[ لیلا مهداد]  12میلیون و 800هزار دختر و پسر 18 تا 35سال مجرد داریم؛ آماری که دبیر قرارگاه حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و توسعه اجتماعی وزارت ورزش و جوانان از آن خبر داده بود. جمعیتی که متولد دهه‌های 40 تا 60 هستند، تنهایی زندگی‌کردن را انتخاب کرده‌اند.  طبق آمارها در بازه سنی 20 تا 39سال حدود 5میلیون و 700هزار پسر مجرد داریم، این در حالی است که در بازه زمانی 15 تا 34سال جمعیتی حدود 3میلیون دختر مجرد قرار دارد. اگرچه در واکاوی این مسئله از بُعد نسبت جنسی باید گفت در گروه سنی 15 تا 34سال، نسبت جنسی حدود 160 است، یعنی در قبال هر 100دختر ازدواج نکرده، 160 پسر مجرد داریم.  نسبت جنسی پسران 20 تا 39ساله در مقابل دختران 15 تا 34 ساله حدود 191 است، یعنی در مقابل هر 100 دختر در سن ازدواج 191 پسر در سن ازدواج قرار دارد، به عبارت ساده‌تر نسبت پسران ازدواج‌نکرده حدود دو برابر دختران ازدواج‌نکرده است. اگرچه طبق آمارهای موجود 36درصد جمعیت زنان 15 تا 34سال هرگز ازدواج نکرده‌اند، این در حالی است که 2.3درصد زنان 45ساله و بیشتر در بازه سنی تجرد قطعی قرار دارند، به عبارت دیگر، 97.7درصد زنان تا 45سالگی ازدواج کرده‌اند.

سال 1410 بیشترین جمعیت کشور در رده سنی 40 تا 49سال خواهند بود
داده‌های آماری نشان از این دارد که تا سال 1390 جمعیت جوان از 37.4درصد به 28.5درصد رسیده، این در حالی است که پیش‌بینی‌ها این مسئله را گوشزد می‌کنند که تا سال1410 جمعیت جوان به 24.1درصد برسد، البته باید این نکته را متذکر شد که تا سال 1390 بیشترین جمعیت کشور در رده سنی 20 تا 29سال قرار داشتند، اگرچه در سال 1395 بیشترین جمعیت را رده سنی 25 تا34سال تشکیل می‌دادند. طبق آمارها بیشترین جمعیت در حال حاضر در رده سنی 30 تا 39سال قرار دارند، البته پیش‌بینی‌ها خبر از این دارند که در سال 1410 بیشترین جمعیت در رده سنی 40 تا 49سال خواهند بود. این آمارها حاکی از این هستند که کاهش ازدواج روند نرخ فرزندآوری را کاهش داده، بنابراین در سال‌های آینده روند پیری، سرعت بیشتری خواهد گرفت، اگرچه طبق پیش‌بینی‌ها تا 1430 حدود 30درصد جمعیت سالمند خواهند بود، در حالی که این شاخص در شرایط فعلی 10درصد جمعیت ایران است.   

سال 1435؛ یک‌سوم جمعیت سالمند خواهند بود
طبق آمارهای مربوط به سال 88 حدود 5.8درصد سالمندان مرد و 20.5درصد سالمندان زن، تنها بودند. آمارهای سال95 هم نشان می‌دهد 37درصد مردان و 63درصد زنان هرگز ازدواج نکرده بودند، البته در سال1401 جمعیت سالمند مجرد به 80هزار نفر رسید، رقمی که طبق پیش‌بینی‌ها طی یک‌دهه آینده بیش از 10برابر خواهد شد. آمارها نشان می‌دهد در بازه 23ساله -از سال 98 تا 1421- نسبت جمعیت سالمندی از 10 به 20درصد کل جمعیت می‌رسد، یعنی دوبرابر می‌شود. در سال 1435 هم جمعیت سالمندی ایران افزون‌بر یک‌سوم جمعیت کشور خواهد بود.

