[ شهروند] گرچه تلاطمی که طی روزهای اخیر در بازار ارز ایجاد شده بود به‌تدریج تحت تاثیر عوامل درونی و بیرونی فروکش کرده و خریدهای هیجانی دچار افت شده، اما موضوع افزایش قیمت دلار و نوسانات احتمالی آن همچنان یکی از موضوعات مورد بحث این روزهای جامعه است. درباره اینکه این افزایش تا چه حد متاثر از تحولات منطقه است، برخی تحلیلگران معتقدند با توجه به اینکه تحولات و ناآرامی‌های منطقه از ماه‌ها قبل آغاز شده، این افزایش هیجانی بیشتر ناشی از انتظارات تورمی و فعالیت دلالان و فرصت‌طلبان برای بالابردن قیمت دلار و هجمه‌های سفته‌بازانه معامله‌گران در بازار ارز است و فروکش خواهد کرد.
هدف‌گذاری روی اقتصاد ایران است
افزایش قیمت دلار و ناامنی‌هایی که در ارتباط با کیفیت زندگی در ایران ایجاد می‌کند، قصه تازه‌ای نیست، چراکه مولفه‌های متعددی بر نوسان آن موثر هستند و همین موضوع سبب شده ایرانیان به نوسانات قیمت ارز با برخی تحولات داخلی و خارجی تا حدی عادت کنند. اخیرا اما آنچه باعث جهش قیمت ارز شده، به گفته برخی کارشناسان، تحولات و تنش‌ها در خاورمیانه است، تحولاتی که غربی‌ها را تحریک کرده از این آب گل‌آلود برای خود ماهی بگیرند و انگشت اتهام را به سمت ایران گرفته و احتمالا برنامه‌های تازه‌ای را برای فشار بر کشور طراحی کنند. برخی رسانه‌های همسو با آنها نیز با دامن‌زدن به بحث بالاگرفتن تنش میان ایران و آمریکا و القای وضعیت جنگی میان این دو کشور میدان را در راستای خواسته دلالان و سوداگران بازار ارز باز کرده‌اند. در واقع، خط رسانه‌ای جریان غربگرا و عملیات میدانی دلالان و سوداگران، همانند دو لبه قیچی عمل کرده و هم امنیت روانی جامعه و هم معیشت مردم را هدف قرار داده‌اند. سپهر خلجی، رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت، نیز در این رابطه معتقد است: «دشمن فضایی را طراحی کرده تا در اقتصاد تکانه‌هایی ایجاد کند و به مردم فشار بیاورد. سران برخی کشورها به رئیس‌جمهوری می‌گویند آمریکایی‌ها گفته‌اند که هدف‌گذاری روی اقتصاد ایران است.»
منابع ارزی مناسبی داریم
محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، اما با بیان اینکه منابع ارزی مناسبی داریم و هیچ مشکل و محدودیتی از نظر منابع ارزی نداریم، تاکید می‌کند: «نرخ رشد خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در دی‌ماه مثبت ۵.۲درصد شد و پایه پولی هم با روند نزولی طی یک‌سال گذشته به ۳۱.۷درصد کاهش یافت. نرخ رشد نقدینگی نیز بعد از ۵۵ ماه به پایین‌ترین میزان خود یعنی به ۲۵.۲درصد رسید و هدف ۲۵درصدی نرخ رشد نقدینگی برای سال ۱۴۰۲ محقق شد.»
نوسانات اخیر متاثر از فضای انتظارات منفی است
محمد شیریجیان، معاون اقتصادی بانک مرکزی، نیز با اشاره به روند کاهنده نرخ رشد نقدینگی و پایه پولی و همچنین کاهش نرخ تورم و مصرف‌کننده و بهبود ذخایر ارزی و تامین ارز در مرکز مبادله ارز می‌گوید: «همه این مولفه‌ها نسبت به سال گذشته در وضعیت بهتری قرار دارند. بنیان‌های اقتصادی دلالت بر این دارند که ما شاهد روند بهبود در بازار خواهیم بود. عمدتا نوسانات اخیر متاثر از فضای انتظارات منفی است که از طریق یک‌سری منابع پمپاژ خبری منفی می‌شود و ان‌شاءالله با استمرار ثبات در منطقه شاهد این خواهیم بود که این فضای انتظارات منفی هم بهبود می‌یابد و به طور طبیعی اثرش را بر نرخ ارز خواهد گذاشت. البته سیاستگذار پولی از ابزارهای خودش هم استفاده می‌کند تا هم بتوانیم تامین مالی بخش واقعی اقتصاد را به‌درستی انجام دهیم و هم هدایت نقدینگی به‌درستی محقق شود و به افزایش ارزش افزوده اقتصادی و ارزآوری کشور کمک کند.»
