[شهروند] آنا پیش از این، از 9 ماه محاصره نظامیان آذربایجان جان سالم به در برده، حالا بعد از عملیات نظامی جدید آذربایجان تا چند روز در یک زیرزمین پنهان شده بود. اکنون، حتی با پایان یافتن جنگ، زندگی در زادگاهش در قره‌باغ کوهستانی مبارزه برای زنده ماندن محسوب می‌شود آن هم با کمبود تقریبا همه کالاهای حیاتی؛ خانواده‌های بسیاری پس از فرار از روستاهای خود به دنبال غذا هستند، مکانی برای خواب ندارند و در بی‌خبری از هم جدا شده‌اند. آنا در تماس تلفنی با آبزرور از استپانکرت می‌گوید: «قبل از این عملیات هم، بیش از 9 ماه در معرض گرسنگی بودیم؛ ما نمی‌توانیم در صلح زندگی کنیم.» به نوشته رویترز هزاران تن از ارامنه قره‌باغ کوهستانی روز شنبه را بدون غذا گذراندند و مقام‌های ارامنه قره‌باغ اواخر شنبه‌شب تصریح کردند که ۱۵۰ تن محموله بشردوستانه از سوی روسیه و ۶۵ تن آرد از سوی کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ وارد منطقه قره‌باغ شد. مشاور رئیس ارامنه منطقه قره‌باغ کوهستانی گفته که ۱۲۰ هزار ارامنه قره‌باغ کوهستانی قصد دارند این منطقه را ترک کنند و عازم ارمنستان شوند.
آتشی که هر از گاهی شعله‌ور می‌شود و دودش در چشم مردم بی‌پناه می‌رود
در شهرها و روستاهای تاریک، با غذای اندک و بدون ارتباط تلفنی، ارمنی‌های قومی قره‌باغ در تلاش برای یافتن عزیزان خود هستند. قره‌باغ یک منطقه کوهستانی است که ارامنه آن را به عنوان سرزمین آبا و اجدادی خود ادعا کرده‌اند، اما از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به عنوان بخشی از آذربایجان به رسمیت شناخته شده است. بسیاری از آذری‌ها در جریان جنگ خونین دهه 1990 که با مناطق وسیعی از قره‌باغ تحت کنترل یک دولت جدایی‌طلب قومی ارمنی به نام آرتساخ پایان یافت، مجبور به ترک منطقه شدند.
درگیری‌های مرزی از آن زمان به طور دوره‌ای شعله‌ور شده و در سال 2020 آذربایجان حمله بزرگی را آغاز کرد که با شکست قاطع ارمنستان و همچنین اتهامات متعدد به جنایات جنگی پایان یافت. نیروهای آذربایجان کنترل شهر تاریخی شوشا را به دست گرفتند و ارمنستان را متقاعد به امضای توافقنامه آتش‌بس بحث‌برانگیز شامل معرفی نیروهای حافظ صلح روسی کردند. هفته گذشته، آذربایجان عملیات جدیدی را آغاز کرد و این جمهوری جدایی‌طلب را مجبور کرد که با انحلال نیروهای نظامی خود موافقت کند و وارد گفت‌وگوهایی شود که به گفته آنها منجر به «ادغام مجدد» سرزمین‌های آذربایجان می‌شود.
فروپاشی زندگی‌ها در عرض چند هفته
روایت‌های ارامنه قومی در آرتساخ، تصویری از فروپاشی یک دولت و محرومیت‌های جنگ را نشان می‌دهد. پس از سه دهه خودمختاری، بسیاری شاهد فروپاشی زندگی‌شان در عرض چند هفته بوده‌اند. به گزارش گاردین، یکی دیگر از ساکنان استپانکرت پنجشنبه از طریق تلگرام به طور خلاصه عنوان کرده: «ما همه چیز را از دست داده‌ایم. من فقط به این فکر می‌کنم که از کجا آب و غذای کافی برای فرزندانم تهیه کنم. من فقط چیزهایی را که برای رفتن به ارمنستان نیاز داریم جمع کرده‌ام، گفته‌اند جاده‌ها ایمن است. ولی در حال حاضر راهی برای خروج وجود ندارد.» ماروت وانیان، روزنامه‌نگار آزاد ساکن استپانکرت در X (توییتر سابق) نوشت: «با زندگی تمام 40 سال عمرم در اینجا، دیگر این شهر را احساس نمی‌کنم». او نوشت که بدون برق، شهر بوی دود چوب می‌دهد، زیرا ساکنان برای پخت و پز روی آتش به بیرون می‌روند. وضعیت بیمارستانی که برخی از مجروحان تحت درمان قرار گرفته‌اند، «وحشتناک» بود.»
