[ ملیحه محمودخواه ]  50هزار نفر از روستاییانی که روزگاری شهر و دیار خود را ترک کرده و به امید زندگی بهتر به شهرهای دیگر مهاجرت کرده‌اند طی سه سال گذشته به روستاهای خود برگشته‌اند. این موضوعی است که استاندار استان کردستان به آن اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که این 50هزار نفر به 200روستایی که برخی از آنها خالی از سکنه شده بود، بازگشتند تا دوباره آبادانی به دل روستاها برگردد. اسماعیل زارعی کوشا به این موضوع اشاره می‌کند که در حوزه‌های عمرانی، طرح هادی، مقاوم‌سازی‌ مسکن روستایی، آسفالت معابر و احداث راه‌های روستایی، رونق گردشگری، افزایش ارزش افزوده محصولات کشاورزی و ارائه تسهیلات اقدامات ارزنده‌ای انجام شده که نسبت به تمام دوره‌های گذشته برجسته‌تر بوده‌اند.

روستا راهی برای زندگی بهتر
 یک ماهی است که مزرعه پرورش ماهی پیمان عبدی به راه افتاده است. اوایل سال 1397بود که به‌دلیل مشکل آب و عدم‌آبگیری، این مزرعه پرورش ماهی بسته شد. عبدی ماند و مزرعه ماهی که تک‌تک کارگرانش  آنجا را رها می‌کردند و می‌رفتند. پیمان عبدی نیز مدتی به سروآباد رفت. کارگری می‌کرد و در کنارش تلاش می‌کرد مزرعه ماهی را که سال‌ها بدون استفاده مانده بود، راه‌اندازی کندو  تلاش‌هایش پس از سال‌ها نتیجه داد.
او به «شهروند» می‌گوید: «سال‌ها به‌دنبال راه‌اندازی مزرعه شیلات بودیم، اما نتیجه نمی‌داد. از هر راهی که می‌رفتیم با در  بسته مواجه شده و مجبور می‌شدیم کار را رها کنیم.  از سال 98همراه با خانواده برای کار کردن و امرار معاش از روستای مقاره کهنه به سروآباد برویم. شرایط سخت بود، با وجود این، دست از تلاش برنمی‌داشتم تا بتوانم کارم را در کارگاه پرورش ماهی از سر بگیرم.»  عبدی ادامه می‌دهد: «خدا شهید رئیسی را رحمت کند که همیشه پشت و پناه ما، روستاییان، بود. از زمان دولت او برنامه‌هایی برای توسعه روستاها از سر گرفته شد و ما توانستیم با این برنامه تسهیلات بگیریم و دوباره مزرعه ماهی را آبگیری کنیم.» او ادامه می‌دهد: «هم‌اکنون بیش از 20کارگر در این کارگاه کار می‌کنند که تعدادی از آنها هم‌محله‌ای‌هایمان هستند که کولبری می‌کردند و با راه‌اندازی کارگاه سر کار آمده‌اند.» با وجودی که کارگاه مدت زمان زیادی نیست که راه افتاده اما عبدی امید دارد که بتواند افراد  بیشتری را در آنجا مشغول به‌کار کند.

روی پای خودمان ایستاده‌ایم
فواد کریمی یک سال هست که به روستای خود در علی‌آباد سنندج بازگشته است. او پیش از این کشاورزی می‌کرد اما از زمانی که خشکسالی شد و  کشاورزی کفاف زندگی‌اش را نمی‌داد، بار و بندیلش را بست و راهی تهران شد. چند وقتی کارگری ساختمان می‌کرد و چند صباحی نیز با کمک چند نفر از همشهریانش مرکز باربری راه انداخته بود و اسباب جابه‌جا می‌کرد. او به «شهروند» می‌گوید: «کار سخت بود و درآمد پایین. حتی هزینه اجاره خانه هم تامین نمی‌شد. تااینکه متوجه شدیم در روستا زمین‌های کشاورزی را از حالت دیم به آبی تبدیل می‌کنند. دوباره تصمیم گرفتیم به علی‌آباد برگردیم. گرفتن تسهیلات و فرآیند کار کمی طول کشید، اما ارزشش را داشت و به همین دلیل، حالا کشت گندم را در زمین‌ها از سر گرفته‌ایم. با اداره میراث فرهنگی هم هماهنگ کرده‌ایم و قسمتی از فضای سنتی خانه و چند اتاق را به مسافران اجاره می‌دهیم و این هم بر درآمد ما اضافه کرده است و زندگی ‌مان بسیار بهتر از زمانی است که در تهران سپری می‌کردیم.»

