[شهروند] ... و بالاخره بعد از 10 روز پرتب‌وتاب چهل‌ودومین دوره جشنواره فیلم فجر به پایان راه رسید تا یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین رویدادهای فرهنگی و هنری کشور برگی دیگر از کارنامه رنگین و سنگین خود را ورق زده باشد. جشنواره‌ای که با توجه به شیوه و نظم برگزاری، تعداد فیلم‌ها و فیلمسازان متقاضی و شرکت‌کننده، تنوع موضوعی آثار و بسیار فاکتورهای دیگر -که در ادامه جز به جز مورد اشاره قرار خواهد گرفت- یکی از بهترین و پررونق‌ترین جشنواره‌های سال‌های اخیر می‌تواند به شمار آید؛ یا همان‌طور که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در آیین پایانی چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر تاکید کرد جلوه‌ای سزاوارانه از روزهای باشکوهی که سینمای ایران مانند دیگر عرصه‌های فرهنگی-هنری کشور به تجربه نشسته است.
جشنواره 42 فیلم فجر -که شامگاه گذشته با اهدای جوایز مهم خود به فیلم‌هایی مانند «مجنون»، «تابستان همان سال‌ها»، «صبح اعدام» و «پروین» از خط پایان گذشت- البته تنها و تنها به این دلایل نیست که امسال روزهایی باشکوه و پررونق را از سر گذرانده است. این جشنواره -که در فضای موفقیت حاصل از برگزاری پرشورش، اتفاقی تاریخی چون کلنگ‌خوردن خانه جشنواره‌های فجر انقلاب نیز روی داده- خود در دوره اخیرش یک دستاورد فرهنگی بود که در همنشینی با گرامی‌داشت انقلابی که خود انقلابی فرهنگی بود، روزهای شکوهمندی برای اصحاب فرهنگ و هنر و رسانه رقم زد. این اتفاق به‌ویژه در سالی که خانواده فرهنگ و هنر دوران پررونقی را تجربه کرده و به‌خصوص سینما با دستاوردهایی مانند 27میلیون مخاطب و عبور از آستانه فروش هزار میلیارد تومانی روزهایی تاریخ‌ساز را می‌گذراند، معانی بسیاری می‌تواند داشته باشد. معنایی از جنس اظهار رضایت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که با اشاره به پررونق‌ترین دوره تاریخی فرهنگ و هنر گفته که «از ابتدای سال تا امروز هیچ روزی بر اصحاب فرهنگ و هنر سپری نشده مگر اینکه رویداد باشکوهی را تجربه کرده باشند!»
این مطلب به همین بهانه نوشته شده است. برای اینکه به این پرسش پاسخ دهد که آیا واقعا دوره چهل‌ودوم جشنواره فجر، یک دوره موفق و باشکوه بوده؟
دوره 42 جشنواره فیلم فجر یکی از باشکوه‌ترین دوره‌های این رویداد هنری-فرهنگی بود، این را کسانی درک می‌توانند کنند که دوران شکوهمند جشنواره در دهه 60 و اوایل دهه 70 را تجربه کرده باشند و سکوت نسبی آن در سال‌های اخیر قلب‌شان را خراش داده باشد. از این‌رو هم هست که صف‌های تماشاگران جشنواره، رقابت و شتاب فیلمسازان برای ارسال فرم‌های شرکت در جشنواره، سانس‌های فوق‌العاده فیلم‌ها در شب‌های جشنواره، رونق دوباره بخش بین‌الملل جشنواره، تنوع مضمونی فیلم‌ها و تنوع نسلی فیلمسازان حاضر در جشنواره و در کل تک‌تک آمارها و ارقامی که حکایت از رونق دوباره جشنواره فیلم فجر و اشتیاق سینماگران برای حضور در آن -بعد از بی‌میلی سالیان اخیر فیلمسازان برای حضور در این مهم‌ترین رویداد فرهنگی و هنری کشور- می‌کنند، اشک شوق بر گونه سینمادوستانی جاری می‌کنند که هم آن شکوه و رونق دیرینه‌سال را به یاد دارند و هم رکود و بی‌رونقی سالیان اخیر آن را...
