بند زنان در زندان گاه میزبان کودکانى است که به همراه مادران خود در این زندان روزگار می گذرانند، این کودکان بيگناه که کمتر از 6سال دارند به این دلیل که کسی را در خارج از زندان براى نگهداری ندارند، به اجبار داخل بند و همراه مادرشان هستند. مادرانی که به علت بيسوادی و کماطلاعی از قوانین یا سوءاستفادههای مختلف مالی و برخی دیگر در رابطه با مواد مخدر یا فساد اخلاقی یا خروج غیرقانونی از مرز و... در زندان به سر میبرند .حال آنکه چنین محیطی برای رشد و آموزش کودکان نهتنها مناسب نیست، بلکه آسیبزا خواهد بود.
طبق آییننامه سازمان زندانها، کودکان میتوانند تا 3سالگی با مادرانشان در زندان بمانند اما براساس گزارش انجمن دفاع از حقوق زندانیان گاهی این وضع تا 6سالگی هم طول میکشد و طی این سالها «کودکان زندان» با حداقل امکانات از کمترین حقوق خود محروم میشوند از نظر کارشناسان مسائل اجتماعی موضوع کودکان زندان از اینرو بهعنوان مشکل مطرح میشود که این کودکان حساسترین زمان زندگی خود یعنی سالهای نخست را در محیطی جدا از جامعه عادی و در کنار جرم و مجرمان سپری میکنند. اغلب زندانهای ایران فاقد شیرخوارگاه و مهدکودک برای این بچههاست و برخلاف بسیاری از کشورها کودکان زندان به ناچار از صبح تا شب زندانیاند و این همان چیزی است که موجب میشود بسیاری از کودکان زندان آنچنان به این محیط عادت کنند که در بزرگسالی خود بهعنوان مجرم دوباره به زندان بازگردند.
بهطورکلی میتوان کودکانی که وضع زیستی و روانی آنها تحت تأثیر زندان است را در چند دسته طبقهبندی کرد:
کودکانی که پدر یا مادرشان در زندان به سر میبرد، کودکانی که به همراه مادر خود در زندان هستند (هم کودکان متولد در زندان و هم کودکان متولد بیرون از زندان)، کودکانی که درحال حاضر والدین آنها بیرون از زندان است اما در گذشته در زندان به سر برده اند، کودکانی که خود تجربه بازداشت و زندگی در کانون اصلاح و تربیت یا زندان را داشته یا دارند، کودکانی که به علت زندانی بودن والدین در مراکز نگهداری بهزیستی یا نزد خانواده پدری زندگی میکنند.
طبعا شرایط هر یک از این گروهها و حتی شرایط تک تک این کودکان با یکدیگر تفاوت دارد و بسته به مسائلی نظیر طبقه اجتماعی، وضع اقتصادی، مسائل قومی و جنسیتی و شرایط قانونی خاص متفاوت است اما میتوان مسائل هر یک از این گروهها را بهطورکلی دسته بندی کرد. یکی از اساسیترین مسائلی که این کودکان با آن مواجه میشوند، سرخوردگی از داغ مجرم بودن والدین است.
در همين رابطه جعفر بای، رئیس اداره اجتماعی حوزه پیشگیری قوه قضائیه با اشاره به تحقیقات صورت گرفته در مرکز پیشگیری قوه قضائیه گفت: کودکانی که در سنین پایین حوادثی مثل اعدام اعضای خانواده (پدر و مادر) را تجربه میکنند، بعدها در بزرگسالی برای تخریب و ویرانگری (انتقامجویی) به گروههای مخالف و تخريبگر میپیوندند. وی به انگیزه جذب افراد مستعد در گروههایی که قصد تخریب و ویرانگری دارند نیز اشاره و تأکید کرد: افراد از اتفاقات و شرایط خانوادگی تأثیر میپذیرند و براساس آن رفتار میکنند که خشونتورزی یکی از این رفتارها است.
رئیس اداره اجتماعی حوزه پیشگیری قوه قضائیه در مورد آسیبهایی که بر اثر سبک زندگی و محیط اجتماعی، نوجوانان و جوانان را تهدید میکند، افزود: در تعریف از انسان گفته شده انسان حیوان بافرهنگ است، زیرا تنها ممیزه انسان از حیوان فرهنگ اوست. فرهنگ، لطافت و نرمی میآورد و انسان را از خشونت و تبهکاری دور میسازد. افراد جامعه دور از فرهنگ، خشن، بيرحم و تبهکار تربیت میشوند. هر قدر جامعه از غنای فرهنگی بهره مند شود، جامعه از نرمی و لطافت آرامش و آسایش لبریز خواهد شد. به همان نسبت بيفرهنگی انسان را به سوی خشونت سوق میدهد. حوادث ناگوار و دلخراش مانند قتل والدین يا در زندگی نوجوانان اثرگذار است، بنابراین اگر چنین حوادثی در کودکی و نوجوانی افراد به وقوع بپیوندد در آینده و بزرگسالی اثرات جبران نشدنی برجا خواهد گذاشت و باعث گرایش نوجوان به خشونت میشود، زیرا کودکان خوراک فرهنگی خود را از خانوادهها دریافت میکنند، درحالیکه متاسفانه امروزه بسیاری از کودکان ما لالاییهای کودکانه خود را از دست دادهاند.
بنابر اهميت توجه به اين دسته از كودكان با توجه به آسيبپذيري زيادي كه دارند، بايد مورد توجه مسئولان قرار بگيرد. چندي پيش مهدکودک «حامی» با حضور الهام امینزاده معاون حقوقی و شهین دخت مولاوردی معاون امور بانوان رئیسجمهوری، سهراب سلیمانی مدیرکل زندانهای استان تهران در بند زنان ندامتگاه شهر ري افتتاح شد. آنچه كه مهم است، ايجاد شرايط و تسهيلات براي مادراني است كه بايد فرزندانشان را همراه با خود در زندان نگه دارند، تا بتوان از آسيبهاي ناشي از اين پديده كاست.