باکو اعلام کرده که قصد آزار غیرنظامیان را ندارد
ارامنه قره‌باغ کوهستانی، مجبور شدند در تاریخ ۲۰ سپتامبر (۲۹ شهریورماه)، یک روز پس از عملیات نظامی برق‌آسای ارتش جمهوری آذربایجان در این منطقه، اعلام آتش‌بس کنند. جمهوری آذربایجان می‌گوید که حقوق ارامنه قره‌باغ کوهستانی را تضمین می‌کند و این منطقه را با جمهوری آذربایجان ادغام می‌کند اما رهبری ارامنه قره‌باغ به رویترز گفته که آنها قصد ترک این منطقه را دارند. با این‌حال باکو به طور مکرر هرگونه انگیزه برای آزار دادن ارامنه قره‌باغ کوهستانی را رد می‌کند.
وضعیت بشردوستانه در قره‌باغ وخیم است
آرتاک بیگلاریان، بازرس سابق حقوق بشر که در استپانکرت مانده است، می‌گوید که همه کالاها - سوخت، برق، آب، و به ویژه غذا - در حال «تمام شدن» است. او گفت: «گرسنگی در حال حاضر یک مشکل کاملاً جدی است. غیرنظامیان آواره شده از خانه‌هایشان هزاران نفر هستند. شاید 15 تا 20 هزار آواره از روستاهای خود. آنها عمدتا در استپانکرت در زیرزمین‌ها و خیابان‌ها به سر می‌برند و ما برای تامین مواد غذایی آنها با مشکلات جدی مواجه هستیم. وضعیت بشردوستانه وخیم است زیرا اثرات محاصره با تخریب جنگ همراه شده است.»
روبن واردانیان، یک مقام ارشد سابق در جمهوری جدا شده و یک تاجر ثروتمند، گفت: «بدون برق، گاز، غذا، مردمی که روستاهای خود را ترک کردند و از ماندن در شهر می‌ترسند به فرودگاه رفتند.» «بچه‌ها، زنان باردار، افراد مسن زیادی هستند که شب‌هایشان را بدون هیچ چیزی در علف‌های زمین می‌گذرانند. نه توالت، نه آب. هیچ ارتباطی وجود ندارد زیرا تلفن‌ها قابل شارژ نیستند.»
چالش‌های کریدور لاچین برای کمک‌های بشردوستانه به هزاران غیرنظامی قره‌باغ
آذربایجان با باز کردن یک کریدور بشردوستانه، برای ورود کمک‌ها و خروج آوارگان موافقت کرده است. مجرای کلیدی راهروی لاچین است، یک بزرگراه پرپیچ و خم... پلیس ارمنستان یک ایست بازرسی ایجاد کرده است که از عبور بیشتر شهروندان عادی به سمت قره‌باغ جلوگیری می‌کند، جایی که راه توسط نیروهای حافظ صلح روسی و سربازان آذربایجانی کنترل می‌شود. مردم محلی از تکرار جنگ 2020 بیم دارند. هفته گذشته ارامنه برای تظاهرات در میدان جمهوری ایروان، پایتخت ارمنستان، تجمع کردند. یکی از آنها عنوان کرد: «ما اینجا هستیم زیرا اقوام و آشنایان ما و اعضای خانواده ما در قره‌باغ بدون امکانات زندگی مانده‌اند؛ اکنون تنها چیزی که می‌خواهیم این است که عزیزان‌مان با خیال راحت منتقل شوند. راه باز باشد تا مردان، زنان و کودکان بتوانند از منطقه خارج شوند.» او مدعی شده که به مردان غیرنظامی اجازه خروج بدون بررسی مدارک هویتی و سوابق همکاری با نظامیان ارمنستان، داده نمی‌شود.