سیاست‌های حمایتی دولت؛ افزایش 11هزار و 814 ازدواج از 1400 تا 1401
آمارهای مرکز آمار ایران بر این مسئله تاکید دارند که از ابتدای 1400 تا اردیبهشت 1401، 568هزار و 545 ازدواج ثبت شده است؛ آماری که در مقایسه با سال 99 از افزایش 11هزار و 814 ازدواج خبر می‌دهد. روند افزایشی که بی‌شک ریشه در سیاست‌های حمایتی دولت دارد. افزایش وام ازدواج یکی از این سیاست‌هاست که در دولت سیزدهم به 120میلیون تومان رسید، اگرچه زوج‌های زیر 25سال و زوجه‌های زیر23سال، 30میلیون بیشتر از زوج‌های دیگر وام می‌گرفتند، یعنی 150میلیون تومان. درواقع مبلغ وام ازدواج در دولت سیزدهم افزایش 40درصدی را نسبت به دولت‌ قبل تجربه کرد و در مقابل بانک‌ها موظف شدند در ضمانت‌ها حداکثر همکاری را با زوج‌ها داشته باشند. در تسهیل ازدواج جوانان، دولت اقداماتی همچون طرح هدی را اجرایی کرده، تا زمینه آشنایی جوانان مهیا و زمینه ازدواج‌شان فراهم شود. درواقع این یکی از مهم‌ترین برنامه‌های دولت در راستای ایمن‌سازی و تحقق خانواده بوده است.
دولت سیزدهم برای افزایش آگاهی جوانان و جامعه درباره مسائل مربوط به ازدواج و تشکیل خانواده  برنامه‌هایی همچون ساختارهای آموزشی، کارگاه‌های آموزشی و منابع آنلاین برای آشنایی با مهارت‌های زندگی خانوادگی، مدیریت مالی، ارتباطات میان اعضای خانواده و مسائل روان‌شناختی را اجرایی کرده است.

اجرای یک بند از قانونی که بیش از یک‌ دهه اجرایی نشده بود
مهم‌ترین گام اجرای یک بند از قانون تسهیل ازدواج بود که بیش‌ از یک‌دهه در انتظار اجرایی‌شدن مانده بود. قانون تسهیل ازدواج سال 84 در 13بند مصوب شد. براساس این قانون به منظور توانمندسازی جوانان برای تشکیل خانواده، دولت مکلف است صندوق اندوخته ازدواج جوانان را ایجاد کند. همچنین علاوه بر استفاده از منابع بودجه سنواتی پیش‌بینی‌شده، از محل «صندوق اندوخته ازدواج جوانان» به مزدوجین نیازمند به اجاره مسکن، حسب تشخیص کمیته سامان ازدواج با توجه به امکانات صندوق، وام ودیعه مسکن پرداخت کند. ساخت مسکن موقت و قرار دادن آن در اختیار زوجین جوان برای مدت سه سال، پرداخت کمک‌هزینه زندگی به زوجین فاقد منبع درآمد به‌صورت قرض‌الحسنه، تشکیل کمیته ساماندهی ازدواج، رفع مشکلات سربازی متاهلان، طرح جامع آموزش و مشاوره قبل و بعد از ازدواج، اولویت دسترسی به فرصت‌های شغلی، وام اشتغال و وام مسکن برای متاهلان از مواردی است که در این قانون مورد تاکید قرار گرفته‌است.

وزارتخانه‌ای برای تنهایی!
تجرد؛ پدیده‌ اجتماعی است که تنها به جامعه ایران معطوف نمی‌شود. این پدیده اجتماعی گریبان جوامع پیشرفته و مدرن را هم می‌فشارد. به عنوان نمونه در بریتانیا تنهایی افراد به‌ اندازه‌ای وخیم شده که وزارتخانه‌ای برای آن تاسیس شده است؛ تنهایی از تبعات زندگی سبک مدرن غرب است. آمارهای مربوط به سال 1940 نشان از این دارد که حدود 8درصد آمریکایی‌ها مجرد بودند، جمعیتی که در سال 1970 به 18درصد رسید و در سال 2022 در محدوده 30درصد رکورد زد. طبق مطالعات انجام شده در سال 2010 نرخ تجرد در کره‌جنوبی در میان مردان 13درصد بود و زنان 8درصد، این میزان در تایوان برای مردان 12درصد و برای زنان 10درصد بوده است، اگرچه تجردها  در این کشورها تا 2020 به 20درصد رسید. اگرچه پیش‌بینی‌ها نشان از این دارند که تا سال 2050 تجرد طولانی‌مدت در کره‌جنوبی بین مردان به 52درصد و در میان زنان به 15درصد برسد. این پیش‌بینی‌ درخصوص تایوان از تجرد 34درصدی مردان و 29درصدی زنان تا سال 2050 خبر می‌دهد.

