[ شهروند] مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی و مهدی شریعت رضوی سه شهید 16آذر 1332بودند و سه نامی که در تاریخ جنبش دانشجویی ایران برای ابد ماندگار شدند. پس از کودتای آمریکایی-انگلیسی ٢٨مرداد ١٣٣٢ و درحالی‌که حاکمیت استبداد با وابستگی هرچه بیشتر به قدرت نوظهور جهان استکباری در آن زمان، یعنی آمریکا، می‌رفت که عصری طولانی از خفقان و رعُب در جامعه ایران به پا کند، حرکت دانشجویان علیه سفر ریچارد نیکسون، معاون وقت آیزنهاور رئیس‌جمهوری آمریکا به ایران، روحی تازه در جامعه دمید و نشانه‌ای از امید و مبارزه را از دانشکده فنی دانشگاه تهران بروز داد. اعتراض به سفر معاون دولتی که مسبب سرنگونی دولت ملی ایران و حاکم کردن استبداد با دخالت مستقیم و کودتای جنایتکارانه بود، از سوی دانشجویان ایرانی که سابقه مبارزات پررنگی نداشتند، ضربه سختی به دستگاه استبدادی بود. دانشجویان ایرانی با تظاهرات و حرکت تاریخی خود در ١۶ آذر ٣٢ نشان دادند که حکومت کودتایی شاید با زور تانک و تفنگ آمریکایی و انگلیسی و قداره و قمه اراذل و اوباش بتواند حاکم شود، اما نمی‌تواند مشروعیتی برای خود در افکار عمومی و خاصه در میان دانشجویان آگاه دست‌وپا کند و دانشجویان حاضرند با تقدیم شهید و خون دادن، حاکمیتی استبدادی وابسته را رسوا و نفرت خود را از استکبار اعلام کنند.
١۶ آذر 32 تاریخ سازی دانشجویان
ماجرای ١۶ آذر ٣٢ از آن دست ماجراهایی بود که با گذر زمان، مرتبا بر اهمیت و ارزش آن افزوده شد. ماجرایی که شاید در زمانه خود با سانسور و کوچک‌نمایی حکومت پهلوی مواجه شد و جریان‌سازی وسیعی به پا نکرد، اما با گذر سال‌ها از این ماجرا و از دیدگاهی کلان‌تر ارزش آن هویدا شد. اعتراض دانشجویان به سفر نیکسون سه‌ماه‌ونیم پس از کودتای ٢٨مرداد ٣٢ با دخالت آمریکا، نشانه روشنی از زمان آگاهی و حساسیت جامعه ایران به دخالت مستکبران در امور داخلی و فقدان مشروعیت حکومت پهلوی در اذهان عمومی بود. در شرایطی که حکومت پهلوی احساس می‌کرد با دستگیری، تبعید مصدق، کشتار و حبس چهره‌های ملی و مذهبی آن روزگار، جای پای خود را محکم کرده و علاوه بر انگلیس، حمایت آمریکا را نیز پشت سر خود دارد و با تبلیغات منفی علیه روحانیون، مصدق و سایر مخالفان، کار مسیر برای اداره امور در پیش گرفته است، به ناگاه حرکتی از درون دانشکده فنی دانشگاه تهران و در شرایطی که جنبش دانشجویی و حرکات و فعالیت‌های دانشجویی به شکلی منسجم و عمیق، داخل کشور ریشه نداشت، ضربه‌ای کاری به این رژیم وارد کرد.
