[ مریم رضاخواه ] سرانجام بعد از گمانه‌زنی‌های بسیار درباره شهریه‌های مدارس غیردولتی برای سال تحصیلی 1403چند روز پیش، معاون وزیرآموزش و پرورش و رئیس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی و توسعه مشارکت‌های مردمی، شهریه مدارس غیردولتی را اعلام کرد. نرخ‌هایی که به‌نظر می‌رسد باز هم امسال بدون توجه به هزینه‌های زندگی و شرایط اقتصادی، در سکوی بالاتری نسبت به تورم قرار داشته باشد. شهریه‌هایی که به گفته رئیس سازمان مراکز غیردولتی و توسعه مشارکت های مردمی وزارت آموزش و پرورش برای سال تحصیلی پیش رو چیزی بین 10 تا 80 میلیون تومان تعیین شده است. گرچه وی بر این نکته نیز اذعان دارد که هنوز شهریه حدود نیم درصد از مدارس تعیین نشده و ممکن است شهریه آنها بیش از 80 و حتی 100 میلیون تومان شود.
شهریه مدارس غیردولتی 1404-1403
احمد محمودزاده، معاون وزیر و رئیس سازمان مراکز غیردولتی و توسعه مشارکت های مردمی درخصوص میزان متغیر‌های شهریه مدارس غیردولتی برای سال تحصیلی ۱۴۰۴- ۱۴۰۳ به رسانه‌ها گفته است: «نزدیک به ۴۰ درصد شهریه‌های مدارس غیردولتی در کشور بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان برآورد شده و قریب به ۳۴ درصد شهریه‌های مدارس نیز بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان تعیین شده‌است.» او ادامه داد: «حدود ۱۴درصد مدارس نیز بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان و ۶درصد دیگر بین ۴۰ تا ۵۰ میلیون تومان شهریه دریافت می‌کنند؛ ضمن آنکه ۵/۲ درصد مدارس شهریه‌هایی بین ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان خواهند داشت.» معاون وزیر آموزش و پرورش اظهار داشت: «در کنار این موارد 5/۱ درصد شهریه‌های مدارس بین ۶۰ تا ۷۰ میلیون تومان تعیین شده و فقط نرخ شهریه کمتر از یک‌درصد مدارس بین ۷۰ تا ۸۰میلیون تومان است.» محمودزاده افزود: «شهریه حدود نیم‌درصد از مدارس پس از بررسی و توافق در سامانه اعلام می‌شود.»
با این حال به‌گفته این مقام مسئول، شهریه حدود نیم‌درصد از مدارس هنوز در دست بررسی قرار دارد، بنابراین ممکن است که مدارس خاص‌تری نیز وجود داشته باشند که مجوز دریافت شهریه بیش از ۸۰ میلیون تومان را بگیرند.
مدارسی که شهریه‌های بی‌ضابطه می‌گیرند
درحالی‌که شهریه مدارس غیردولتی که در بین مردم به مدارس غیرانتفاعی معروف است، 10تا 80میلیون تومان اعلام شده، اما برخی مدارس بیش از مبلغ مصوب، از خانواده‌ها شهریه دریافت می‌کنند.
به‌گفته والدین دانش‌آموزان، بسیاری از مدیران این مدارس خودسرانه شهریه‌های خود را 40تا 50درصد افزایش داده‌اند و قبل از آغاز سال جدید تحصیلی - و حتی در پایان اسفند ماه سال گذشته - آن را به والدین اعلام کرده‌اند. در شرایطی که حدود6ماه به آغاز سال تحصیلی سال آینده مانده است، آیا این میزان افزایش شهریه و دریافت زودهنگام آن، تخلف نیست و از آن مهم‌تر اینکه وزارت آموزش و پرورش با متخلفان برخورد نخواهد کرد؟
سوال مهم‌تر اینکه آیا پرداخت هزینه‌های سرسام‌آور، ضامن ارتقای کیفیت آموزش در مدارس غیردولتی کشور است؟ یااینکه افزایش سطح کیفی مدارس غیردولتی، شکافی عمیق میان مدارس دولتی و غیردولتی ایجاد نمی‌کند؟در این زمینه کارشناسان معتقدند، کیفیت آموزش و عدم‌پیشرفت تحصیلی مناسب دانش‌آموزان، ضعف در سیستم آموزشی، رفتار نامناسب کادر مدرسه و تعداد زیاد دانش‌آموزان در هر کلاس، بخشی از دلایل عنوان‌شده از سوی بسیاری از والدین برای ثبت‌نام فرزندان در مدارس غیردولتی است.