نگاه جدید به روستاها در دولت شهید رئیسی
سیروان بهرامی، مدیرکل سازمان مدیریت بحران استان کردستان، تا چندی پیش مسئول دفتر امور روستایی استانداری کردستان بود. او به «شهروند» توضیح می‌دهد که با روی کار آمدن دولت شهید رئیسی رویکرد و برنامه‌های جدیدی برای روستاها درنظر گرفته شد. در دولت سیزدهم، نگرش به روستاها به‌عنوان سکونتگاه انسانی و مراکز مهم کشاورزی قابل توجه بود. به همین دلیل ساختار و شاکله از بالا به پایین شکل گرفت و استان‌ها فعالیت خود را در این حوزه آغاز کردند.
او توضیح می‌دهد :«ما در راستای پیاده‌سازی‌ رویکرد موزون و متوازن در روستاهای استان شعار «عدالت اجتماعی» را برگزیدیم و به تأسی از برنامه جامع آمایش سرزمینی، در سطوح برنامه‌ریزی برای عمران و آبادانی روستاها، «عدالت اجتماعی» را در دستور کار قرار دادیم و عمده خدمات را به سمت روستاهای کمتر توسعه‌یافته و محروم بردیم که برای آن دو هدف تعریف کردیم ؛ «ایجاد منابع درآمدی پایدار برای دهیاری‌ها» و «کمک به اقتصاد خرد روستا.» به‌طوری که در سال ۱۴۰۱ در راستای تحقق اشتغال پایدار، ۲۰۳ میلیارد تومان تسهیلات بین روستاییان کردستان در رسته‌های مختلف صنایع‌دستی، کشاورزی، صنعتی با تولیت اداره کار و بانک‌های عامل استان توزیع کردیم.» بهرامی با تأکید بر اینکه برنامه از وزارت کشور شروع و به شهرداری‌ها و دهداری‌ها ابلاغ شد،  می گوید که این برنامه توانست رویکرد روستاها را تا حدود زیادی تغییر دهد. او با اشاره به اینکه قرارگاه امام حسن(ع) نیز پای کار آمد و تفاهمنامه‌های خوبی با قرارگاه و بسیج سازندگی بسته شد، ادامه می‌دهد: «بحث آبرسانی و پروژه‌های ایجاد اشتغال به روستاها و درواقع محرومیت‌زدایی از آنها در دستور کار قرار گرفت و این اقدامات در کنار هم سبب شد که بیش از 50هزار روستایی، مهاجرت معکوس داشته و به روستاهای خود برگردند.»  بهرامی با تأکید بر اینکه این اتفاق در روستاهای مرزی مانند بانه، مریوان و سروآباد چشمگیر تر بوده است ادامه می‌دهد: «ساخت ورزشگاه‌ها، ایجاد مراکز رفاهی در روستاها، ایجاد راه‌های دسترسی و از همه مهم‌تر توزیع عادلانه ثروت از مهم‌ترین عواملی بود که سبب شد مهاجرت معکوس در روستاها رخ دهد.»  او به فراهم شدن زیرساخت‌های اقتصادی در روستاها اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «امسال دولت مکلف کرده که ۳۰ درصد اعتبارات توزیع تبصره ۱۸ استان‌ها، در حوزه روستایی پرداخت شود که همین موضوع بیانگر نگاه ویژه دولت به توسعه نقاط کمتر توسعه‌یافته و توسعه روستایی است و همین موضوع نقش دفتر امور روستایی در حیطه توزیع، نظارت، اشتغال‌زایی و ساماندهی طرح‌ها را پررنگ‌تر کرد.» او ادامه می‌دهد: «درواقع سعی کرده‌ایم با اجرای طرح‌های برنامه‌ریزی راهبردی و اجرای برنامه‌های تعیین شده و سیاستگذاری‌های اصولی باعث برابری نسبی بین مناطق مختلف استان شویم و براساس همین رویکرد است که با تقویت اقتصاد پایدار روستا، ارتقای معیشت و اقتصاد خردِ روستا، توجه به بخش عمران، ارتقای فعالیت‌های فرهنگی، ورزشی و اجتماعی در حال حاضر،  نشانه‌های خوبی از تثبیت جمعیت و افزایش مهاجرت معکوس در استان کردستان می‌بینیم.»