فضای مجازی و روابط نامتعارف به تجرد دامن می‌زند
«تجرد یک اجبار است، نه انتخاب.» «امان‌الله قرایی‌مقدم»، جامعه‌شناس، با عنوان این مسئله به «شهروند» می‌گوید: «شرایط جامعه، اتفاقات و... همگی باعث شده‌اند تشکیل خانواده تحت‌تاثیر قرار بگیرد. به عنوان نمونه بالا رفتن آمار طلاق واهمه ازدواج را در جوانان القا می‌کند.» بنابرنظر این جامعه‌شناس، نهاد خانواده به عنوان مهم‌ترین و اساسی‌ترین نهاد جامعه، نهادهای دیگر را هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. به گفته «قرایی‌مقدم»، در شرایط کنونی شاهدیم جوانانی که امکانات مالی و مادی مناسبی هم دارند، از ازدواج‌کردن فراری‌اند.
بنابرنظر این استاد دانشگاه، روابط نامتعارف قبل از ازدواج که بعضا در جامعه به چشم می‌خورد هم در این مسئله دخیل است: «فضای مجازی و تاثیر آن را در پایین‌آمدن آمار ازدواج‌ نباید نادیده گرفت. این فضا در کنار روابط نامتعارف به بی‌اعتمادی دختران و پسران دامن می‌زند، بنابراین در ادامه شاهد روند کاهش ازدواج‌ها هستیم.»      

بالا رفتن تجرد آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی و... را  به دنبال خواهد داشت
به گفته «امان‌الله قرایی‌مقدم»، عدم‌مسئولیت‌پذیری هم فاکتور مهمی است: «روابط نامتعارف باعث شده امیال طبیعی دختران و پسران تحت‌تاثیر قرار بگیرد و این در حالی است که بی‌اعتمادی را هم داریم، همه این عوامل ذهنیت پسران و دختران را نسبت به ازدواج تغییر داده است.» بنابرنظر این جامعه‌شناس، کاهش میل به ازدواج آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی و... را بی‌شک به دنبال خواهد داشت. در جامعه‌ای که آمار ازدواج پایین می‌آید، فرزندآوری را هم نداریم، بنابراین در آینده شاهد کاهش نیروی کار خواهیم بود و این یعنی بعد اقتصاد جامعه از این مسئله متضرر شده است.   

کودکان مسئولیت‌پذیر تربیت نمی‌کنیم
«فرزندان مسئولیت‌پذیر تربیت نمی‌کنیم.» «مهدی دهقان»، مشاور خانواده، با تاکید بر این مسئله به «شهروند» می‌گوید: «از همان کودکی، ما با محبت‌های افراطی، حس مسئولیت‌پذیری را از کودکان‌مان سلب می‌کنیم، البته مدارس هم با رویه‌های اشتباه به این مسئله دامن می‌زنند.» بنابرنظر «دهقان»، بسیاری از وظایف مدارس که در گذشته به دوش خود دانش‌آموز بوده، به خانواده‌ها سپرده می‌شود و این حس کاذب را در خانواده‌ها ایجاد می‌کند که رابطه عاطفی‌شان بیشتر می‌شود، بنابراین در رفتارهای مادرانه‌شان افراط می‌کنند و همه اینها یعنی ما کودکان مسئولیت‌پذیری تربیت نمی‌کنیم. به گفته این مشاور خانواده، کودکان تا 10-12 سالگی نگاهی مصداقی دارند، نه مفهومی.

جوانان اغلب دوست دارند حمایت شوند تا اینکه حمایتگر باشند
ما کودکانی وابسته تربیت می‌کنیم. درواقع کودکان، نوجوانان و گاهی اوقات جوانان هم تمامی نیازهایشان را در خانواده تامین می‌کنند تا جایی که در شرایط فعلی شاهدیم پسران هم نمی‌توانند جدا از خانواده‌هایشان زندگی مستقلی فراهم کنند. به گفته «دهقان» به «شهروند»، جوانان کنونی از نظر مادی و معنوی هنوز به خانواده‌ها و حمایت‌هایشان نیازمندند، بنابراین چطور می‌توان انتظار داشت چنین جوانانی تشکیل خانواده بدهند.  
به گفته این مشاور خانواده، زندگی آموختنی است و این در حالی است که ما در مقوله مهارت‌آموزی هم کوتاهی‌هایی داشته‌ایم. بنابرنظر «دهقان»، جوانان امروزی استرس‌های مالی، کاری، عاطفی و... دارند، بنابراین چطور می‌توانند مسئولیت یک زندگی را به عهده بگیرند؟ به گفته این مشاور خانواده، تنوع‌طلبی هم از آسیب‌های این دوره از جامعه است، در حالی که ازدواج یعنی تعهد: «احساس به همسر داشتن در میان پسرها کم شده، شاید به دلیل عدم‌ثبات در مسائل اقتصادی. اگرچه توقعات زوجین در زندگی مشترک هم به این عدم‌تمایل منجر می‌شود. حمایت‌های اشتباه خانواده‌ها هم تاثیر خودش را دارد. جوانان اغلب دوست دارند حمایت شوند تا اینکه حمایتگر باشند.»