معاون اقتصادی بانک مرکزی در ادامه، یکی از نمونه‌های استفاده از ابزارهای پولی را عرضه اوراق گواهی سپرده می‌داند و می‌گوید: «از این ابزار برای تامین مالی بنگاه‌های تولیدی، چه سرمایه در گردش و چه تامین مالی طرح‌های توسعه‌ای و ایجادی استفاده می‌شود.»
بنیان‌های اقتصادی نویددهنده بازگشت ثبات به بازار ارز است
شیریجیان، متغیر نقدینگی را مهم‌ترین متغیر کلان اقتصادی می‌داند که اگر به‌درستی مدیریت نشود، هم می‌تواند به تشدید تورم و هم تعمیق رکود اقتصادی منجر شود و تاکید می‌کند: «رهبر انقلاب با درایت و اشرافی که نسبت به این موضوع داشتند، بر ساماندهی سازنده این متغیر تاکید جدی داشتند. بانک مرکزی هم در راستای تحقق شعار سال و برنامه سیاستی جدید پولی که در چارچوب سیاست تثبیت اقتصادی اتخاذ کرده، موضوع کنترل و مدیریت نقدینگی را به‌عنوان یکی از محورهای سیاستی خود قرار داد و بر همین اساس، رشد نقدینگی نسبت به ماه مشابه سال قبل 25.2درصد کاهش داشته است. کاهش رشد نقدینگی به این عدد نیز چند نکته دارد، اول اینکه بعد از 55 ماه نرخ رشد نقدینگی در محدوده 25درصد قرار گرفت، یعنی آخرین باری که رشد نقدینگی در محدوده 25درصد بود، خردادماه 1398 بود و دوم اینکه این روند نزولی نرخ رشد نقدینگی در ادامه روندی است که از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم و از ابتدای امسال شکل گرفت.»
شیریجیان با اشاره به نرخ رشد نقدینگی 42.8درصدی در ابتدای آغاز به کار دولت سیزدهم می‌گوید: «در این مدت نرخ رشد نقدینگی 17.6درصد کاهش یافته و همچنین در دی‌ماه نسبت به 12 ماه منتهی به آذرماه، 1.8درصد رشد نقدینگی کاهش پیدا کرده است. در کنار این کاهش رشد نقدینگی، شاهد کاهش رشد پایه پولی هم بوده‌ایم و این همگرایی بین این دو متغیر ایجاد شده است. رشد پایه پولی در دی‌ماه به 31.2درصد رسیده که 14.3درصد کاهش نشان می‌دهد و این ارقام بیانگر بهبود متغیرهای کلان اقتصادی و پولی است.»
قیمت ارز به‌زودی به نرخ‌های قبل برمی‌گردد
صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی ایران، نیز با تاکید بر اینکه نباید برای التهابات این روزهای بازار ارز به دنبال دلیل علمی و اقتصادی بود، می‌گوید: «عده‌ای از دشمنان در تلاش هستند با انتشار اخبار نادرست در اقتصاد ایران و بازارهای مالی، التهاب ایجاد کنند، افزایش قیمت ارز و طلا در روزهای گذشته نیز به همین دلیل بود، بنابراین، نباید برای این التهابات در بازارهای ایران به دنبال دلیل علمی و اقتصادی گشت.» او با بیان اینکه بانک مرکزی برای مدیریت بازار، ارز کافی در اختیار دارد، می‌گوید: «تدابیر دولتمردان و بانک مرکزی نیز به‌زودی تاثیر خود را در بازار ارز نشان خواهد داد و قیمت‌ها به محدوده هفته‌های گذشته بازمی‌گردد، در همین چند روز اخیر نیز شاهد کاهش قیمت‌ها بوده‌ایم.»
حسن‌زاده تاکید می‌کند: «بانک مرکزی برای مدیریت بازار، ارز کافی در اختیار دارد و هیچ کمبودی برای پاسخ به نیازهای ارز در کشور وجود ندارد. قیمت طلا نیز به تبعیت از بازار ارز، این روزها افزایشی شده است و حباب موجود در سکه به‌زودی از بین خواهد رفت. انتشار گواهی سپرده 30درصدی توسط نظام بانکی نیز می‌تواند بخش عمده‌ای از نیاز تولید به نقدینگی را برطرف کند و جریان گردش پول در اقتصاد را به نفع تولید تغییر دهد.»
