[مریم رضاخواه] نرخ رشد کشور در سال ۱۳۶۵، بیش از 9. 3 درصد بود. جمعیت‌شناسان دهه شصت را قُله باروری در ایران می‌دانند و این دهه به انفجار در تولد‌ها، شهره است. اما بعد از آن با سیاست‌های کنترل جمعیت، روند رشد جمعیت در ایران نزولی شد. موضوع کاهش جمعیت امری قابل توجه و مهم بدل شده تا جایی که یکی از دغدغه‌های مهم مسئولان کشور شده بود. روند پیر سالی جمعیت و حرکت شتابان کشور به سمت سالمندی، مسئولان مختلف را به این فکر سوق داده تا بتوانند با اعمال سیاست‌های تشویقی، مردم را به سمت فرزندآوری هدایت کنند. اما آن چیزی که وضعیت جمعیتی کشور را نسبت به عدم رشد موالید خطرناک‌تر جلوه می‌دهد، «سقط جنین» است. پدیده‌ای که طبق گفته مسئولان علوم پزشکی، یکی از دلایل کاهش جمعیت کشور به حساب می‌آید.
خطر پیری جمعیت و کاهش رشد فرزندآوری در کشور به مرز هشدار رسیده و گاهی آمار‌های ارائه شده از سوی مسئولان بسیار نگران‌کننده‌تر از یک «هشدار» است. به گفته صابر جباری، رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت روزانه حداقل ۱۰۰۰ سقط در کشور اتفاق می‌افتد که تنها ۱۰ مورد آن قانونی است. در این آمار، یک واقعیت هولناک پنهان است. با یک حساب سرانگشتی اگر ۹۹۰ را در تعداد روز‌های سال ضرب کنیم، با عدد خیره‌کننده‌ای رو‌به‌رو می‌شویم. ما سالانه ۳۶۱ هزار و ۳۵۰ نفر سقط غیرقانونی در کشور داریم. با توجه به اینکه سالیانه یک میلیون تا یک میلیون و ۲۰۰ هزار موالید در کشور وجود دارد، می‌توان گفت تقریباً یک سوم تولد‌ها در کشور از دست می‌رود.
اکنون این سؤال مطرح می‌شود که چه عواملی باعث افزایش آمار سقط جنین می‌شود؟
صابر جباری، رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت، در گفت و گو با «شهروند» دلایل سقط جنین را تشریح می‌کند. او به آمار سقط در جهان اشاره می‌کند و می‌گوید: «طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۴، روزانه بیش از ۲۰۰ هزار سقط یا همان قتل جنین در دنیا اتفاق می‌افتد که سالانه 3. 7 میلیون سقط می‌شود و عدد بزرگی است.»
رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت، معتقد است که سقط جنین در ۱۰ سال اخیر در ایران روند افزایشی داشته است می‌گوید: «آمار دقیقی از سقط جنین در دست نیست، چون عمده دلیل این اتفاق تلخ به‌صورت زیرزمینی و غیرقانونی صورت می‌گیرد. آمار سقط جنین در کل دنیا همیشه تخمینی سنجیده می‌شود و بر اساس برآورد‌ها و مطالعاتی که به صورت میدانی جمع‌آوری شده است، منتشر می‌شود و آمار دقیق و مستندی برای این مسأله وجود ندارد. »
روزانه ۱۰ سقط قانونی در کشور اتفاق می‌افتد
به گفته جباری بر اساس برآورد‌ها ۱۰۰۰ سقط جنین در کشور رخ می‌دهد که از این تعداد ۱۰ سقط به صورت قانونی انجام می‌گیرد. او تأکید می‌کند: «ممکن است این عدد کمتر یا بیشتر باشد. خیلی تفاوتی ندارد. به هرحال میزان سقط در کشور بالا است.»
او با بیان اینکه سه علت اصلی برای سقط عمدی جنین وجود دارد، ادامه می‌دهد: «اولین علت آن، نخواستن فرزند بیشتر است؛ دومین علت مسائل اقتصادی و سومین دلیل، بدموقع بودن بارداری است. نخواستن فرزند بیشتر حدود ۴۰ درصد از علل سقط جنین را تشکیل می‌دهد. علل اقتصادی ۲۱ درصد و بدموقع بودن بارداری ۲۰ درصد علت سقط جنین را شامل می‌شود و سایر علل نیز درصد کمی را به خود اختصاص می‌دهند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که نخواستن فرزند بیشتر، تحت تأثیر شعار‌های تنظیم خانواده در سال‌های گذشته بوده است. »
رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در ادامه می‌گوید: «براساس بررسی‌هایی که در مراکز نجات فرزندان سقط، انجام شده حدود 2. 7 درصد از کسانی که متقاضی سقط جنین بوده‌اند در حال تجربه بارداری اول خود بوده‌اند. حدود ۲۰ درصد از افراد قصد سقط فرزند دوم، 9. 24 درصد قصد سقط فرزند سوم، 3. 28 درصد قصد سقط فرزند چهارم و 3. 10 درصد قصد سقط فرزند پنجم خود را داشته‌اند و ۸. ۸ درصد این افراد نیز در هنگام بارداری برای فرزند ششم به بعد متقاضی سقط جنین بوده‌اند. »