عطایی که پسران به لقایش می‌بخشند
همواره در همه ادوار تاریخ تعداد دختران آماده ازدواج بیشتر از پسران همتای خود بوده، چون به‌طور سنتی مسئولیت ازدواج و زندگی مشترک برعهده‌ پسر گذاشته شده است. اگرچه آمادگی برای پذیرش هر مسئولیتی از جمله ازدواج نیاز به صرف زمان دارد، امروز هم همین‌طور است. به گفته یکی از اعضای هیأت‌مدیره انجمن روان‌شناسی اجتماعی ایران به «شهروند»، از خواستگاری تا تامین یک عمر خرج زندگی مشترک به‌طور سنتی برعهده‌ پسر است. بنابرنظر «مجتبی دلیر»، جوان بیست‌وچند ساله که درس خوانده، سربازی رفته و انقدر خوش‌شانس و پرتلاش بوده که کار مناسبی هم پیدا کرده، با درآمدی که دارد و همه هزینه‌های یک زندگی ساده و آبرومندانه، سالیان سال باید صبر و تلاش پیشه کند تا شاید روزی بتواند مطالبات مورد انتظار از یک مرد زندگی را برآورده کند، بنابراین عطای ازدواج را به لقایش می‌بخشد!
به گفته این عضو هیأت‌مدیره انجمن روان‌شناسی اجتماعی ایران، توجه داشته باشید که انتظار جوانان از ازدواج‌های امروز دیگر نه مثل دیروز در کف بلکه در سقف برآوردن نیازهاست، اما در عمل یک پسر که قادر به برآورده‌کردن کف نیازها مثل تهیه مسکن و خرج خوراک و پوشاک زندگی نیست، چطور می‌تواند سقف نیازها را که رسیدن به اوج خودشکوفایی زوج است، برآورده کند؟ پس گریزان از چیزی است که باعث می‌شود برای آنچه  هست تحقیر شود و عطای ازدواج را به لقایش می‌بخشد!

ترسی که تجربه نزیسته به جان‌شان انداخته

«از طرفی نسلی که امروز در سنین ازدواج است، با مرور تجربه تاریخی متولدین دهه 70 و 60 از ازدواج روی‌گردان است.» «دلیر» به «شهروند» می‌گوید: «متولدین دهه 60 و اواخر 50 به دلیل مشکلات متعدد اقتصادی و اجتماعی یا ازدواج‌های با رضایتمندی پایین را تجربه کردند یا در سنین خیلی بالا ازدواج کردند یا بسیاری از آنها اصلا ازدواج نکردند.»
 بنابرنظر این استاد دانشگاه، دهه هفتادی‌ها و اواخر شصتی‌ها با نیم‌نگاهی به این تجربه و با ترس از مجرد ماندن دائم با عجله و بدون رسیدن به بلوغ لازم برای ازدواج، در سنین کم ازدواج کردند و در نتیجه خیلی زود طلاق گرفتند و عامل افزایش معنادار آمار طلاق در سالیان اخیر شدند. به گفته این عضو هیأت‌مدیره انجمن روان‌شناسی اجتماعی ایران، جوانان امروز با مرور این تجربیات و از طرفی با دسترسی به تجربیات جهانی از طریق فضای مجازی از ازدواج اجتناب می‌کنند.

 نسلی که در آینده‌ای نه‌چندان دور شوربختانه عواقب شومی را تجربه خواهند کرد
«جوانان به این می‌اندیشند که نمی‌توانند ازدواج کنند، بنابراین حداقل از جوانی‌شان لذت ببرند! به نظر می‌رسد این نسل نو در آینده‌ای نه‌چندان دور شوربختانه عواقب شومی را تجربه خواهند کرد و مهمان ما روان‌شناسان و دیگر بالینگران خواهند بود!» «مجتبی دلیر» با اشاره به اینکه در بحث تصمیم‌گیری این‌طور مطرح می‌شود که انسان دو برابر بیشتر به واسطه ترس از دست دادن در برابر لذت به دست آوردن رفتار می‌کند، به «شهروند» می‌گوید: «پسر جوان با برآورد سود و زیان امر خیر ازدواج از خیر ازدواج می‌گذرد! چون با دیدن یا شنیدن حال‌وروز دیگران که به خاطر طلاق، طلاق‌کشی، دادگاه، حکم زندان و... در عذاب هستند، ترس ازدست‌دادن همین آزادی مجردبودن و عذب و معذب‌بودن را دو برابر بیشتر از آرامش احتمالی و لذت به‌دست‌آورن افتخار ازدواج ارزیابی می‌کند.»