رئیس اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه مردم همیشه در حمایت از سیاست‌های دولت‌ها قدم برداشته‌اند و در شرایط فعلی نیز همین راه را انتخاب خواهند کرد، می‌گوید: «افرادی که در حال حاضر به خرید ارز و طلا اقدام می‌کنند، باید مواظب سرمایه خود باشند که با کاهش قیمت‌ها در این بازار دچار زیان هنگفت نشوند.»
بازارساز اجازه نخواهد داد افزایش قیمت دلار ادامه داشته باشد
کامران رحیمی، کارشناس اقتصادی، درباره افزایش قیمت ارز در روزهای اخیر در بازار معتقد است: «افزایش قیمت دلار به دلیل اتفاقات منطقه و بین‌المللی موضوعی است که این روزها دلیل رشد قیمت بیان می‌شود. بسیاری از فعالان اقتصادی نیز چنین نوساناتی را پیش‌بینی می‌کردند.» او با بیان اینکه موج فعلی نوسان در بازار ارز به‌زودی فروکش خواهد کرد و افزایش قیمت دلار نیز جای خود را به کاهش می‌دهد، می‌گوید: «طی هفته‌های گذشته اتفاقاتی رخ داده که منجر به ایجاد هیجان بین خریداران و فروشندگان شده است. این نوسانات دلیل اقتصادی نداشته و رسانه‌ها باید با رفتاری منطقی و اصولی از دامن‌زدن به هیجانات کاذب در بازار ارز پرهیز کنند. به نظر می‌رسد، بازارساز به هر طریقی اجازه نخواهد داد افزایش قیمت دلار ادامه داشته باشد. بازار ارز این روزها با هر خبری دچار شوک می‌شود و فعالان اقتصادی باید از ایجاد شوک در بازار خودداری کنند. متاسفانه کشور ما خیلی زود تحت تاثیر شایعات قرار می‌گیرد و ما همواره نگران وقوع یک تورم کاذب هستیم. این هیجانات باید توسط مردم کنترل شود و از ورود به بازار ارز در شرایط فعلی که قیمت‌ها بسیار غیرمنطقی است، جلوگیری شود.»
نوسانات ارزی اخیر هیچ دلیل بنیادی اقتصادی ندارد
مصطفی صفاری، کارشناس مسائل اقتصادی، نیز با بیان اینکه نوسانات امروز در بازار ارز به دلیل تحولات سیاسی در خاورمیانه و ایران نظیر حمله آمریکا به یمن، جنایت تروریستی کرمان، پاسخ سپاه به تروریست‌های مستقر در پاکستان، عراق و سوریه و غیره است و هیچ دلیل بنیادی اقتصادی ندارد، می‌گوید: «تحولات سیاسی و امنیتی ممکن است موجب شوک‌های سیاسی در کشورها شود که این شوک‌ها معمولا آثاری کوتاه‌مدت و موقتی بر اقتصاد و بازارهای مالی یک کشور می‌گذارد، بنابراین با آرام‌شدن فضای سیاسی، نرخ ارز به قیمت قبلی خود بازمی‌گردد. اجرای سیاست تثبیت اقتصادی، وصول مطالبات ارزی و ایجاد مرکز مبادله ارز و طلا موجب می‌شود که نرخ ارز تا پایان سال در کانالی مشخص نوسان داشته باشد؛ از ابتدای سال تاکنون نرخ ارز نوسان اندکی داشته که بخشی از این نوسان همان‌طور که گفته شد به علت تحولات سیاسی منطقه است و جای نگرانی ندارد، زیرا میزان رشد ۱۰درصدی در مدت اخیر فعلا اتفاق نگران‌کننده‌ای نیست.»
صفاری معتقد است: «بانک مرکزی به خوبی توانسته است بازار ارز را مدیریت کند و به اوضاع مسلط باشد این را از این منظر می‌گویم که با تحولات منطقه‌ای، شاهد جهش‌های شدید در نرخ ارز نبود‌ه‌ایم و با گذشت مدت کوتاهی از بحران‌های سیاسی، قطعا نرخ ارز به محدوده قبلی خود برمی‌گردد.» او با اشاره به این موضوع که در نوسان نرخ ارز نباید نقش دلالان و سفته‌بازان را نادیده بگیریم، تاکید می‌کند: «تثبیت نرخ ارز به معنای میخکوب‌کردن این نرخ نیست، پس نوسان ۱۰درصدی آن هم بعد از یک سال ثبات برای بازار ارز امری معمول است، اما باید در نظر داشته باشیم در همین نوسان اندک عده‌ای از سفته‌بازان و دلالان با هدف به دست آوردن منفعت شخصی، قصد ایجاد نوسان در این بازار را داشته و دارند که با اقدامات بانک مرکزی در کنار مدیریت نوسانات غیرمعمول، قطعا سوداگران ارزی در نوسان‌گیری ناموفق خواهند بود.»
