[ شهروند]  مسئله داوری و رفع اختلافات حقوقی در سطح بین‌الملل یا رسیدگی به جنایات جنگی پس از جنگ‌های اول و دوم جهانی جدی شد. اخیرا آفریقای جنوبی با جمع‌آوری مستندات 84صفحه‌ای به شکایت علیه رژیم صهیونیستی در دیوان بین‌المللی دادگستری پرداخته است. با برگزاری دو جلسه از دادگاه شکایت آفریقای جنوبی از رژیم صهیونیستی در دیوان بین‌المللی دادگستری، بحث‌ها در مورد اهمیت اقدام آفریقای جنوبی افزایش یافته است.

تاریخچه مختصر دادگاه‌های بین‌المللی و رسیدگی به جنایات جنگی
از سال 1899تلاش‌هایی برای تاسیس دادگاه و دیوان بین‌المللی در لاهه هلند آغاز شده بود. با تصویب جامعه ملل، دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی(Permanent Court of International Justice) معروف به دادگاه جهانی از 1922تا 1946 به‌عنوان یک دادگاه بین‌المللی در منازعات جهانی و حل اختلافات بین‌المللی ایفای نقش می‌کرد که در 1946با رأی مجمع عمومی سازمان ملل منحل شد. بعد از جنگ دوم جهانی و با تاسیس سازمان ملل و تشکیل دیوان بین‌المللی دادگستری(International Court of justice) در 1945، این دیوان تبدیل به رکن قضایی اصلی سازمان ملل شد.

چند دادگاه مهم جنایات جنگی
از حدود 1945تا 1994ذیل دیوان بین‌المللی دادگستری و شورای امنیت سازمان ملل، چهار دادگاه بزرگ و جنجالی تشکیل شد که عبارتند از؛ الف) دادگاه نورنبرگ(نوامبر 1945تا اکتبر 1946) با حضور 8قاضی از شوروی، آمریکا، انگلیس و فرانسه و چهار دادستان از کشورهای مذکور برای رسیدگی به اتهامات 24نفر از مقامات نازی و 7سازمان آلمانِ نازی در دوران هیتلر که در نهایت با صدور اعدام 11نفر از متهمان و احکام زندان برای سایر متهمان پایان یافت. ب) دادگاه توکیو(می 1946تا نوامبر 1948) با حضور قضاتی از کشورهای؛ آمریکا، استرالیا، کانادا، چین، فرانسه، انگلستان، هلند، نیوزیلند، هند و فیلیپین پ) دادگاه بین‌المللی کیفری یوگسلاوی سابق (می 1993تا دسامبر 2017) که البته با قطعنامه شورای امنیت تاسیس شد و با صدور حکم محکومیت برای 90نفر از جنایتکاران جنگ‌های بالکان به‌کار خود پایان داد و ت) دادگاه بین‌المللی کیفری برای رواندا (فوریه 1994تا دسامبر 2015) که آن هم با قطعنامه شورای امنیت تاسیس شد و با صدور حکم محکومیت برای 62نفر از عوامل دخیل در نسل‌کُشی توتسی‌های رواندا به‌کار خود پایان داد. ادامه کار دادگاه‌های یوگسلاوی و رواندا به: «مکانیسم بین‌المللی باقی‌مانده دادگاه‌های جنایی» محول شد.