پرس‌وجوی «شهروند» از والدینی که فرزندان‌شان در مدارس غیردولتی تحصیل می‌کنند نتایج قابل تاملی را به همراه دارد. یکی از کیفیت آموزش راضی است اما دیگری انتظاراتش از آموزش و رفاه، با توجه به پرداخت شهریه چند 10 میلیونی بالاتر است.
مونا یکی از والدینی است که دخترش در مقطع ابتدایی مدرسه غیردولتی در منطقه یک تهران درس می‌خواند. این مادر هم از افزایش بی‌حساب شهریه مدارس غیردولتی گلایه دارد. او به «شهروند» می‌گوید: «نرخ شهریه‌ها هر سال از سوی آموزش و پروش اعلام می‌شود، اما مدارس غیردولتی اصلا به سقف شهریه‌ها توجهی نمی‌کنند. هر مدرسه‌ای برای خودش قانون خاصی دارد و کاملا بدون حساب، شهریه را افزایش می‌دهند. سال گذشته برای مقطع ابتدایی دخترم 35میلیون تومان پرداخت کردم، اما امسال که پیش‌ثبت‌نام‌ها از بهمن ماه شروع شده است، گفته‌اند 72میلیون تومان شهریه باید پرداخت کنیم. این شهریه شامل هزینه سرویس مدرسه و ناهار هم نیست. برای آنها هم هزینه‌های جدا می‌گیرند که به‌طور دقیق هنوز اعلام نکرده‌اند اما تصور می‌کنم برای هزینه سرویس 30میلیونی باید پرداخت کنیم.»
سارا یکی دیگر از والدینی است که دخترش در یکی از مدارس معروف پایتخت درس می‌خواند و سال گذشته برای مقطع اول ابتدایی 80میلیون شهریه پرداخت کرده است. 80میلیون تومان بدون سرویس و ناهار! او می‌گوید: «پیش‌ثبت‌نام‌ها از بهمن شروع می‌شود. برای مقطع اول ابتدایی، 20میلیون تومان برای پیش‌ثبت‌نام پرداخت کرده بودیم و مابقی شهریه را در 3چک 15، 15و 30میلیونی در پایان هر فصل یعنی تابستان، پاییز و زمستان می‌دهیم. هزینه ناهار هم جداست! فهرست غذا برای هر روز از 120هزار تومان برای نیم‌پرس غذا شروع می‌شد و تا 460هزار تومان می‌رسید.»
نفسی چاق می‌کند و ادامه می‌دهد: «اما امسال برای مقطع دوم دبستان 25میلیون شهریه پرداخت کردیم. گفته‌اند شهریه‌ها 40درصد افزایش پیدا خواهد کرد یعنی حدود 140میلیون تومان. رقم خیلی بالایی است واقعا از توان ما خارج است. امسال دخترم اصرار داشت در کنار دیگر همکلاسی‌هایش درس بخواند. درواقع مجبور شدم دوباره همانجا ثبت‌نامش کنم. از آنجایی که 3فرزند دارم از پس پرداخت این شهریه‌های کمرشکن بر نمی‌آیم. فکر کنم با این روند، سال دیگر مجبور خواهم شد او را به مدرسه دولتی بفرستم. هرچند که آموزش در مدارس غیردولتی بالاست و من از آموزش این مدرسه راضی هستم.»
نازنین زهرا، دانش‌آموز دیگری است که در منطقه ۱۱ پایتخت تحصیل می‌کند. کلاس چهارم را تمام کرده و امسال به کلاس پنجم می‌رود. پدرش به «شهروند» می‌گوید: «شهریه سال گذشته مدرسه ۴۵ میلیون تومان بود. با پول سرویس ۶۰ میلیون تومان پرداخت کردیم. این رقم به غیراز هزینه ناهار بود. روزانه هزینه ناهار هم ۱۰۰ هزار تومان می‌شد، اما امسال فقط شهریه، ۶۰ میلیون تومان است و پول سرویس هم احتمالا ۲۰ میلیون به بالاست.»
