[ حانیه جهانیان] تولید نوشت افزار بومی در کشور ما بسیار جوان است. اوایل دهه 90 بود که هشدارهای کارشناسان و پیگیری‌های رسانه باعث شد تولیدکنندگان لوازم التحریر در کشور با برنامه‌ریزی و طرح ایده‌های تازه تصمیم بگیرند تا با طرح و کیفیتی متفاوت نوشت افزارهای بومی را روانه بازار کنند. اتفاقی که با تمام افت و خیزها سرانجام مسیر تازه‌ای پیدا کرد. از جمله خلاقیت‌های تولیدکنندگان که توجه متقاضیان را در پی داشت استفاده از نمادهای ایرانی و اسلامی بود. از شاهنامه فردوسی گرفته تا استفاده از طرح مشهورترین داستان‌ها و روایات قرآنی. با رشد انیمیشن‌سازی در کشور و اقبال عمومی در گیشه‌ها اخیرا طرح‌های مرتبط با شخصیت‌های انیمیشن‌های تولید داخل نیز با استقبال خریداران مواجه شده است. اتفاقی که در صورت استمرار می‌تواند زمینه بازاریابی و مطرح شدن این محصولات در بازارهای داخلی و حتی خارجی باشد. امروز در «شهروند» به مناسبت نزدیک شدن به موعد خرید نوشت افزار مدارس، آخرین وضعیت این محصولات را در گفت و گو با فرزانه فخریان، مشاور وزیر در امور کودک و نوجوان دولت سیزدهم و محمد خراسانی زواره، مدیرعامل شرکت «پژانو» از تولیدکنندگان و توزیع کنندگان نوشت افزار ایرانی _ اسلامی پیگیری کرده‌ایم.
بازار در انحصار محصولات غیربومی است
فرزانه فخریان، مشاور وزیر در امور کودک و نوجوان دولت سیزدهم درباره عملکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به «شهروند» می‌گوید: «وقتی می‌توانیم بگوییم در حوزه نوشت‌افزار ایرانی-اسلامی به وضعیت قابل قبولی رسیده‌ایم که متناسب با سرانه مصرف، این اقلام هم با تنوع تولید بشود و هم دردسترس مصرف‌کننده قرار بگیرد. واقعیت این است که امروز این‌طور نیست و این تولیدات هنوز سهم قابل‌توجهی در اختیار ندارند. بازار دست اقلامی است که با تصاویر و المان‌ها و رنگ طرح‌های غیربومی تولید شده‌اند. اینکه هنوز تولیدکنندگان نوشت‌افزار ایرانی سراغ ظواهر خارجی می‌روند چند دلیل دارد: یکی اینکه برای استفاده از محتوای بصری وارداتی هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند چون الزامی به رعایت حقوق مؤلف ندارند، درحالی‌که برای استفاده از داخلی‌ها باید وارد زنجیره مالی همکاری شوند. مسئله دیگر این است که همین زنجیره همکاری به حد نیاز ایجاد نشده و توسعه نیافته و آنچه دردسترس تولیدکننده است برای تولید کافی نیست. نکته بعدی ناقص‌بودن چرخه نیاز و تقاضا است. تولیدکننده براساس تقاضا تولید می‌کند و درطرف مقابل، مصرف‌کننده هم تقاضای محصولی دارد که برایش در همه جا آشناست، پس محصولی که ندیده را تقاضا ندارد و البته عرضه هم نمی‌شود که ببیند و تقاضا کند. این روند پیوسته ادامه دارد. وزارت فرهنگ در حوزه نوشت‌افزار ایرانی-اسلامی یکی از بازوهای مؤثر است و اساسا همانطور که در قوانین و دستورالعمل‌ها دیده شده نهادهای دیگری هم در این زمینه مسئولیت دارند. در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در حوزه نظارت و هم مفهوم پردازی و بسترسازی، مسیرهای مختلفی در پیش گرفته شده مانند آموزش و راهبری ایجاد زنجیره محصولات فرهنگی که نتیجه آن، حضور فعال صاحبان مالکیت فکری در بازار و ارتباط نزدیک و مؤثرشان با دست‌اندرکاران بازار است.»
