ژیانا اسکندری| 15کیلومتر دورتر از سنندج چرخ‌های خودرو، خطوط سفید و زرد جاده سنندج – کامیاران را درمی‌نوردد. دو طرف جاده پرپیج را درختان عریان حصار کشیده‌اند. درختانی قدونیم قد که سال‌هاست ریشه درخاک، راست قامت ایستاده‌اند و رهگذران را می‌پایند. رشته افکارم را که چند ثانیه‌ایی است در خواب زمستانی حیات نباتی خرناس می‌کشد ، قیژقیژ چرخ خودرو می‌گسلد. خودرو پس از کش‌وقوسی فراوان بر مسیر راست جاده خاکی، راست می‌شود و از میان جاده فرعی پردست‌انداز خاکی و حصار درختچه‌های کوتاه بی‌شاخ و برگ و تنک، مردمک چشمان من از پشت شیشه مستطیلی خودرو به دشتی وسیع، جایی که اتاقی بزرگ نایلونی
شیری رنگ قوسی شکل علم شده است، دوخت می‌شود. از دور که زل می‌زنم احساس می‌کنم که هوای اطراف این اتاق بزرگ نایلونی را مه صبحگاهی فرا گرفته است. انگار حس چشمانم در کاسه اتمسفر گرگ‌ومیش جنگل‌های اورامانات افتاده است. دلم را قرص می‌کنم و چشمانم را تیز... از خودرو پیاده می‌شوم و به سمت این اتاق نایلونی که کارشناسان جهاد کشاورزی آن را گلخانه سنتی می‌نامند، روان می‌شوم. از در که داخل می‌شوم هرم بخاری نیم‌سوز با مخلوطی از اسانس انواع بوهای جهان به صورتم می‌پاشد و تا عمق ریه‌های غبارگرفته ریزگردهای عراقی سر می‌خورد. این بو همچون ردای آغشته در خمر رنگرزی انواع الوان سفید، سرخ، نارنجی، صورتی و ارغوانی بر کالبد مستم پوشانیده می‌شود. میان احساس جهان برون و درون این اتاق از فرش تا عرش فاصله است. اینجا زندگی واقعی حیات دارد. تبسم گل‌ها همچون غنچه‌ای نوشکفته بهاری روی میهمان می‌شکفد و سلام می‌دهد. اینجا سرزمین یکرنگی زیبایی‌هاست. گل «گلایل» سفید به رخسار سرخ گل «رز»، ملکه عهد باستان حسادت نمی‌کند و کارگران سفید پوش چکمه به پا که در انبوه بوته گل‌ها گم شده‌اند، از پرز ساقه گل‌ها گله ندارند، آنها می‌دانند این گزش و گزیدن دست‌ها، برای گل عادی است.
در غرفه‌های پنجگانه اینجا، مارگریت‌ها خوابند، خاک غرفه گل مریم آماده کشت است. رایحه ملایم گلایول‌های صورتی و سرخ و سفید بومی فلات ایران نوبهار را نوید می‌دهد؛ گل‌های داوودی اما در دورترین غرفه و در سکوتی مطلق و دمای 15 درجه بالای صفر استراحت می‌کنند و باغبان امیدوار است برای 13بدر سرشاخه‌های زیادی را از شاخه اصلی داودی‌های زرد و سپید برداشت کند.
تناقض تسهیلاتی!
