[عبدالباسط انصاری] نشست شورای امنیت سازمان ملل درباره روند اجرای قطعنامه 2231 و برجام با حضور آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد، بامداد سه‌شنبه به وقت تهران در نیویورک برگزار شد. در این نشست، پس از قرائت گزارش دبیرکل، نماینده کشورهای طرف برجام(پنج به علاوه یک) و ایران نیز به بیان مواضع خود در رابطه با این توافقنامه پرداختند که برایند فضای جلسه نشانی از اجماع برای فشار علیه ایران و شکل‌گیری فضای امنیتی حول پرونده هسته‌ای ایران نداشت. علاوه بر این موضع جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مورد مذاکرات به‌نحوی بود که گویا آخرین متن مذاکراتی موسوم به سند سپتامبر که در شهریور 1401 به توافق نزدیک شده بود ظرفیت احیای مذاکرات و حصول توافق را دارد. در ادامه نگاهی به مواضع کشورها در این نشست و روند برجام خواهیم داشت:
نشست شورای امنیت سازمان ملل درباره اجرای قطعنامه 2231 و توافقنامه برجام در مقر این نهاد در نیویورک برگزار شد. مطابق اعلام رسانه‌ها در این نشست، گوترش دبیرکل سازمان ملل، هفدهمین گزارش خود را درباره قطعنامه 2231 و تعهدات طرفین ارائه کرد.
گزارش گوترش درباره قطعنامه 2231
دبیرکل سازمان ملل در این نشست که مشروح آن را خبرگزاری تسنیم منتشر کرده است عنوان کرد: «ایالات متحده آمریکا نه به برجام بازگشته و نه تحریم‌های یکجانبه اعمال شده مجدد، پس از خروج آن در 8 مه 2018 را لغو کرده است. همچنین معافیت‌ها در رابطه با تجارت نفت با جمهوری اسلامی ایران را تمدید نکرده است.» وی در ادامه به انتقاد از کاهش تعهدات ایران نیز پرداخت. گوترش در این نشست ضمن درخواست از طرفین برای اجرای برجام با اشاره به عدم‌ارائه پیشنهاد جدید به کانال تدارکات افزود: «از 15 دسامبر 2023، هیچ پیشنهاد جدیدی برای مشارکت یا اجازه فعالیت‌های مندرج در بند 2 ضمیمه B قطعنامه 2231 از طریق کانال تدارکات به شورای امنیت ارائه نشده است... تصمیم برای تمدید معافیت‌ها با توجه به برخی پروژه‌های عدم‌اشاعه هسته‌ای پیش‌بینی‌شده در برنامه و مقررات مرتبط با هسته‌ای در ضمیمه B قطعنامه 2231 توسط ایالات متحده در دست بررسی است».
فضاسازی تکراری آمریکا و تروئیکای اروپایی علیه جمهوری اسلامی
تروئیکای اروپایی(انگلیس، فرانسه و آلمان) با قرائت بیانیه‌ای مشترک در این نشست به اتهام زنی تکراری علیه ایران پرداختند. در بخشی از این بیانیه ضمن اینکه از فرارسیدن مهلت زمانی اتمام قطعنامه 2231 در یک سال آینده سخن گفته و خواستار یافتن راه‌حل‌های دیپلماتیک جهت حل برنامه هسته‌ای ایران شده‌اند آمده است: «گزارش‌های اخیر مدیرکل آژانس بار دیگر نشان می‌دهد که ایران با ادامه تشدید فعالیت‌های هسته‌ای خود بسیار فراتر از محدودیت‌های توافق هسته‌ای در مسیر اشتباهی حرکت می‌کند. پیشرفت‌های هسته‌ای ایران، که برخی از آنها غیرقابل برگشت هستند، برجام را تهی کرده و بازگشت به راه‌حل مذاکره را دشوارتر خواهد کرد.» این کشورها بدون اشاره به بدعهدی آمریکا و خود آنان در خروج از برجام و عمل نکردن به تعهدات، نصب سانتریفیوژهای پیشرفته توسط ایران را مغایر برجام و زمینه‌ساز تنش خواندند و خواستار بازگشت فوری ایران به تعهدات خود شدند. رابرت وود نماینده آمریکا نیز در این نشست ضمن اتهام زنی به ایران مبنی بر کارشکنی در فعالیت‌های آژانس از سوی ایران عنوان کرد: «ایران همچنان قابلیت نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای خود از سوی جامعه بین‌المللی را نادیده می‌گیرد. این مانع از تلاش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حل و فصل مسائل پادمانی باقی مانده می‌شود و عامدانه فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت آژانس را مختل می‌کند.»