شکوه فجر
جشنواره فجر امسال از نظر اعداد و ارقام نشانه‌های بسیاری از شکوه و عظمت داشت. حضور 33 فیلم ایرانی در بخش‌های رقابتی این جشنواره (سودای سیمرغ و نگاه نو) که از بین 106 فیلم متقاضی انتخاب شده بودند، حداقل از نظر آمار و ارقام نشان از حضور پرشور سینماگرانی از همه نسل‌ها -پیشکسوتان، جوانان و بزرگان این عرصه- داشت که در کنار هم روزها و شب‌های باشکوهی را برای سینما و جامعه ایران رقم زدند. در این میان، آمار فیلمسازان فیلم‌اولی از این نیز جالب‌تر بود و به گفته دبیر جشنواره فیلم فجر، 51 فیلمساز اول فرم شرکت در جشنواره را پر کرده بودند که فارغ از داشته‌ها و ارزش‌های داشته یا ناداشته آثارشان، این میزان ورود فیلمساز جدید به بدنه سینمای ایران نشان از یک تغییر نسل آشکار در سینمای سال‌های آینده ایران می‌تواند داشته باشد. حضور فیلمسازانی از 70 کشور در جشنواره جلوه‌ای دیگر از شور و اشتیاق حاکم بر این فستیوال بود که با هر متر و معیاری مهم‌ترین رویداد فرهنگی ایران به شمار می‌آید.
اما در زمینه نمایش آثار؛ یکی از جلوه‌های رونق و پرشور بودن جشنواره چهل‌ودوم فیلم فجر را در این واقعیت آماری می‌توان دید که تنها در تهران ۱۲ فیلم به سانس‌های فوق‌العاده رسیدند که به فیلم‌هایی داده می‌شود که تعداد متقاضیان تماشای آنها از تعداد سانس‌های بلیت‌فروشی‌شده به‌مراتب بیشتر شده باشد. بنا به گزارش‌های منتشرشده از جمله مصاحبه تلویزیونی مدیر روابط عمومی جشنواره؛ این 12 فیلم بیش از 90 سانس فوق‌العاده را در 10 روز جشنواره تجربه کردند -و از این نظر میزبان بیش از 250هزار تماشاگر شدند- که فارغ از کسانی که بلیت‌های مهمان داشتند- خود از سامانه‌های بلیت‌فروشی یا گیشه‌های سینماها بلیت خریده و به تماشای فیلم‌های جشنواره رفته بودند. نکته مهم این است که این استقبال مردمی را با همین کمیت و کیفیت باشکوه تقریبا در تمام استان‌هایی که میزبان فیلم‌های جشنواره بودند، شاهد بودیم.
جشنواره انقلاب
اما گذشته از موفقیت‌های کمی جشنواره؛ دوره چهل‌ودوم از این نظر که در قیاس با جشنواره‌های گذشته و به خصوص جشنواره‌های سال‌های اخیر بیشترین شباهت و نزدیکی را به آرمان‌ها و انقلاب ملت بزرگ ایران داشت، مورد توجه قرار گرفته است. این همان موضوعی است که مجتبی امینی، دبیر جشنواره، آن را با ترکیب «تعادل در زمینه تولید محتوا و توجه به مضامین ملی و استراتژیک و تمرکز بر سینمای پرمخاطب» توضیح می‌دهد. از این نظر جشنواره امسال گامی بلند در قیاس با دوره‌های گذشته جشنواره بود که در کنار توجه به آثار پرمخاطب، میزبان فیلم‌هایی پرشمار درباره قهرمانان ملی کشور و شهدای دوره دفاع مقدس بود. حضور فیلم‌هایی درباره شهدای بزرگواری چون احمد کاظمی، علی‌اکبر شیرودی و مهدی زین‌الدین -که خاطرات سال‌های حماسه را زنده کرد- در کنار آثاری درباره شاعره نامدار پروین اعتصامی و اسطوره اخلاق در فوتبال پرویزخان دهداری جشنواره امسال را از این نظر یک جشنواره متمایز جلوه می‌دهد. این رویکرد نیز که هر کدام از روزهای ِجشنواره چهل‌ودوم به یاد یکی از هنرمندان از دست رفته و بزرگانی که نام‌شان با تاریخ سینمای انقلاب گره خورده، نام‌گذاری و به آنها تقدیم شده بود، امتیازی دیگر برای جشنواره محسوب می‌شود.