اینجا یک گلخانه سنتی در مساحتی 6هزارمترمربعی است و 180 تا 200هزار شاخه گل از انواع گل‌های رزقرمز، مارگریت، گلایول، داوودی و مریم از 10سال پیش اندرون محفظه نایلونی قوسی‌شکل تولید می‌شود که افزون بر تأمین سفارشات 24 مغازه گل فروشی شهر سنندج و چند گل فروشی از ارومیه، یک سوم تولیدات این گلخانه در طول‌سال به اقلیم کردستان عراق نیز صادر می‌شود. دراین گلخانه
4 نیروی ثابت و 200 تا 250 کارگر فصلی در سال مشغول به کار هستند و به گفته «چوپانی»، مسئول گلخانه در صورت دریافت تسهیلات بلندمدت همین فضا ظرفیت گسترش اشتغالزایی 20 تا 25 نفر را به صورت ثابت دارد اما درخواست وام آنها همواره در پیچ و خم بروکراسی اداری گم شده و آنگونه که خودش می‌گوید تاکنون موفق به دریافت هیچ نوع تسهیلاتی نشده‌اند و حتی بیمه آنها نیز پس از 9سال قطع شده است؛ گویا کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی در جریان بازدید از گلخانه به تازگی دریافته‌اند که شغل آنها در زیربخش مجموعه شغل‌های کشاورزی قرار نمی‌گیرد! این درحالی است که مقامات جهاد کشاورزی کردستان می‌گویند، هیچ محدودیتی در ارایه تسهیلات و تولید گل در استان وجود ندارد و به ازای هر مترمربع زمین حداقل 150هزار تومان تسهیلات ارایه می‌شود. چوپانی که از سال 1369 تا‌سال 1380 در منطقه حفاظت شده پارچین تهران تولید گل‌های زینتی و تزیینی را به صورت تجربی تجربه کرده است و در‌سال 82 مقاوم دوم کشوری و نیز 4سال پیاپی مقام نخست را در تولید گل داشته است، سیستم حرارتی تأمین گرما در داخل گلخانه را نشان می‌دهد و از گرمه گرمه صدای فرهای حرارتی در شب‌های گلخانه برای تأمین درجه حرارت مناسب غنچه دادن قلمه‌های کاشته شده در دل خاک حکایت می‌کند و می‌گوید: هر یک‌هزار مترمربع از فضای گلخانه یک فر حرارتی نیاز دارد و در سال 3 تا 5/3میلیون تومان هزینه سوخت به صورت آزاد برای این مکان پرداخت می‌شود.
صادرات 500هزار شاخه گل به عراق در سال
اگر کشورهای عراق، آذربایجان، اوکراین، مولداوی، بلاروس، گرجستان، ارمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه مقصدهای صادراتی شاخه‌های تولیدی گل‌های زینتی ایران باشند، در این میان استان کردستان تنها استانی است که از یک دهه پیش سالانه به‌طور متوسط 500هزار شاخه از گل‌های رز قرمز، مارگریت، گلایول، داوودی و مریم را معادل 750 تا 800میلیون تومان پول به عراق صادر می‌کند با این حال این استان در
رده بیست و سوم تولید گل در کشور قرار دارد. کارشناسان اقتصاد کشاورزی می‌گویند استان کردستان با سرمایه‌گذاری و بسترسازی لازم می‌تواند نه‌تنها صادرات گل به عراق را افزایش دهد بلکه از طریق این بازار پل ارتباطی برای بازار ترکیه و کشورهای اروپایی نیز فراهم کند.
حلقه گم شده تولید گل‌های زینتی
«محمود حاجی رحیمی»، دکترای اقتصاد کشاورزی و مدرس دانشگاه می‌گوید: براساس شرایط آب و هوایی استان اگر یک سوم یا حتی یک چهارم آب مصرفی محصولی مانند سیب‌زمینی در استان صرف پرورش گل شود سودآوری چندین برابری دارد چرا که تولید گل در گلخانه با میزان آب مصرفی مشخص 10برابر تولید گل در هوای آزاد با همان آب مصرفی است. او محیط استان را محیطی مساعد برای پرورش انواع گل‌های گلخانه‌ای می‌داند و می‌افزاید:
برون رفت از تولیدات پراکنده و اندک سنتی و روی آوردن به تولیدات زنجیره وار در فضایی مدرن حلقه گم شده تولیدات گلخانه‌ای است. ایجاد 40 گلخانه به جای 4 گلخانه موجود در استان با توجه به ظرفیت‌های استان از نظر آب و هوای مناسب و مزیت همجواری با کردستان عراق موردی است که او برای گسترش صنعت گلخانه براساس اراده مدیریت استانی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: پرورش گل‌های زینتی مزیت و ظرفیت تبدیل به یکی از محصولات استراتژیک و مهم استانی را دارد تا جایی که از طریق بازار عراق به بازار جهانی وصل شویم و در مجموعه‌ای کامل زنجیره ارزش افزوده تولید گل از تهیه نهاده گل، نگهداری، بازاریابی و اطلاعات کشت و صنعت گلخانه‌ای مدرن را کامل کنیم که این کار با تصمیم‌گیری سیاسی و اداری مدیران استانی امکان‌پذیر است.