رقم اعلامی مسئولان مدارس
«شهروند» برای بررسی شهریه مدارس غیردولتی، با تعدادی از این مدارس در مناطق مختلف شهر تهران تماس گرفت که بخشی از آنها حاضر به صحبت در این زمینه نبودند و بخشی دیگر هم با آنکه فوق برنامه‌های کلاسی خاصی نداشتند، نرخ شهریه را بالاتر از نرخ مصوب اعلام کردند.
مدیر یکی از مدارس متوسطه دوره اول پسرانه غیرانتفاعی در منطقه 5پایتخت در این زمینه به «شهروند» می‌گوید: «سال گذشته شهریه 73میلیون بود. هم‌اکنون قرار است والدین«فعلا» همان شهریه سال گذشته را پرداخت کنند تا شهریه سال تحصیلی 1403-1404مشخص شود. درواقع والدین به‌صورت علی‌الحساب شهریه را پرداخت می‌کنند.»
مسئول یکی دیگر از مدارس متوسطه دخترانه غیردولتی در منطقه 7به «شهروند» در رابطه با شهریه حدودی امسال و سال گذشته گفت: «سال گذشته والدین برای پیش‌ثبت‌نام 15میلیون تومان واریز کردند. 35میلیون هم چک گرفتیم که تا پایان اسفندماه پرداخت کردند. امسال هنوز شهریه‌ها مشخص نشده است اما تا‌کنون 20میلیون تومان پیش‌ثبت‌نام گرفته‌ایم و حدودا تا پایان سال 50میلیون تومان دیگر باید واریز کنند. فوق برنامه خاصی نداریم و آنچه مصوب آموزش و پرورش است، آموزش می‌دهیم.»
اخذ شهریه در مدارس دولتی
اما شاید بد نباشد که بدانید، این فقط مدارس غیرانتفاعی نیستند که شهریه می‌گیرند بلکه به‌گفته برخی والدین، در سال‌های اخیر حتی گروهی از مدارس دولتی هم شهریه‌های نسبتا قابل توجهی را برای ثبت نام دانش‌آموزان طلب می‌کنند. گرچه مدیران مدارس دولتی مدعی هستند این اندک مبالغ دریافتی، هزینه مدرسه می‌شود هرچند جوابگو نیست. این در حالی است که وزارت آموزش و پرورش تأکید دارد که مدارس عادی دولتی به هنگام ثبت‌نام نباید از والدین دانش‌آموزان پولی دریافت کنند، اما گزارشات میدانی حاکی از این است که برخی از این مدارس به هنگام ثبت‌نام از والدین مبالغی میلیونی دریافت می‌کنند.
پدر دانش‌آموزی که برای ثبت‌نام فرزندش در پیش‌دبستانی عادی دولتی در منطقه ۴ تهران مراجعه کرده است به «شهروند» می‌گوید: «یک هفته پیش بود که برای پیش‌ثبت‌نام پسر کوچک‌ترم در مقطع پیش‌دبستانی، به‌صورت حضوری به مدرسه‌ای دولتی در منطقه ۴ تهران رفتم. مسئول پیش‌ثبت‌نام، برگه‌ای را که روی آن شماره حساب نوشته بود، به من داد و گفت برای ثبت‌نام در این پایه باید 9میلیون تومان پرداخت که مقداری از این پول را حالا به این شماره حساب واریز کنید. وقتی هم اعتراض کردم که اینجا مدرسه عادی و دولتی است و نباید هزینه‌ای دریافت کنید، پاسخش این بود که «پول برای کمک به مدرسه است و باید پرداخت کنید..!» این مرد که یک پسر دیگر هم در پایه نهم دارد به «شهروند» می‌گوید: «در تمام سال‌هایی که پسر بزرگ‌ترم هم در مدارس عادی درس می‌خواند در زمان ارائه کارنامه به بهانه کمک به مدرسه پول می‌گرفتند. برای هر ترم حداقل یک میلیون تومان باید واریز می‌کردیم.»
مادر دیگری نیز در مورد اخذ پول در مدارس دولتی به «شهروند» می‌گوید: «وقتی برای گرفتن کارنامه به مدرسه رفتم درخواست یک‌میلیون و پانصد هزار تومان کردند. مدعی شدند که برای ترم اول هم پولی پرداخت نکرده‌ام و باید این مبلغ را پرداخت کنم تا بتوانم کارنامه را بگیرم. با سماجت من کارنامه را دادند ولی تهدید کردند که اگر تا آخر خرداد هزینه کمک به مدرسه را پرداخت نکنم نمی‌توانم دخترم را ثبت‌نام کنم!»