سرنوشت ارامنه قره‌باغ به عنوان ننگ ارمنستان ثبت خواهد شد
مشاور رئیس ارامنه منطقه قره‌باغ کوهستانی گفته که ۱۲۰ هزار ارامنه قره‌باغ کوهستانی قصد دارند این منطقه را ترک کنند و عازم ارمنستان شوند زیرا نمی‌خواهند بخشی از جمهوری آذربایجان باشند. «داوید بابایان»، مشاور «ساموئل شهرامانیان»، رئیس ارامنه قره‌باغ کوهستانی، یکشنبه در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز، تصریح کرد که ۱۲۰ هزار قومیت ارامنه قره‌باغ قصد دارند این منطقه را ترک کنند زیرا تمایلی ندارند بخشی از جمهوری آذربایجان باشند و نگران پاکسازی قومیتی هستند.
بابایان در این خصوص به رویترز گفت: «مردم ما نمی‌خواهند به‌عنوان بخشی از آذربایجان زندگی کنند. 99.9 درصد ترجیح می‌دهند سرزمین‌های تاریخی‌مان را ترک کنند.» وی ادامه داد که هنوز مشخص نیست که چه زمانی ارامنه قره‌باغ از گذرگاه لاچین که این منطقه را به ارمنستان متصل می‌کند، عبور خواهند کرد. بابایان ادامه داد: «سرنوشت مردم بیچاره ما به‌عنوان یک بی‌آبرویی و ننگ برای ارمنستان و برای کل جهان متمدن ثبت خواهد شد. آنهایی که مسئول سرنوشت ما هستند، یک روز مجبور خواهند بود در محضر خدا پاسخگوی گناهان‌شان باشند.» وی تصریح کرد که فرآیند تسلیم تسلیحات جنگجویان ارامنه در قره‌باغ کوهستانی در جریان است.
جمهوری آذربایجان اعلام کرده که ارامنه قره‌باغ کوهستانی در صورت تمایل می‌توانند این منطقه را ترک کنند و «نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر ارمنستان، گفته است که تا زمانی که امنیت ارامنه قره‌باغ در این منطقه به خطر نیفتد، آنها همچنان در این منطقه باقی خواهند ماند. براساس گزارش رویترز، تخلیه منطقه قره‌باغ کوهستانی برای آن دسته از افرادی که نیازمند استفاده از امکانات درمانی و پزشکی هستند، انجام خواهد گرفت.
آغاز روند تخلیه غیر نظامیان از قره‌باغ
آخرین اخبار از تحولات قفقاز می‌گوید اولین نفرات تخلیه شده از منطقه جنگ‌زده قره‌باغ کوهستانی وارد ارمنستان شده‌اند. گاردین نوشت مقامات دولت خودمختار ارمنستان در قره‌باغ گفته‌اند که قصد دارند هزاران آواره را از این منطقه به ارمنستان منتقل کنند. این در حالی است که اگر ده‌ها هزار ارامنه قره‌باغ وارد ارمنستان شوند، این کشور کوچک با بحران‌های سیاسی و بشردوستانه مواجه خواهد شد.
آخرین مواضع نخست‌وزیر ارمنستان درباره تحولات قفقاز
نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، در تازه‌ترین موضعگیری خود درباره وضعیت قره‌باغ، جمهوری آذربایجان را به «پاکسازی قومی» و روسیه را به ناتوانی در تضمین امنیت ارامنه در این منطقه متهم کرد. پاشینیان که برای مردم ارمنستان سخنرانی می‌کرد، گفت: «اگر شرایط مناسب برای زندگی ارامنه قره‌باغ در خانه‌های خود فراهم نشود و مکانیزم‌های موثر حفاظت از آنها برابر پاکسازی قومی ایجاد نشود، احتمال بالایی وجود دارد که ارامنه قره‌باغ ناچار به تبعید از وطن خود شوند زیرا که این موضوع تنها راه برای نجات جان و هویت آنهاست.» وی مدعی شد: «مسئولیت چنین تحولی به‌طور کامل برعهده دولت آذربایجان که سیاست پاکسازی قومی را در پیش گرفته و همچنین نیروهای حافظ صلح روسی است که در منطقه قره‌باغ حضور داشتند.» پاشینیان همچنین تصریح کرد که همکاری استراتژیک ارمنستان و روسیه برای تضمین امنیت خارجی ارمنستان کافی نیست. نخست‌وزیر ارمنستان همچنین اعلام کرد که ایروان، خواهران و برادران خود از قره‌باغ را با آغوش باز خواهد پذیرفت.