سه گانه استراتژیک کردستان
نظام مهندسی کشاورزی استان کردستان از دیگرسو در جلساتی سه محصول«انگور»،«توت فرنگی» و «گل‌های زینتی» را به‌عنوان محصولات استراتژیک استان مطرح کرد تا مورد عنایت مدیران استانی برای ارتقا و گسترش تولید این محصولات شوند. اما برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که استان از نظر تولید و پرورش گل‌های زینتی جزو استان‌های رده‌های نخست نیست و باید در جست‌وجوی مزیت‌های دیگر ازجمله اهلی کردن گل‌های وحشی دشت‌های غربی کردستان در این زمینه بود.«تیمور جوادی»، دکترای علوم باغبانی و مدرس دانشگاه با اشاره به تنوع گل‌های وحشی در کردستان و مزیت مرز در استان می‌گوید: اگر بخواهیم در استان کردستان حرفی برای گفتن در زمینه پرورش و صادرات گل‌های زینتی داشته باشیم باید با شناسایی گونه‌های بی‌نظیر موجود استان زمینه اهلی‌سازی و تولید و ارتقا آنها را با استفاده از علم گیاه‌شناسی فراهم کنیم و با شناخت بازار و سلایق موجود گل‌هایی چون زنبق‌های وحشی و انواع آلاله‌های واژگون دشت‌های کردستان را
اهلی‌سازی کنیم.
اهلی کردن گل‌های وحشی
«معروفی»، از کارشناسان خبره علم گیاه‌شناسی که سال‌ها در زمینه جمع‌آوری و شناسایی گیاهان خودرو طبیعی کردستان فعالیت می‌کند، می‌گوید: گسترش، توسعه و ارتقای علم گیاه‌شناسی و اهلی کردن و پرورش گل‌های وحشی و خودرو طبیعی مستلزم وجود متخصصان و شرایط و امکانات خاصی است که در استان کمتر پیدا می‌شود با این حال به گل‌هایی اشاره می‌کند که از نظر زیبایی قابلیت تبدیل و پرورش در سطح فضاهای گلخانه‌ای را دارند.او که گل فوق‌العاده زیبای «پاونیا ماسکولا» Paeonia mascula subsp. mascula را چند‌سال پیش برای نخستین بار در ایران کشف و گزارش کرده است، می‌گوید: براساس گزارش‌ها این گل در اروپا بالغ بر5/17پوند انگلیس ارزش اقتصادی دارد.وی به گونه‌ای جدید از جنس کلاغک در منطقه دیواندره اشاره می‌کند که به نام «موسکاری کوردیکم» Muscari kurdicum نامگذاری کرده است و می‌گوید: نوعی گل استکانی در منطقه شاهو که مقاله علمی گزارش شده آن تحت داوری است کشف و به نام «کامپالونا کوردستانیکم»Campanula kurdistanicum نامگذاری کرده‌ام که با زیبایی فوق‌العاده آن امکان و قابلیت پرورش در گلخانه‌های گیاهان تزیینی و زینتی را دارد.«ساتوریجا اورامانیکا» Satureja avromanica نام گل دیگری است که او در روستای «بلبر» اورامان کشف کرده و نیز
دو گونه جدید دیگر که نام آنها برگرفته از سنندج است به نام «اورنیتوگالوم سنندجنسه» Ornithogalum sanandajense و «آلیوم سنندجنسه»Allium sanandajense . او می‌گوید: نامگذاری این گل‌های جنبه علمی دارد و گاهی با توجه به نام علمی و سرزمین رویش به نامی ترکیبی جدید نامگذاری می‌شوند مثلا نوعی میلیوم را در آذربایجان‌شرقی کشف کرده و به نام «میلیوم آتروپاتانا »Milium atropatanum، نام قدیم آذربایجان نام نهاد یا نوعی بادام محکم و مقاوم را در دل طبیعت وحشی بلوط‌های بانه کشف کرد و به نام «اوراز» Amygdalus orazii قهرمان استوار کوهنوردی نامگذاری کرد.