ریسک‌های سیاسی و امنیتی و سوءاستفاده دلالان موثر بر نرخ ارز
مسعود توکلی، کارشناس ارز، نیز با بیان اینکه بانک مرکزی تقاضای واقعی طلا، سکه و ارز را در بستر رسمی پاسخ داده است، می‌گوید: «یکی از پارامتر‌های تاثیرگذار بر نرخ ارز در همه کشورها، ریسک‌های سیاسی و امنیتی و سوءاستفاده دلالان از این وضعیت است که ما نیز در کشورمان از این موضوع مستثنی نیستیم. در کمتر از سه هفته گذشته شاهد چندین بحران سیاسی و امنیتی بودیم که از آن جمله می‌توان به جنایت تروریستی در کرمان، حمله انگلیس و آمریکا به یمن، واکنش سپاه پاسدران به عملیات تروریستی و پاسخ موشکی به مقر تروریست‌ها در عراق، سوریه و پاکستان، تنش بین ایران و پاکستان، حمله اسرائیل به سوریه و شهادت فرماندهان اطلاعات سپاه قدس ایران و تنش‌های پیاپی در دریای سرخ اشاره کرد، این موارد پتانسیل بالابردن نرخ ارز در ایران را تا ارقام بسیار بالاتر از نرخ‌های کنونی داشت، اما در دامنه‌ای محدود، کنترل شد.»
توکلی با اشاره به اینکه ریسک‌های سیاسی و امنیتی در همه کشورها تاثیر زیادی بر نرخ ارز آنها دارد، اضافه می‌کند: «در اصل افزایش تقاضای مردم در بازارهایی مانند ارز و طلا به منظور حفظ ارزش پول است، ولی مولفه‌ها و شاخص‌های اقتصادی را تغییر نمی‌دهد. اتفاقات اخیر موجب شد تا نرخ ارز بازار غیررسمی حدود ۳هزار و ۵۰۰ تومان رشد کند، یعنی فقط ۸درصد افزایش قیمت را تجربه کردیم که میزان این رشد در قیاس با تجربیات مشابه در سنوات گذشته بسیار ناچیز بوده است؛ این نکته مثبت عمدتا به دلیل همان سیاست‌های موثر و حضور فعال بانک مرکزی به عنوان بازارساز است.»
سیاست‌گذاری ارزی بانک مرکزی هوشمندانه است
این تحلیلگر بازار پول و ارز معتقد است: «ابزارهای مختلفی که بانک مرکزی در این مدت رونمایی کرد، سبب شد تا تقاضای واقعی موجود در اقتصاد، در بستر رسمی پاسخ داده شود، مانند حراج حضوری شمش طلا که روز چهارشنبه هفته قبل در مرکز مبادله صورت گرفت و این هفته نیز انجام می‌شود، با این کار بانک مرکزی این پیام را به فعالان این حوزه داد که در تامین طلا مشکلی وجود ندارد و همین حراج استقبال گسترده‌ای را از سوی اشخاص دارای تعهد ارزی به دنبال داشت. در سامانه نیما نیز افزایش عرضه قابل توجه ارز را شاهد بودیم که به مردم و فعالان اقتصادی اطمینان داد در تامین ارز مشکلی وجود ندارد.»توکلی در رابطه با شبهات موجود راجع به ارزپاشی بانک مرکزی در بازار می‌گوید: «در حال حاضر سیاست‌گذاری ارزی بانک مرکزی برخلاف دوره‌های گذشته که به صورت غیردقیق و غیرعرفی انجام می‌گرفت، با هوشمندی و دقت بالایی پیگیری می‌شود، به نحوی که بانک مرکزی در یک سال گذشته توانسته است با اقداماتی نظیر تاسیس مرکز مبادله و اعمال سیاست‌های تثبیت، نیازهای واقعی در اقتصاد را در کانال رسمی پاسخ دهد. با توجه به اینکه تجارب قبلی نشان می‌دهد با فروکش‌کردن تحولات و تخلیه هیجانات نرخ‌ها به روند قبلی بازمی‌گردد، احتمال اینکه قیمت دلار به کانال‌های قبلی تعدیل شود، جدی است.»