طرح‌های کشاورزی راهی برای مهاجرت معکوس کشاورزان
مهاجرت معکوس در روستاهای کردستان نتیجه اجرای طرح‌های کشاورزی و شیلات در استان است. پیمان اسکندری، رئیس سازمان جهادکشاورزی کردستان، در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «توسعه گردشگری و مهاجرت معکوس یکی از مهم‌ترین نتایج تأثیرگذار اجرای طرح‌های کشاورزی در استان است. زیرا آمارها نشان می‌دهد که در این استان با وجود مشکلاتی که در بخش زیرساختی وجود دارد، آمار مهاجرت معکوس بالاست و مردم به‌دلیل تسهیلاتی که برای اشتغال در روستاها به‌دست می‌آورند، به زادگاه خود برمی‌گردند.» پیمان اسکندری با اشاره به اینکه شرایط و وضعیت جغرافیایی استان کردستان می‌طلبد در حوزه شیلات، باغداری و گردشگری در این شهرستان سرمایه‌گذاری صورت گیرد، ادامه می‌دهد که در دو سال گذشته اقدامات خوبی در حوزه شیلات و باغداری در روستاهای استان انجام شد که این موضوع، توسعه گردشگری را ایجاد و افزون بر این، زمینه مهاجرت معکوس و درآمدزایی بیشتر برای روستاییان منطقه را فراهم کرده است.او مشکل آب را مهم‌ترین معضل در استان عنوان کرده و می‌گوید اجرای طرح‌های آبرسانی در استان توانسته بخش کشاورزی و شیلات را در این محدوده فعال کرده و سبب شود که بسیاری از کشاورزان با توجه به گرانی مسکن در شهرها و افزایش تورم کار در روستاهای خود را ترجیح دهند و برای امرار معاش و انجام کار به روستاهای خود بازگردند.

ثبت مهاجرت معکوس در ۲۰۰ روستای کردستان

استاندار کردستان نیز بر این باور است که در دو سال گذشته گام‌های جدی در تحقق مهاجرت معکوس برداشته شده و اقدامات صورت‌گرفته باعث شده که بیش از 50هزار نفر از افرادی که مهاجرت کرده بودند به 200روستا برگردند.
اسماعیل زارعی‌کوشا به این موضوع اشاره می‌کند که طی ۲ سال گذشته بیش از 120هزار میلیارد ریال به طرح‌های عمرانی استان تخصیص یافت و تغییر برخی شاخص‌ها نشان از کار مستمر و حجیم دارد.
