دوم قربانی سلاح‌های شیمیایی و میکروبی است. ژاپن به خاطر حمله هسته‌ای آمریکا به شهرهای ناکازاکی و هیروشیما در جنگ جهانی دوم، بیش از ۲۵۰ هزار نفر از شهروندانش را از دست داد و رتبه اول قربانیان در این موضوع است. این نخستین حمله اتمی در طول تاریخ جهان بود که غیر از تلفات انسانی، ضایعات زیست محیطی فراوانی نیز داشت و مایه شرمساری ایالات متحده است.
یکی از خونین‌ترین جنگ‌های قرن
جنگ جهانی دوم، گسترده‌ترین جنگ جهانی تاریخ است که در آن بیش از ۱۰۰ میلیون نفر از 30 کشور مختلف به صورت مستقیم جنگیدند. تلفات متفقین در این جنگ 61 میلیون کشته بود که 45 میلیون نفر از آنها غیرنظامی بودند. همچنین از متحدین ۱۲ میلیون کشته شدند که ۴ میلیون نفر از آنها غیرنظامی بودند. وضعیت تعیین‌کننده و گستردگی جنگ جهانی دوم به‌گونه‌ای بود که حتی با وجود اعلام بی‌طرفی ایران، متفقین کشور ما را نیز اشغال کردند. بعد از این جنگ که به عنوان خونین‌ترین جنگ جهان، شناخته می‌شود، آمار کشته‌های عراق و شهدای ایران نشان می‌دهد که جنگ ایران و عراق، خونین‌ترین جنگ قرن بیستم بوده است. آخرین آمار شهدا و جانبازان جنگ، طبق اعلام رئیس پیشین بنیاد شهید و امور ایثارگران بر این اساس بود: «در جنگ تحمیلی که از ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹ آغاز و تا ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ ادامه یافت، ۱۹۷ هزار و ۳۳۷ نفر به فیض شهادت نائل شدند. تعداد جانبازان دفاع مقدس در کشور نیز ۶۲۹ هزار و ۳۹۰ نفر بود.» در آنسو اما عراق تا زمان حضور صدام، هرگز آمار رسمی از تلفات نیروهای خود را اعلام نکرد. پس از سقوط رژیم صدام اما یاسین المعموری (رئیس جمعیت هلال احمر عراق) عنوان کرد جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، بیش از 2 میلیون کشته و زخمی برای دولت بعث به همراه داشته. او درباره این جنگ گفت: «8 سال جنگ ایران و عراق، 8 سال جنگ صدام با ایران بود و مردم عراق هیچگونه دخالت و رضایتی از این جنگ نداشتند و مبارزات مردمی در طول این سال‌ها علیه رژیم بعث و صدام، گواهی بر این مدعا است. صدام حسین به دلیل داشتن تفکرات هیتلری حتی به مردم خودش هم رحم نمی‌کرد که گواه این مدعا، حمله شیمیایی عراق به شهر حلبچه عراق است.»
طولانی‌ترین جنگ قرن
عده‌ای گمان می‌کنند طولانی‌ترین جنگ قرن بیستم، جنگ ویتنام است. اما این جنگ، مجموعه‌ای از عملیات‌ها، درگیری‌ها و تحرکاتی بود که در ویتنام (شمالی و جنوبی) بین سال‌های ۱۹۵۵ تا ۱۹۷۵ شکل گرفت؛ درگیری‌هایی که در نهایت به شرمساری و عقب‌نشینی آمریکا از ویتنام جنوبی منجر شد. در واقع به دلیل اینکه جنگ ویتنام، نبردی مداوم و متعارف نبود، کارشناسان حوزه جنگ آن را جزء جنگ‌های کلاسیک و متعارف به شمار نمی‌آورند. به همین دلیل بر این باور هستند که دفاع مقدس ایران علیه تجاوز حزب بعث عراق به سرکردگی صدام که 8 سال به طول انجامید، طولانی‌ترین جنگ قرن بیستم بوده است.