صنعت نوشت افزار ایرانی رو به رشد است
محمد خراسانی زواره، مدیرعامل شرکت «پژانو» از تولیدکنندگان و توزیع کنندگان نوشت افزار ایرانی _ اسلامی در گفت‌وگو با «شهروند» آخرین وضعیت بازار تقاضای لوازم التحریر بومی را این طور تشریح کرد: «صنعت نوشت افزار ایرانی از سال 1392 اقدام به تولید و عرضه محصولات با نگاه و پیوست فرهنگی کرد. به مرور زمان و با توجه به علاقه و نیاز مخاطبین این صنعت رشد بسیار قابل توجهی داشت. طی این سال ها این صنعت با مشکلات و مسائل مختلفی دست و پنجه نرم می‌کرد؛ مسائلی از قبیل، کرونا، کمبود نقدینگی و در مقاطعی واردات کالاهای مشابه تولید داخل. با تمام این چالش‌ها، صنعت نوشت افزار ایرانی همچنان رو به رشد است و هنوز متقاضیان خود را دارد. اما در سال 1403 با توجه به موارد مختلفی از قبیل تورم و مشکلات مشابه، پیک خرید نوشت افزار به تعویق افتاده، به عبارتی، به قول قدیمیهای بازار امسال پیک نوشت افزار هم کوتاه است و هم سریع تمام می‌شود. امسال با افزایش قیمت چندانی مواجه نیستیم. در مجموع می‌توان گفت که اقلام مختلف بین 20 تا 30 درصد افزایش قیمت عرضه خواهند شد، البته در برخی از اقلام که با کاغذ مرتبط هستند به‌علت اینکه ما با ثبات قیمت کاغذ مواجه بودیم، افزایش قیمت نداشته‌اند و در دیگر محصولات نیز با توجه به افزایش دلار، تولیدکنندگان تلاش کرده اند محصولات را با افزایش قیمت عجیب و غریبی عرضه نکنند. با توجه به توضیحات فوق، امسال بازار آرامی را مشاهده می کنیم. گرچه به نظر می رسد متاسفانه بازار نوشت افزار هنوز به دلیل تحولات گوناگون سیاسی _ اجتماعی _ اقتصادی سال‌های اخیر، کم رونق است. بازخورد ما از تولید کنندگان و فروشندگان نیز این است که همچنان بازار نوشت افزار به خوبی شکل نگرفته، این در حالی است که پیش تر از اواخر تیرماه و اوایل مرداد ماه شاهد مراجعه مصرف کنندگان به بازار بودیم.»
تولیدات نوشت‌افزار بومی به روایت آمار
در آخرین گزارش منتشرشده از مجمع نوشت افزارهای ایرانی _ اسلامی، آمارهای متنوعی آورده شده است. با استناد به همین گزارش، نگاهی داریم بر فرصت‌ها، تهدیدها، وضعیت تعداد مجوزها و ساختار نوشت افزار ایرانی _ اسلامی در سال 1402. از جمله ظرفیت‌های تولیدات نوشت افزار ایرانی _ اسلامی می‌توان به توان تولید مازاد، دسترسی به منابع غنی فرهنگی و تمدنی، وجود بازار مصرف، ایجاد هزینه‌های رقابتی برای نیروی کار، انرژی و مواد اولیه، افزایش تبادلات تجاری با سایر کشورها به دو صورت ترجیحی و آزاد و ایجاد یک بازار 300 میلیونی (پس از تحریم روسیه توسط اروپا) برای صادرات اشاره کرد. از جمله تهدیداتی که تولید نوشت افزارهای ایرانی _ اسلامی با آن روبه‌روست می‌توان به قاچاق‌پذیری، اعمال ممنوعیت واردات که در صورت استمرار منجر به کاهش توان رقابت‌پذیری، نوآوری و پویایی در سطح تولید و عرضه می‌شود اشاره کرد. همچنین وجود و حضور فعال رقبای تجاری در بازارهای منطقه‌ای از جمله مواردی‌است که تولیدات بومی را با خطر مواجه می‌کند.