قطعنامه‌های بی‌نتیجه و دادگاه‌های تشکیل‌نشده
از آغاز تاسیس رژیم جعلی صهیونیستی تاکنون 512قطعنامه از سوی شورای امنیت، مجمع عمومی و شورای حقوق بشر سازمان ملل علیه اسرائیل صادر شده(1) که تحت عناوین مختلفی از ضرورت پایان عملیات نظامی در بخش‌های مختلف فلسطین تا توقف فوری بمباران و حملات تا همکاری برای ارسال کمک‌های بشردوستانه برای فلسطینیان و... بوده است که اسرائیل در بسیاری از موارد با کارشکنی و عدم‌همراهی با قطعنامه‌ها به جنایات خود ادامه داده است. تاکنون برای هیچ‌کدام از جنایات پرشمار اسرائیل، دادگاه بین‌المللی تشکیل نشده است. کشتار دیریاسین در 1948، قتل‌عام صالحیه، لیدا، ابوشوشه، کشتارهای سلمه، بیار عدس، طبریا، حیفا، قدس، عکا، یافا، صفد و بیسان، کشتار خان‌یونس در 1955، کشتار فلسطینیان در انتفاضه اول و دوم، جنگ‌های 22روزه، 8روزه و 51روزه ازجمله موارد جنایات جنگی و نسل‌کُشی‌های اسرائیل است(2) که برای هیچ‌کدام، دادگاهی تشکیل نشد. فقط در یک مورد دادگاهی در بلژیک، شارون را در ماجرای صبرا و شتیلا متهم کرد که بعدتر قرار منع تعقیب برای وی صادر شد. در سال 2004نیز دیوان لاهه ساخت دیوار امنیتی توسط اسرائیل در کرانه باختری را غیرقانونی خواند. با توجه به این سابقه، اهمیت شکایت از اسرائیل توسط آفریقای جنوبی به اتهام نسل‌کُشی و تشکیل دادگاه در لاهه برای رسیدگی به این شکایت بیش از پیش نمایان می‌شود.(3)
اهمیت اقدام حقوقی علیه اسرائیل، فارغ از نتایج
مطابق حقوق بین‌الملل، نسل‌کُشی، جنایت علیه بشریت، تجاوز و جنایت جنگی از مصادیق جنایات جنگی هستند. از سال 2002دیوان بین‌المللی کیفری(ICC) مسئول رسیدگی به جنایات جنگی است و تاکنون به پنج پرونده در آفریقا رسیدگی کرده است. این دادگاه با دیوان بین‌المللی دادگستری(ICJ) که ذکر شد متفاوت است. شکایت آفریقای جنوبی از اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری در 84صفحه و تحت عنوان نسل‌کُشی صورت گرفته است. مطابق تعاریف حقوق بین‌الملل، نسل‌کُشی (Genocide) به هرگونه اقدام و مبادرت به نابودی و حذف فیزیکی بخش یا کلیت یک گروه نژادی، قومی، ملی، مذهبی یا ایدئولوژیکی توسط یک گروه دیگر اطلاق می‌شود. تاکنون دو جلسه از دادگاه رسیدگی به این مسئله برگزار شده است. احمد ترابی، استاد حقوق بین‌الملل، درباره شکایت آفریقای جنوبی از اسرائیل نوشته است: «چالش عمده پیش روی این پرونده حقوقی، همان برداشت‌ها و تفسیر‌های متفاوت روی مفاهیم عنصر معنوی جرم نسل‌کُشی با توجه به رفتار‌های انجام‌گرفته در صحنه غزه خواهد بود. احتمال دارد دادگاه، دستور موقت مورد تقاضای آفریقای‌ جنوبی را صادر کند که اسرائیل مجبور به تمکین از آن خواهد بود، ولی در نتیجه نهایی پرونده حتی اگر هم شکایت آفریقای ‌جنوبی محکومیت حقوقی روشن و خاصی برای اسرائیل در بر نداشته باشد، احتمالاً اهرم فشاری برای کاهش اقدامات اسرائیل و فرو نشاندن آتش این جنگ خانمانسوز خواهد بود.»(4) محسن پاک‌آیین، دیپلمات سابق، نیز در این‌باره چنین نوشته است: «اگر دیوان بین‌المللی دادگستری به این نتیجه برسد که اسرائیل در غزه مرتکب نسل‌کُشی شده، رأی آن می‌تواند افراد جنایتکار و عامل نسل‌کُشی را نیز به دادگاه بین‌المللی کیفری معرفی کند. چنین حکمی می‌تواند مجازات مقامات صهیونیست و انزوای شرکت‌های اسرائیلی و حتی تحریم و بایکوت آنها در جامعه بین‌المللی را در پی داشته باشد. در عین حال، حکم علیه اسرائیل باعث افزایش فشار روی حامیان این رژیم خواهد شد و از آنان خواسته می‌شود تا در روابط خود با تل‌آویو تجدیدنظر کنند.»(5) نتانیاهو اخیرا در واکنشی عصبی، آفریقای جنوبی را به دورویی و نفاق متهم کرده است. حامیان اسرائیل ازجمله آمریکا نیز به تقبیح این اقدام آفریقای جنوبی پرداخته‌اند.
با وجود تأثیرپذیری دیوان بین‌المللی دادگستری و دیوان کیفری بین‌المللی از کشورهای غربی به‌خصوص آمریکا و به نتیجه نرسیدن برخی داوری‌های لاهه به دلایل مختلف از دخالت غرب تا تن ندادن برخی کشورهای طرف و ایرادات ساختاری دادگاه‌های بین‌المللی، اقدام آفریقای جنوبی برای طرح شکایت از رژیم جنایتکار صهیونیستی با اوج‌گیری حمله به غزه و کشتار اهالی این منطقه، اقدامی تاریخی است. این اقدام حتی درصورت نداشتن تأثیرات عملی در توقف جنایات اسرائیل یا تعقیب مقامات این رژیم، با توجه به حمایت کشورهای متعدد از قاره‌های مختلف، بی‌سابقه بودن تشکیل چنین دادگاهی و تأثیر آن در یک موج‌سازی‌ حقوقی مستند علیه اسرائیل و بازتاب آن در محافل رسانه‌ای، نخبگانی و عمومی جهان، ضربه مهمی به رژیم صهیونیستی خواهد بود و زمینه‌ای برای اقدامات جهانی آتی علیه این رژیم فراهم خواهد کرد.

پی‌نوشت‌ها:
1) و 2) http://fna.ir/3fyvy3
3) khabaronline.ir/xkPDm
4)hammihanonline.ir/fa/tiny/news-11703
5) khabaronline.ir/xkPDm