جشنواره متنوع
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جشنواره امسال تنوع و تکثر و گوناگونی آثاری بود که در مدت 10 روزه جشنواره روی پرده آمدند. ارزش و اهمیت این ویژگی را مخاطبی می‌تواند درک کند که دوره‌های گذشته جشنواره را -که بیشتر آثار کپی برابر اصل یک‌سری فیلم‌های خاصی بودند که در آن سال‌ها مد شده بودند- هنوز به یاد دارد که چگونه به عنوان مثال در دوره‌ای بیش از نیمی از فیلم‌ها درباره خیانت بودند، یا در دوره‌ای دیگر همه فیلم‌ها را انگار اصغر فرهادی یا عباس کیارستمی یا هر فیلمساز دیگری که در آن سال‌ها در بورس بود
ساخته بود.
جشنواره 42 فیلم فجر اما از این نظر نیز دوره‌ای متمایز -در قیاس با دوره‌های گذشته- به شمار می‌آید. مروری حتی گذرا بر فیلم‌هایی که در این مدت اکران شدند، این موضوع را به بهترین وجهی اثبات می‌تواند کند. به هر حال، در همین مرور گذرا هم مشخص است که در دوره جاری جشنواره شاهد فیلم‌های متنوع و متکثر گوناگونی -از نظر مضمونی و ساختاری و حتی ژانری- بودیم: صنعت ملی‌شدن نفت، جنبش پانزده خرداد، سفر تاریخی کاروان اسرای کربلا به شام که برای همیشه نام حضرت زینب(س) را ثبت کرد، خون‌خواهی کربلا، زلزله بم، عملیات‌های دفاع مقدس، نبردهای هوایی ارتش در زمان دفاع مقدس، مدافعان حرم و عملیات‌های آنها در دل قلمروی داعش، مسائل خانوادگی، رابطه والدین با فرزندان، رفاقت‌ها و خوش‌باشی‌های مردانه، قمار و تبعات آن، فوتبال و حواشی آن و بسیار موضوعات و مضامین دیگر، موضوع برخی از فیلم‌های امسال جشنواره بود و از این نظر بیراه نیست اگر بگوییم که هریک از ۳۳ فیلم حاضر در جشنواره امسال توانسته بود بخشی از تاریخ ایران را در سال‌های اخیر روایت کند.
شکوه سینما، رونق جشنواره!
شکوه جشنواره امسال البته بی‌ارتباط با موفقیت‌های سینمای ایران در سال‌جاری نمی‌تواند باشد. سینمایی که بعد از گذر از رکود و کسادی دوران کرونا یک‌بار دیگر توانسته به دوران اوج خود بازگشته و حداقل از نظر اعداد و ارقام شکوه قدیم را به تکرار بنشیند. عبور از مرز فروش تاریخ‌ساز هزار میلیارد تومان و ثبت رکورد هزاروصد میلیارد تومان فروش، حضور بیش از 27میلیون تماشاگر پای گیشه‌های سینماها و البته ساخته‌شدن بیش از 300 سالن سینما تنها در دو سال-که البته سازمان سینمایی وعده داده با ساخت 300 سالن دیگر تا انتهای دوره دولت مجموع سالن‌های سینمای ایران را به هزار سالن برساند- بخشی از دستاوردهای سینمای ایران در دو سال اخیر هستند. دستاوردهایی که خود در برگزاری یک جشنواره باشکوه و پررونق نقش زیادی داشتند.