از تولید تا سرمایه‌گذاری؛ در صنعت نوشت افزار بومی چه می‌گذرد؟
5 مورد از پرکاربردترین اقلام نوشت‌افزار به روایت آمار، در شرایط قابل توجهی قرار دارند. این اقلام شامل، خودکار، ماژیک، مداد و مدادرنگی و دفترچه تحریر است. همانطور که در جدول آمده است، سامانه هماهنگ وزارت صمت میزان سرمایه‌گذاری و نیاز سالانه بازار در نوشت‌افزار را زیر ذره‌بین برده است. آمار و ارقامی که جای تامل دارد. از ظرفیت بالا در تولید مداد، مدادرنگی و دفترچه تحریر منطبق بر نیاز بازار تا اثرگذاری خلاها در تولید خودکار و ماژیک بومی در فاصله سال‌های 97 تا 1400.
با توجه به نمودار بالا، می‌توان نتیجه گرفت، شیوع ویروس کرونا از مهم‌ترین دلایل کاهش تولید نوشت‌افزار محسوب می‌شود. با اوج گیری این ویروس و خانه‌نشینی دانش‌آموزان آموزش مجازی در ابعاد گسترده‌تری رشد کرد و به همین سبب تولید و استقبال از نوشت‌افزارها با روندی کاهشی مواجه شد. در ادامه همزمان با کنترل ویروس و آغاز به کار مجدد مدارس و آموزش‌ها به صورت حضوری افزایش تقاضا و تولید در نوشت افزارها به وجود آمد.
تولید 3886 میلیون نوشت افزار در سال 1402
ســامــانــــه همــاهنــــگ وزارت صنعـــت، معـــدن وتجــارت، در این گزارش آماری از آخرین وضعیت تعداد مجوزها در تولید نوشت افزار ایرانی _ اسلامی منتشر کرده است که در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
این آمار به خوبی نشان می‌دهد که واحدهای تولید نوشت‌افزار در کشور در چه وضعیتی قرار دارند. برای مثال، تنها در سال گذشته 3886 میلیون نوشت افزار و 570 میلیون جلد دفترچه تحریر تولید شده است. با توجه به این ارقام می‌توان نتیجه گرفت در صورتی که دستگاه‌های مربوطه در روند توسعه واحدهای تولیدی از مراحل ابتدایی نظیر ایده و طراحی تا لحظه فروش محصولات به متقاضی موانع تولیدکنندگان را به حداقل برسانند، بازار مصرف نوشت افزار ایرانی _ اسلامی در آینده، روزهای امیدبخش‌تری را تجربه خواهد کرد. چرا که طبق آمار منتشر شده از سوی سامانه هماهنگ وزارت صمت، «ایران نوشت» توانایی پاسخگویی به بازار مصرف را داراست.
کاهش 15 درصدی تولید محتوای غیربومی
اگر آغاز ایده تولید نوشت افزارهای بومی را دهه 90 بدانیم، بر اساس آمارهای «مجمع نوشت افزارهای ایرانی» چیزی در حدود 85 درصد تولیدات مربوطه غیر بومی و 15 درصد خنثی برآورد شده است. اتفاقی که در سال 1400 تا کنون تغییراتی را تجربه کرده است. در دهه دوم تولیدات نوشت افزارهای ایرانی، تولیدات غیربومی کاهشی 15 درصدی را تجربه کرد و به 70 درصد رسید. در ادامه 25 درصد این تولیدات خنثی و 5 درصد از آن برای نخستین‌بار در رده محتوای بومی قرار گرفته است. همچنین در آخرین یادداشت منتشرشده از سوی محمد امین قربانعلی، قائم مقام مجمع «ایران نوشت» که به مناسبت بازگشایی نمایشگاه همین مجمع در شیراز منتشر شد؛ در حال حاضر سهم نوشت افزار ایرانی از ۱۰ درصد به بیش از ۶۰ درصد افزایش یافته است. با این وجود می‌توان با تکیه بر ظرفیت بالای تولیدکنندگان و خلاقیت نسل تازه حاضر در تولیدات به ادامه این مسیر پرچالش امیدوار بود. اما ادامه این مسیر به حمایت‌های بیش از پیش مسئولان مربوطه در رفع موانع تولید بسیار وابسته است. مسیری که در کشور ما بسیار جوان اما سرشار از دستاوردهای نویدبخش بوده و امیدواریم در آینده اخبار خوش بیشتری درباره گسترش این گونه تولیدات را شاهد باشیم.