[شهروند] فساد اقتصادی در پهلوی دوم یکی از مباحثی است که همچنان می‌توان به آن پرداخت و در باره‌اش نوشت، اما نمایش دروغین برای مبارزه با این فساد هم قابل تأمل است. به‌عنوان مثال حسین فردوست، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های پهلوی دوم در کتاب خود به موضوعات جالبی اشاره می‌کند؛ اینکه شاه بارها ادعای مبارزه با فساد و خشکاندن ریشه رشوه‌خواری و مفاسد در ایران را مطرح کرد و حتی در اصل نوزدهم انقلاب سفید، مبارزه با فساد مالی را گنجاند تا نشان بدهد به‌ظاهر در این قضیه جدی است. گاهی اوقات هم پرسش «از کجا آورده‌ای؟» را در مجلس یا دولت بر سر زبان‌ها می‌انداخت تا به این نمایش دامن بزند. هرچند مردم می‌دانستند عامل اصلی، خود اوست و شرط اول مبارزه، پاکسازی دربار است. خوشگذرانی‌ها، مجالس عیش‌‌ونوش و نحوه برپایی جشن‌های 2500ساله، همگی ادعای دروغین شاه را نمایان می‌کردند. شاه برای تبلیغات جرالد فورد، رئیس‌جمهوری آمریکا - برای آنکه بعدها حامی او باشد - مخارج هنگفتی پرداخت کرد که تمام این هزینه‌ها از بودجه عمومی و خزانه پرداخت می‌شد. جالب اینجاست که اگر شخص موردنظر، رئیس‌جمهوری نمی‌شد، تا مدت‌ها روابط خصمانه‌ای وجود داشت مگراینکه امتیازات و رشوه‌های خاصی از سوی شاه و دولت ایران داده می‌شد تا روابط به حالت عادی بازگردد. نمونه‌ای از این مسئله در سال 1355اتفاق افتاد که دلارهای نفتی بسیاری از ایران برای ستاد انتخاباتی جرالد فورد، رئیس‌جمهوری آمریکا، از حزب جمهوریخواه هزینه شد. در عین حال جالب است بدانید در همین سال بود که «کمیسیون شاهنشاهی» برای تحقق وعده مبارزه با فساد هم تشکیل شد. در ادامه با توجه به گزارشی از فارس و مقالات مرکز بررسی اسناد تاریخی، نگاهی داریم به اقدامات این کمیسیون و اینکه عملا چه اقداماتی را انجام داد.
بیمارستانی که ساخت آن به جای 3سال، 18سال طول کشید!
«کمیسیون شاهنشاهی» با حضور مقامات رده بالا و نمایندگانی از وزارتخانه‌ها و نهادهای اقتصادی، صنفی، نظارتی و... تشکیل شد و «نصرت‌الله معینیان» که رئیس دفتر مخصوص پهلوی دوم و رئیس کمیسیون شاهنشاهی بود، برای مفسدان اقتصادی چنین رجز خواند: «بازیچه انگاشتن سرمایه و عمر مملکت مورد اغماض نخواهد بود و این کمیسیون مأموریت دارد مسئولان، طرح‌ها را نسبت به اتهامات‌شان مورد تعقیب قانونی قرار دهند. باید معلوم شود که چرا طرح‌ها دیر و گران تمام می‌شود. چرا بیمارستانی که باید سه‌ساله تمام شود، ۱۸ سال طول می‌کشد؟ شبکه آبیاری را که سه‌ساله می‌شود ساخت، پس از هفت سال به‌طور ناقص باقی می‌گذارند. یک مجتمع دانشگاهی که باید پنج‌ساله ساخته شود، ۲۰ ساله بسازیم.» بعدها هم با افتخار گزارش داد: «اکنون ۱۰ ماه است که از مأموریت حساس این کمیسیون می‌گذرد. این کمیسیون... به ارزشیابی حدود ۱۰۲۲۲ پروژه پرداخته و ۲۲۳ مأموریت بازرسی انجام داده است. جزئیات کارهای این کمیسیون... مجموعه‌ای بی‌همتا از نظارت دولت و ملت ایران بر طرح‌های دوران قبل از وصول به تمدن بزرگ است. نتیجه جریانات رسیدگی به پیشگاه شاهانه مرتبا معروض می‌شود.»
تبرئه متهمان ضرر 47میلیون دلاری به کشور!
اما کارهای کمیسیون شاهنشاهی، مأموریت‌های مهمش و پرونده‌هایی که تشکیل می‌داد چه نتایجی داشت و چگونه بود؟ با بررسی نمونه‌هایی از اقدامات این کمیسیون می‌توان به پاسخ رسید. به‌عنوان مثال یک نمونه برمی‌گردد به ماجرای خرید شکر از انگلستان. کمیسیون شاهنشاهی گزارشی درباره خرید شکر از انگلستان تهیه کرد و معاونان وزارت بازرگانی متهم شدند که 100هزار تُن شکر را از بازار انگلستان از قرار تُنی ۹۳۷ دلار خریده‌اند که از نرخ روز ۱۴۵ دلار گران‌تر بوده و در نتیجه ۴۵ میلیون دلار به کشور زیان وارد شده است. پرونده هم به دیوان کیفری رفت، اما پس از محاکمه، متهمان تبرئه شدند.