برای مدیریت دلار، باید ریال مدیریت و کنترل شود
وحید شقاقی، اقتصاددان و استاد دانشگاه خوارزمی، با تاکید بر اهمیت بحث حکمرانی ریال در حوزه ارز ادامه می‌دهد: «اغلب اقتصاددانان به این نتیجه رسیده‌اند که برای کنترل قیمت دلار باید حکمرانی ريال اتفاق بیفتد و لازم است بانک مرکزی حکمرانی ریال را در دستور کار خود قرار دهد. لازم است تا زمان از دست نرفته بانک مرکزی نشست با اقتصاددانان را جدی بگیرد و به دلیل اینکه احتمالا شرایط سال آینده ما سخت خواهد بود، برای مواجهه با این شرایط، مشورت با کارشناسان و اقتصاددانان را در دستور کار خود قرار دهد.»
شقاقی معتقد است: «افزایش قیمت ارز احتمالا پایدار نخواهد بود و به نظر می‌رسد با فروکش‌کردن تنش‌ها در منطقه دوباره شاهد کاهش قیمت ارز باشیم. اما نگرانی ما در حال حاضر بیشتر معطوف به سال آینده است که انتخابات آمریکا در پیش است و احتمال تشدید تحریم‌ها و کاهش صادرات نفت وجود دارد. همه این اتفاقات به ما این هشدار را می‌دهد که باید آگاهانه و با تدبیر عمل کنیم و در حال حاضر نیز مهم‌ترین راهبرد باید با سرعت بحث حکمرانی ریال باشد که اقداماتی را در داخل کشور می‌طلبد. اگر بتوانیم ریال را مدیریت کنیم، امکان کنترل دلار نیز به طور قطع وجود خواهد داشت، اما تا زمانی که ریال مدیریت نشود، امکان کنترل دلار هم وجود نخواهد داشت. در حال حاضر، شرایط کشور، شرایط سختی نیست و ما باید از هم‌اکنون برای شرایط سخت‌تر آماده شویم و اقدامات پیشگیرانه را آغاز کنیم.»
انتشار گواهی سپرده، سیاست درست بانک مرکزی برای کنترل نقدینگی و تورم
محمود فراهانی، کارشناس اقتصادی، اما درباره سیاست جدید بانک مرکزی و بخشنامه آن درخصوص انتشار گواهی سپرده خاص با سود ۳۰درصد معتقد است: «در همه کشورها به‌خصوص کشورهایی که به انضباط پولی و نقدینگی توجه می‌کنند، ابزار اصلی کنترل نقدینگی نرخ بهره یا سود است. نرخ سود اهرمی است که به کمک آن تعادل بین تورم و نقدینگی برقرار می‌شود و البته در کشور ما نرخ تورم همواره بالاست و بین تورم و نرخ بهره تناسبی برقرار نبوده، در نتیجه نرخ رشد نقدینگی نیز افزایشی بوده است.»
این کارشناس اقتصادی می‌گوید: «با برقراری تعادل بین تورم و نقدینگی یا حرکت به سمت برقراری این تعادل، ایجاد انضباط پولی ساده‌تر است و این سیاست برای همین منظور تنظیم شده است. البته نرخ واقعی پول در بازار هم‌اکنون بین ۴۰ تا ۵۰درصد است و هنوز هم فاصله دارد، اما با توجه به تناسب بین تورم و نقدینگی می‌توان نرخ سود را محاسبه کرد و برهمین اساس فعالان اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌هایی که انجام می‌دهند، نرخ بهره واقعی را براساس عدد ۴۰ و ۵۰درصد محاسبه می‌کنند.»
فراهانی با اشاره به بخشنامه بانک مرکزی درخصوص انتشار گواهی سپرده خاص می‌گوید: «این سیاست بانک مرکزی، حرکت درستی است، اما کافی نیست و باید نرخ بهره آزاد باشد تا تعادل ایجاد شود. فاصله بین نرخ واقعی بازار و نرخ بانک فرصتی برای سفته‌بازان و دلالان است و هر چه این فاصله کم باشد، سفته‌بازی کم می‌شود.» او همچنین تاکید می‌کند: «همواره در پایان سال دولت در تامین منابع با مشکل مواجه است، زیرا باید پاداش کارکنان خود را بپردازد، برای تامین این منابع یا باید پول چاپ کند یا اینکه اوراق منتشر کند. اگر دولت بخواهد پول چاپ کند، موجب رشد نقدینگی و تورم می‌شود، بنابراین بهترین راهکار انتشار اوراق است و آثار مخرب کمتری دارد.»