250مدرسه غیردولتی متخلف سال گذشته تعطیل شدند
طبق اعلام وزارت آموزش و پرورش، هم‌اکنون 18هزار مدرسه غیردولتی در کشورفعال است و تعداد کارکنان این مدارس نیز حدود 200هزار نفر است.
احمد محمودزاده، رئیس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی و توسعه مشارکت‌های مردمی آموزش و پرورش به «شهروند» در رابطه با هزینه‌های بالای مدارس غیردولتی می‌گوید: «در تعیین شهریه این مدارس تاب‌آوری مردم درنظر گرفته و مبالغ تعیین‌شده برای تحصیل در مدارس غیردولتی زیاد نیست. نباید انتظار داشته باشیم مدرسه‌ای که مجهز به استخر و آزمایشگاه است و فعالیت‌های فوق برنامه دارد، شهریه پایینی داشته باشد. به‌گفته این مقام مسئول، شهریه حدود نیم درصد از مدارس که هنوز در دست بررسی قرار دارد ممکن است ۹۴ میلیون تومان باشد، اما هنوز مشخص نیست و تصویب نشده است.»
او معتقد است مدارسی که در مسیر قانون و سیاست‌های اصلی وزارت آموزش و پرورش نباشند، شناسایی و فعالیت‌های آنان مورد رصد و بررسی قرار می‌گیرد: «سال گذشته ۲۵۰ مدرسه غیردولتی متخلف که بیش از نرخ مصوب، شهریه دریافت کرده بودند در سراسر کشور تعطیل شدند. اولیا درصورت مشاهده، مدارسی که نقض قانون رفتار می‌کنند، می‌توانند گزارش‌های خود را به مناطق و اداره کل آموزش و پرورش استان‌ها در سراسر کشور گزارش کنند.»
خدمات آموزشی مدارس غیردولتی
این شهریه‌ها چقدر متناسب با درآمد خانواده‌هاست؟ یا کیفیت خدمات ارائه شده در این مدارس متناسب با شهریه پرداختی است؟ شاخص‌ها برای خدمات آموزشی یک مدرسه غیردولتی چیست؟
عادل برکم، پژوهشگر نظام تعلیم و تربیت، معتقد است که با کاهش سهم دولت در هزینه آموزش عمومی و کنار کشیدن از تامین مالی مدرسه، مدارس در فضای تجاری و پلکانی قرار گرفته‌اند که با نرخ‌های مختلف شهریه ثبت‌نام می‌کنند.
این کارشناس حوزه آموزش به «شهروند» می‌گوید: «گرچه شهریه‌هایی مصوب می‌شوند و ادعای وزارت این است که نظارت وجود دارد، اما روش‌هایی نظیر دریافت هزینه برای فوق برنامه و دیگر روش‌ها برای دور زدن قانون وجود دارد. شهریه مدارس، مختلف است و این شهریه‌های نجومی نسبت به اکثریت جامعه متناسب و معقول نیست.»
او تأکید می‌کند: «بسیاری از خانواده‌ها در حالی متحمل هزینه‌های تحصیل فرزندان خود می‌شوند که هزینه‌های ضروری زندگی را به نظام خصوصی آموزش پیشکش می‌کنند. درحالی‌که مهیا کردن آموزش و پرورش رایگان، مطابق اصل ۳۰ وظیفه دولت است.» برکم در رابطه با سقف شهریه مدارس غیردولتی می‌گوید: «مدارس خاص با برندینگ، تبلیغات، برنامه‌های کیفی و روش‌های دیگر مشتری‌های خود را پیدا می‌کنند و بسته به موقعیت جغرافیایی و شرایط درآمدی خانواده‌ها در مناطق مختلف شهر، شهریه می‌گیرند.» او با تاسیس مدارس غیردولتی مخالف نیست اما معتقد است که باید مباحث عدالت و اقتصاد آموزشی به درستی در سیاست‌ها دیده شود. کارشناس حوزه آموزش می‌گوید: «تاسیس مدارس خصوصی نباید تبعیض بین دانش‌آموزان را تشدید کند. مدارس باید فراگیر باشند و از همه طبقات در خود داشته باشند. در بسیاری از کشورها مدارس خصوصی ملزم هستند شاخص فراگیری اقتصادی-اجتماعی را حفظ کنند تا جلوی شکل‌گیری مدارس طبقاتی و لاکچری ویژه طبقات خاص اقتصادی- اجتماعی گرفته شود.»