او می‌گوید: «برای فرهنگ‌سازی در زمینه پیشگیری از سقط عمدی جنین، مراکز نفس راه‌اندازی شده‌اند که به زوجین آموزش و مشاوره‌های لازم برای منصرف شدن از سقط جنین را ارائه می‌کنند. نتایج نشان داده که ۶۰ درصد از این زوجین با درک این موضوع که سقط جنین قتل نفس به شمار می‌رود از سقط منصرف می‌شوند؛ همچنین اگر زوجین بدانند که جنین در صورتی که زیر چهار ماه هم باشد و روحش هم به اصطلاح به طور کامل دمیده نشده باشد باز هم حکم قتل وجود دارد، از این کار منصرف می‌شوند. برخی تصورمی‌کنند زیر چهارماه بارداری، کشتن جنین اشکالی ندارد؛ برخی ذهنیت، «شی‌ء پنداری»، نسبت به جنین دارند یا آن را صرفاً یک لخته خون می‌دانند و از بین بردن آن را قتل نمی‌دانند به همین دلیل اقدام به این کار می‌کنند. »
آثار سوء سقط جنین بر سلامت زنان باردار
جباری با اشاره به آثار سوء سقط جنین بر سلامت زنان باردار ادامه می‌دهد: «آثار مخرب سقط جنین از آثار روانی آغاز می‌شود و حتی در مواردی به مرگ مادر منجر می‌شود. اما این آثار مخرب سقط غیرقانونی باعث نمی‌شود که فرآیند سقط قانونی شود و مراکزی برای آن به مردم معرفی شود؛ چراکه سقط جنین غیرقانونی، غیراخلاقی و متضاد با اصول دینی است. »
آمارنرخ موالید در ۳ سال گذشته
آمار‌های سازمان ثبت احوال نشان‌دهنده کاهش تعداد ولادت‌هاست، به گونه‌ای که در سال ۱۴۰۰، یک میلیون و ۱۱۷ هزار تولد، در سال ۱۴۰۱ یک میلیون و ۷۲ هزار تولد و در سال ۱۴۰۲ یک میلیون و ۵۲ هزار تولد ثبت شده است. رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت، معتقد است که پس از اجرای قانون حمایت از خانواده از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ روند کاهش موالید در کشور با شیب کمتری ادامه یافت که‌امیدواریم در سال ۱۴۰۳ این رقم افزایشی شود.
جباری با عنوان این مطلب که نرخ رشد جمعیت و باروری در کشور به ثبات رسیده و شیب نزولی آن متوقف شده است، می‌گوید: «در سرشماری سال ۱۳۸۵، میزان باروری زنان 8. 1 فرزند و در سال ۱۳۹۵ میزان باروری زنان ۲ فرزند بود. پیش‌بینی‌های انجام شده در سال ۱۴۰۲ نیز نشان می‌دهد که این نرخ به 6. 1فرزند رسیده است. تا پیش از بسته شدن پنجره جمعیت کشور باید از این فرصت استفاده کرد و تأکید بر فرزندآوری جوانان دهه ۶۰ است. باید به نرخ جانشینی در باروری کلی کشور دست یابیم که رقم آن 5. 2 فرزند برای هر زوج است. شاید بر اساس آمار‌های بین‌المللی این رقم 1. 2درصد باشد، اما به سبب کاهش میزان موالید در کشور رقم مورد نیاز کشورمان 5. 2 در نظر گرفته شده و باید از رقم 6. 1 کنونی به 5. 2 برسیم زیرا زمان پنجره جمعیتی کشورمان ۵ سال است. »
جمعیت مساله اساسی در تمام عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و یکی از عوامل مهم و موثر در اقتدار کشورها به شمار می‌آید؛ از این رو لازم است تا با فرهنگ سازی، بیان تبعات سنگین کاهش جمعیت و پیاده سازی طرح های مشوق فرزندآوری از مرحله حرف و شعار عبور کرده و به شکل جدی وارد این عرصه شود.
در این راستا بدون شک یکی از مهمترین راهکارهای فرهنگی، قبح‌زدایی از پدیده زشت سقط جنین است که می‌تواند با خط بطلان کشیدن روی باور نادرست «فرزند کمتر، زندگی بهتر» که میراث به جای مانده از دوران اجرای سیاست‌های غلط جمعیتی است، قدمی مهم برای فائق آمدن بر کابوس تلخ کهنسالی ایران برداریم.
ایران هفدهمین کشور پرجمعیت جهان با ۸۹ میلیون نفر
در آخرین گزارش آماری کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد)، جمعیت جهان در سال میلادی گذشته از ۸ میلیارد نفر گذشته است. متوسط رشد جمعیت جهان در سال ۲۰۲۲، 8. 0 درصد بوده است.
بر اساس برآورد‌های آنکتاد رشد جمعیت ایران در سال۲۰۲۲ حتی از متوسط جهانی هم کمتر بوده است. جمعیت ایران در این سال تنها 71. 0 درصد رشد کرده و به ۸۹ میلیون نفر رسیده است. جمعیت ایران طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ به‌طور متوسط 9. 0 درصد رشد سالانه داشته است و پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۵۰ رشد جمعیت ایران تنها 4. 0 درصد در سال باشد.
با وجود رشد پایین جمعیت، ایران توانسته است موقعیت خود را به‌عنوان هفدهمین کشور پرجمعیت جهان در سال ۲۰۲۲ حفظ کند. چین با جمعیت یک میلیارد و ۴۲۶ میلیون نفری پرجمعیت‌ترین کشور جهان در این سال بوده است. هند با یک میلیارد و ۴۱۷ میلیون نفر و آمریکا با ۳۴۲ میلیون نفر در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. ویتنام با جمعیت ۹۸ میلیون نفر یک پله بالاتر از ایران و ترکیه با جمعیت ۸۵ میلیون نفری یک پله پایین‌تر از ایران در رده‌بندی پرجمعیت‌ترین کشور‌های جهان قرار گرفته‌اند.