استفاده از غذای گوساله‌ها در مواد غذایی مردم
نمونه دیگر از اقدامات کمیسیون شاهنشاهی جالب‌تر هم بود. با تأخیر در ترخیص کالا در بنادر، ذخیره شیرخشک در تمام کارگاه‌های کارخانه‌های مینو به اتمام رسید. شرکت، برای اولین‌بار درصدد برآمد مقداری شیرخشک از منابع داخلی تهیه کند. ۲۵ تُن شیرخشک داخلی از وزارت کشاورزی خریداری شد و مقداری شیرخشک هم از یکی از بازاریان. در کارخانه، یکی از مهندسان هلندی متوجه شد شیرهای تازه خریداری‌شده، برای تغذیه گوساله‌هاست! مدیران کارخانه مینو پس از انجام تحقیقات، متوجه شدند که مدتی است این نوع شیر با هزینه گمرکی خیلی پایین‌تر از شیرخشک انسانی وارد بازار شده و به شرکت‌های تولید شکلات و بیسکوئیت هم فروخته شده و آن شرکت‌ها یا از روی عدم‌آگاهی یا به‌دلیل هزینه کمتر، از این محصول استفاده می‌کردند.
2 هفته زندان برای متقلبان مواد غذایی!
به این ترتیب، مدیران کارخانه طی نامه‌ای به وزارت رفاه و تندرستی، وزارت صنایع و معادن، وزارت کشاورزی و بازرگانی، ستاد مبارزه با گران‌فروشی و مرکز بررسی قیمت‌ها اطلاع دادند، علاوه بر آن به دیدار وزیر وقت بهداری و بهزیستی هم رفتند. تحقیقات آغاز شد و مدیران کارخانه برای ادامه تحقیقات به دادگستری احضار و سپس به اتهام تقلب در مواد غذایی بازداشت شدند! بعد هم به‌علت تعطیلات، تمام مدت نوروز را در زندان ماندند، اما بعد از آن به‌تدریج آزاد شدند!
بازرسان، سواد فارسی هم نداشتند!
نمونه دیگر از اقدامات این کمیسیون هم اگر علاقه داشته باشید، به پرونده‌سازی مغرضانه برای مدیر شرکت مس سرچشمه مربوط می‌شود. مدیر این شرکت در خاطراتش آورده: «رئیس زندان و رئیس آگاهی را که حتی سواد فارسی ندارند و یک کلمه انگلیسی هم نمی‌دانند، برای بازرسی بزرگ‌ترین شرکت معدنی ایران فرستاده‌اند؛ شرکتی که ۱۵۰ خارجی در آن کار می‌کند و تمام مکاتبات تهران و معدن به زبان انگلیسی است. این بازرسان ۵۳ ایراد به من گرفته‌اند که یکی از دیگری بی‌پایه‌تر است. مثلاً اینکه چرا مکاتبات اداره مرکزی با معدن، انگلیسی است. مکاتبات ما اغلب مربوط به خرید وسایل از خارج است که آن کالاها، نام ایرانی ندارد. علاوه بر آن مکاتبه با زبان فارسی با گروهی که فارسی نمی‌دانند غیرمعقول و هزینه‌دار است. ایراد دیگر اینکه ما می‌خواستیم ۷۵ اتومبیل پیکان بخریم. خواستند از شرکت ایران‌ناسیونال بخرند، تخفیف نداد. از یک نماینده فروش اتومبیل‌های ایران‌ناسیونال خریدند با پنج درصد تخفیف زیر قیمت کارخانه. حالا ایراد گرفته‌اند که طبق فلان تصویب‌نامه باید اتومبیل‌ها را مستقیم و با قیمت تعیین‌شده از کارخانه ایران‌ناسیونال می‌خریدید. شرح دادم و مخصوصا نوشتم که به دستور خودِ شاه در قانون شرکت مس نوشته شده که این شرکت، تابع قوانین دولت نیست و خریدوفروش در این شرکت طبق آیین‌نامه‌های خودِ شرکت است که در مجمع عمومی و در هیأت‌مدیره شرکت تصویب می‌شود!»
پای همه گیر است!
به گواهی اسناد، فساد مالی در ابعاد گسترده آن ازجمله اختلاس، رشوه، اخاذی، رانت‌های اقتصادی، برداشت و دخل‌‌وتصرف غیرقانونی در وجوه و اموال، استفاده از امتیازات و بهره‌برداری‌های مالی کارگزاران حکومتی و سرمایه‌داران و ملاکان وابسته به رژیم، رواج داشت. خاندان پهلوی به‌ویژه شخصِ محمدرضا پهلوی، همانند پدرش رضا، کارنامه سیاهی از مفاسد مالی از خود ثبت کردند به‌نحوی که فریدون هویدا، برادر عباس هویدا، در کتابش به نقل از یک خبرنگار خارجی می‌نویسد که داعیه مبارزه با مفاسد اقتصادی امکان ندارد چراکه پای همه در آن گیر است. عبدالمجید مجیدی، از کارگزاران رژیم نیز در خاطرات خود، فساد درون حکومت را علت اصلی ناکارآمدی می‌داند و می‌گوید: «مسئله مملکت ما، این است که مردم آن طوری که بایدوشاید به عملیات دولت، به اقدامات دولت و به تصمیمات دولت اعتماد ندارند. یک علت اصلی‌اش مسائل فساد است.» بنابراین، ادعای مبارزه با مفاسد مالی درحالی‌که سران رژیم به‌شدت در آن غوطه‌ور بودند، بیشتر به طنز شبیه بود. به همین دلیل هم اقدامات کمیسیون شاهنشاهی، نتیجه‌ای در پی نداشت جز نوعی شوی نمایشی که مردم هم به آن اعتماد نکردند. متهمان عموما تبرئه شدند، در مقاطعی برای بستن دهان افکار عمومی، مدتی کوتاه زندان رفتند و گاهی حتی بازداشت هم نشدند! این بود نتیجه مبارزه با فساد پهلوی دوم در نمایشی مضحک به نام «کمیسیون شاهنشاهی».