حرکت دانشجویان در ١۶ آذر ٣٢ از آنجا اهمیت افزون‌تری می‌یابد که از دید حکومت و بخش‌های مختلف جامعه، قشر دانشجو، قشری فرنگی‌مآب، فاقد روحیه مبارزه و جنگندگی و بیگانه با مسائل سیاسی و تاریخی و صرفا در پی کسب مدارج تحصیلی عالیه برای استخدام و پیوستن به سیستم بوروکراسی کشور است و با توجه به رویکرد آموزشی حکومت پهلوی در بسط غرب‌گرایی و غرب‌زدگی در دانشگاه‌ها، تهدید خاصی از ناحیه قشر دانشجو متوجه رژیم نیست. با انتشار خبر سفر نیکسون به ایران از روزهای منتهی به ١۶ آذر زمزمه‌هایی برای اعتراض به این سفر بالا گرفت. در روز ١۴ آذر تظاهرات و اجتماعات دانشجویی از دانشکده‌های حقوق و علوم سیاسی، فنی، پزشکی و… آغاز شد و ناگهان تصورات درباره فضای دانشجویی ایران به هم ریخت. روز بعد، تظاهرات به اطراف و بیرون دانشگاه نیز کشیده شد و تعدادی از دانشجویان توسط افسران گارد شاهنشاهی، شهربانی و… مورد ضرب‌وشتم قرار گرفته و تعدادی از آنان دستگیر شدند. شهید مصطفی چمران که در آن زمان دانشجوی دانشکده فنی تهران بود روایت عجیبی از نوع نگاه و رویکرد قساوت‌آمیز حکومت پهلوی به دانشجویان نقل کرده است. چمران بعدها در این رابطه گفته است: «روز 15آذر یکی از دربانان دانشگاه شنیده بود که تلفنی به یکی از افسران گارد دانشگاه دستور می‌رسد که باید دانشجویی را شقه کرد و جلوی در بزرگ دانشگاه آویخت که عبرت همه شود و هنگام ورود نیکسون صداها خفه گردد و جنبنده‌ای نجبند».(١) در چنین فضایی ارزش حرکت دانشجویان آن روزگار و شجاعت آنان بیش از پیش عیان می‌شود.
درواقع می‌توان گفت یکی از مقاطعی که همبستگی و آگاهی و نمود انباشت تجربه‌های ملی و تاریخی نسبت به دخالت مستکبران و دولت‌های استعماری، برون‌داد بسیار عمیق و ماندگاری داشت، در همین واقعه ١۶ آذر ٣٢ است. در حقیقت دانشجویان با ملاحظه تجربه‌های تاریخی معاصر خود همچون؛ دخالت‌های استعماری در دوران قاجار و تجزیه ایران، غارت نفت و منابع کشور، استبداد رضاخانی و تقدیم کشور به متفقین بدون مقاومت، سرنگونی دولت مصدق و انحراف نهضت ملی شدن نفت و افزوده شدن دولت استکباری و استعماری جدید، یعنی آمریکا برای دخالت در امور کشور و غارت منابع ملی و ظلم‌وستم در حق مردم؛ احساس کردند که باید ضرب شستی به آمریکا و رژیم پهلوی نشان داده و مقطعی که معاون رئیس‌جمهوری آمریکا پس از یک کودتای خائنانه، در ژست فاتحان قصد بازدید از ایران را دارد، برهه‌ای تاریخی است که نباید ساکت نشست و باید برای رهایی از چنگ استکبار و استبداد، به مبارزه پرداخت.
هر چند نیکسون سفر خود را انجام داد، روزنامه اطلاعات چاپ ١٧ آذر ٣٢ به‌خاطر اشاره به ماجرای شهادت سه دانشجو، جمع‌آوری شد و نیکسون دکتری افتخاری! دانشکده حقوق را دریافت کرد، اما آنچه در تاریخ ماندگار شد نام سه دانشجوی شهید و آگاهی دانشجویان ایرانی بود. به برکت خون این شهدا، جنبش دانشجویی شکل گرفت و شانزده آذر به نام روز دانشجو ماندگار شد. نیکسون بعدها در اعترافی ناخواسته، اهمیت حرکت دانشجویان را افشا کرده است. وی در مصاحبه‌ای در بازگشت به آمریکا درباره اعتراض دانشجویان و پرتاب سنگ به ماشین خود در زمان بازدید گفته بود: «تاکنون ندیده بودم دانشجویان یک کشور جهان سوم مقابل دیدگان یک مقام مسئول بالای آمریکایی به او ناسزا بگویند، هیچ‌گاه این صحنه از مقابل چشمم نمی‌رود».(٢). منابع: ١) مرکز اسناد انقلاب اسلامی ٢) tn.ai/1591405