به گزارش «شهروند»، حق آموزش به عنوان یک حق عمومی بسیار مهم است و جزو حقوق اولیه و حیاتی زندگی هر فرد محسوب می‌شود. به همین دلیل عدالت آموزشی در آموزش عمومی بسیار مهم است. سازمان آموزش و پرورش نیز در راستای کاهش بی‌سوادی در جامعه تلاش چشمگیری داشته است. مدارس به دورترین روستاها، نفوذ پیدا کرده‌اند و کودکان واجب‌التعلیم را تحت پوشش قرار داده‌اند، اما نبود امکانات و مشکلات اقتصادی، عدالت آموزشی را تهدید می‌کنند و در این مورد بهتر است دولت چهاردهم نظارت بیشتری داشته باشد. این درحالی است که رهبر معظم انقلاب از زمان شکل‌گیری مدارس غیرانتفاعی توصیه‌هایی در این زمینه کرده‌اند. ایشان در یکی از بیانات‌شان فرمودند: «اینکه ما مدارس دولتی را مدام تبدیل کنیم به غیرانتفاعی، معلوم نیست خیلی این یک کار پخته درستی باشد؛ حالا اسمش مدارس غیرانتفاعی است امّا بعضی از اینها مدارس انتفاعی است، نه غیرانتفاعی؛ با آن شهریه‌های کذایی که شنیده‌ام از بعضی‌ها می‌گیرند. سطح مدارس دولتی را بالا ببریم تا رغبت خانواده‌ها به این مدارس بیشتر بشود.»
شاخص‌های مدارس غیردولتی
محمد داوری کارشناس آموزش و پرورش | بیش از ۴ میلیون دانش‌آموز در مدارس غیردولتی تحصیل می‌کنند. این مدارس غیردولتی هم نزدیک به ۲۰۰ هزار پرسنل دارد. حدود ۱۸هزار مدرسه غیردولتی وجود دارد. این آمارها بسیار وسیع هستند. درواقع در موقعیتی هستیم که نباید در رابطه با شهریه این مدارس یکجانبه نگاه کنیم. یعنی شهریه مدارس غیردولتی را باید از زاویه نگاه مدیران و اعضای مؤسس، خانواده‌ها، دانش‌آموزان و از منظر اقتصادی دید. براساس شاخص‌هایی که مدارس غیردولتی دارند هزینه‌های مختلفی متحمل می‌شوند. برای پرداخت این هزینه‌ها، شهریه‌ها هم متفاوت است.
یک میزان شهریه برای همه مناطق در کشور و حتی شهر تهران نمی‌توان پیچید. هزینه‌ها متفاوت است و به‌صورت یکسان نیست. اجاره مدارس و ارزش ملک، متفاوت است. خدماتی که مدارس می‌دهند هم متفاوت هستند. همه ابعاد را باید سنجید. مدارسی که سالن ورزشی دارند، استخر و جکوزی دارند، دانش‌آموزان را برای اردو به سفرهای خارجی می‌برند، امکانات کتابخانه‌ای و آزمایشگاهی دارند، از تکنولوژی‌های روز آموزشی برخوردار هستند، از کلاس‌های هوشمند و استادان متخصص بهره‌مند هستند درواقع هم از نظر سخت‌افزاری و هم نرم‌افزاری در رتبه بالایی قرار دارند و نمی‌توان در یک ردیف قرار داد. به همین‌خاطر شهریه‌های متفاوتی دارند.
دستورالعمل‌ها براساس درجه‌بندی‌های مدارس تعیین می‌شوند که متغیر هستند، اما دستورالعملی که قانون تعیین می‌کند پایین‌ترین میزانی است که کمتر مدارس این مسئله را رعایت می‌کنند. در شهرهای کوچک و برخی مناطق محروم حتی کمتر از نرخ مصوب هم شهریه می‌گیرند اما خانواده‌ها توان پرداخت هزینه‌های مدارس غیردولتی را ندارند.
این شهریه‌های گزاف برای برخی از خانواده‌ها که جزو دهک‌های بالا هستند، خیلی ناچیز است، اما طیفی که جزو دهک‌های پایین هستند حتی از پس تامین هزینه‌های مدارس دولتی هم برنمی‌آیند.