حمایت قاطع روسیه و چین از ایران
واسیلی نبنزیا نماینده روسیه در این نشست با اتخاذ مواضع تندی علیه اروپا و آمریکا فضاسازی آنان را بر هم زد. نبنزیا در سخنان خود عنوان کرد: «همکاران اروپایی به جای ترسیم وضعیت عینی پیرامون برجام، تلاش می‌کنند مسئولیت بحران کنونی در اجرای برجام را به گردن ایران بیندازند...به‌نظر می‌رسد آنها هر کاری می‌کنند تا اقدامات نامشروع و مخرب آمریکا، طرف‌های اروپایی در برجام و خود را به‌ویژه نقض محدودیت‌های ضد‌ایرانی مندرج در این برنامه را که قرار بود انجام دهند، نادیده بگیرند.» وی با اشاره به تداوم سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران گفت: «شش سال می‌گذرد و هیچ اقدام واقعی از سوی واشنگتن برای اصلاح وضعیت صورت نگرفته است. وعده‌های آمریکا مبنی بر کنار گذاشتن «سیاست فشار حداکثری» بر تهران و بازگشت به توافق هسته‌ای، صدایی توخالی است.» نماینده روسیه در ادامه با انتقاد از عدم‌عمل به وظایف از سوی سازمان ملل و حقانیت ایران برای پاسخ دادن به خروج آمریکا و بدعهدی آمریکا بیان کرد: «ما با بی‌توجهی آشکار به قوانین بین‌المللی، منشور سازمان ملل متحد و اختیارات شورای امنیت مواجه هستیم و دبیر کل سازمان ملل که به‌نظر می‌رسد باید از این اصول دفاع می‌کرد و به خوبی از وضعیت واقعی امور آگاه است، به سادگی این حقایق را نادیده می‌گیرد... نباید فراموش کرد که تمامی اقدامات تهران از همان ابتدا چیزی جز پاسخ به چنین اقداماتی نبوده و طرف ایرانی یک سال تمام پس از خروج آمریکا از برجام از پاسخ خودداری کرد.»
نماینده چین نیز در این نشست با اشاره به اهمیت برجام و نقش آن در حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران به انتقاد از بدعهدی آمریکا و کم کاری اروپا در عمل به تعهدات خود پرداخت و خواستار ایفای نقش هماهنگ‌کننده مسئول سیاست خارجی اروپا در حل مسائل شد. وی همچنین به انتقاد از طرح مسائل بی‌ربط با موضوع هسته‌ای و جوسازی برخی کشورها در این جلسات پرداخت.
دیپلماسی فعال نماینده ایران پاسخ‌های محکم وی به جوسازی اروپا و آمریکا
سعید ایروانی سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان ملل متحد نیز در این نشست با اعلام مواضع قاطع ایران به مقابله با فضاسازی و اتهام زنی‌های تکراری آمریکا و تروئیکا پرداخت. وی در این نشست عنوان کرد: « ایران تلاش‌های قابل توجهی از طریق مشارکت فعال در 9دور مذاکرات در وین انجام داد و مایل بود برجام را براساس تفاهمی که در آگوست 2022 به‌دست آمد، دوباره اجرا کند. با این حال، با وجود تلاش‌های با حسن نیت ایران، ایالات متحده و تروئیکای اروپا به‌طور مداوم از صداقت و عزم کافی برای احیای توافق برخوردار نبوده‌اند. ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و آلمان بار دیگر به‌طور ناموفق تلاش کردند تا ایران را برای وضعیت کنونی برجام مقصر جلوه دهند. چنین ادعاهایی کاملاً نادرست است. آنها عمداً ریشه اصلی وضعیت کنونی را نادیده گرفتند، که نخستین و مهم‌ترین آن، خروج یکجانبه و غیرقانونی ایالات متحده از برجام است.» وی در این رابطه افزود: «با وجود نقض‌های سیستماتیک گسترده توسط ایالات متحده و E3/EU، احیای برجام برای اطمینان از اجرای کامل، مؤثر و بی‌قید و شرط آن توسط تمامی اعضا به نفع همه است. به این منظور، ایران تلاش‌های قابل توجهی از طریق مشارکت فعال در 9 دور مذاکرات در وین انجام داد و مایل بود برجام را براساس تفاهمی که در آگوست 2022 به‌دست آمد، دوباره اجرا کند.» ایروانی با اشاره به نقض سیستماتیک برجام توسط آمریکا و تروئیکا، اقدامات ایران در کاهش تعهدات خود را ذیل بندهای 26 و 36 برجام خواند و در پایان عنوان کرد: «برجام بهترین گزینه باقی مانده است، هیچ جایگزینی ندارد و احیای آن واقعاً به نفع همه اعضای آن است. ایران هیچ‌وقت به مذاکرات پشت نکرده و آماده است تا اجرای کامل تعهدات خود تحت برجام را زمانی که احیا شود و ایالات متحده و همه طرف‌های دیگر بپذیرند که تمامی تعهدات خود را به موقع، به‌طور مؤثر، کامل و صادقانه تحت برجام و قطعنامه 2231 انجام دهند، از سر بگیرد.»
جمع‌بندی
به‌نظر می‌رسد روند پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت به یک گره و مانع جدی خورده است. هماهنگی ایران، روسیه و چین در برابر جوسازی و ادعاهای آمریکا و تروئیکا از یک سو و انتقاد از کم کاری و عدم‌ایفای نقش صحیح سازمان ملل و دبیرکل این نهاد در حل موضوع و دفاع از وجهه این نهاد و اعتبار قطعنامه 2231 سبب شده است دست آمریکا برای اجماع‌سازی علیه ایران در شورای امنیت به سیاق دهه 80باز نباشد. امکان فعال کردن مکانیسم ماشه با خروج آمریکا از توافق نیز محل ابهام است و تاکنون میسر نشده است. علاوه بر آن در شرایط کنونی عرصه بین‌المللی که ایران نیز توان هسته‌ای خود را بسیار گسترش داده است و با توجه به تهدیدات ایران درباره تغییر دکترین هسته‌ای خود، ریسک فعال کردن مکانیسم ماشه برای آمریکا و تروئیکا بالا رود.