او به این نکته اشاره می‌کند که در مجموع در ابتدای دولت شهید رئیسی با این چالش روبه‌رو شدیم که چرا با وجود آنکه حداقل در دو دهه گذشته خدمات عمرانی در روستاها انجام شده است روستاها خالی از سکنه شده و نسبت جمعیت شهری به روستایی نسبت به اول انقلاب عکس شده است. یعنی نسبت 80به 20که پیش از این به نفع روستا بود تبدیل به 70به 30به نفع شهرنشینی شده است.
او به این موضوع اشاره می‌کند که مهم‌تر از اقدامات عمرانی در روستاها آنچه روستاییان را در زادگاه خود نگاه می‌دارد، اقتصاد و معیشت آنهاست، لذا ما روی اینکه چه می‌توان کرد، برای ارتقای سرانه درآمد روستاییان برنامه‌ریزی کردیم و درواقع، توسعه اقتصادی را در رأس برنامه‌های خود قرار دادیم.
او به بخش کشاورزی اشاره کرده و می‌گوید:‌ «مهم‌ترین کار مردم در روستاهای استان کردستان، کشاورزی است اما ارزش افزوده محصولات کشاورزی به‌گونه‌ای نبود که کفاف زندگی را در روستا بدهد و به همین دلیل در بیشتر روستاها، مردم زمین‌های کشاورزی را حفظ می‌کردند و در شهر به‌دنبال شغل دوم می‌رفتند. ما کمک کردیم که ارزش افزوده ارتقا پیدا کند و برای این کار، اراضی دیم را تبدیل به اراضی آبی کردیم و تا سال گذشته 5هزار و 700هکتار از این اراضی تبدیل به آبی شدند. درواقع باید گفت تبدیل هر یک‌هکتار از دیم به آبی یعنی 25برابر شدن ارزش افزوده هر هکتار محصول و این اتفاق در درآمد روستاییان بسیار مؤثر است و هم‌اکنون بنا داریم این میزان به 16هزار و 500هکتار برسد.»
زارعی کوشا با اشاره به اینکه گردشگری نکته بسیار مهم دیگری در این استان است، ادامه می‌دهد:‌ «گردشگری را در دو بعُد برنامه‌ریزی و تلاش کردیم زیرساخت‌ها را توسعه دهیم، اما همچنان گردشگر زیادی نداشتیم، بنابراین از راه های مختلف مثل برگزاری جشنواره‌ها، معرفی مرز باشماق به عنوان تردد زوار اربعین، با تقویت گردشگری سلامت ظرفیت گردشگری را در روستاها افزایش دادیم. به‌طوری که روستاییان به این نتیجه رسیدند که فعالیت در روستا درآمد بهتری نسبت به کارگری در حاشیه شهرها دارد.»او به مشکل تنش آبی در 169روستا هم اشاره کرده و می‌گوید: «در حال حاضر، این مشکل در 51درصد روستاها برطرف شده است.»
او به تقویت آب کشاورزی اشاره کرده و می‌گوید: «‌تقویت حوزه‌های آبخوانداری کمک کرد مشکل آب کشاورزی روستاها برطرف شود. خیلی از این اراضی در پایاب سد نبودند اما انقدر از منابع زیرزمینی و چاه‌های مجاز و غیرمجاز آب برداشت شده بود که خطر فرونشست را به شکل چشمگیری افزایش داده بود. به همین دلیل، برای کشاورزان سازه‌های آبخیزداری و آبخوانداری در دشت‌های شرقی استان ساخته شد تا آب موردنیاز آنها تامین شود و برای نخستین بار بعد از 30سال ارتقای آب در شرق استان را داشتیم.» استاندار استان کردستان با اشاره به اینکه، توجه به اشتغال خرد روستاها کمک زیادی به این حوزه کرد، ادامه می‌دهد: «هم‌اکنون بیش از 29میلیارد تومان تسهیلات خرد به روستاییان فقط در سال 1400 داده‌ایم، به‌طوری که تسهیلات این 3 سال گذشته منتج به بازگشت معکوس بیش از 50هزار روستایی به محل زندگی خودشان شده است.»