راضیه زرگری| موضوعی که امروز ، بعد از تجربه دو ساله آموزش در بستر فضای مجازی مهم است تحلیل کیفی وضعیت دانش‌آموزان به ویژه در دوره ابتدایی و پیش‌بینی شرایط آموزشی در پساکروناست. از همه مهم‌تر، بازگشت افتخارآفرین محصل‌هاست به مدرسه بعد از دو سال تحصیلی که در رختخواب، پای تلویزیون و سر سفره غذا یا وسط بازی، حاضری زدند و سر کلاس مجازی نشستند و در کنار مادر و پدرهایشان امتحان دادند و نمره‌های توصیفی گرفتند. معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش از وضعیت نگران‌کننده نتایج «ارزشیابی» ابتدایی‌ها می‌گوید.
پژوهش‌ها در دنیا نشان می‌دهد در پساکرونا روند افزایشی اختلال یادگیری خواهیم داشت؛ دو سال گذشته تقریبا همه آموزش‌های مدرسه‌ای در فضای مجازی انجام شد. چالشی بزرگ برای نظام آموزشی کشور ما که تا قبل از همه‌گیری کرونا، به همان سیستم سنتی سابق وابسته بود و به یکباره به آموزش مبتنی بر فضای مجازی پرتاب شد بدون اینکه زیرساختی برایش تعریف کرده باشد. دردسرهای طراحی نرم‌افزارهای آموزشی برای برگزاری کلاس‌ها و باگ‌هایی که بالاخره بعد از یک سال کم و بیش برطرف شد، قصه مفصلی دارد که بارها به آن پرداخته شده. چیزی که امروز مهم است تحلیل کیفی آموزش‌های مجازی و پیش‌بینی وضعیت دانش‌آموزان در پساکروناست. معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش از وضعیت نگران‌کننده نتایج «ارزشیابی» ابتدایی‌ها می‌گوید.
کاهش 10 درصدی دانش‌آموزان «خیلی خوب»
«اولویت «سلامت دانش‌آموزان» است، حتی در روند حضوری شدن دوباره آموزش‌های کلاس و مدرسه.» رضوان حکیم‌زاده در توضیح وضعیت موجود و چالش‌های جدی پیش رو به نتایج پیمایشی که معاونت ابتدایی در تابستان گذشته به انجام رسانده اشاره کرده است: «مقایسه نتایج ارزشیابی سال گذشته دانش‌آموزان دوره ابتدایی با دو سال قبل از آن، وضعیت نگران‌کننده‌ای در بر داشت. به عنوان مثال در درس فارسی پایه‌های اول و دوم درصد دانش‌آموزانی که نتیجه «خیلی خوب» گرفته‌اند 10 درصد کاهش داشته و درصد دانش‌آموزانی که «نیازمند به تلاش» در کارنامه‌‌شان ثبت شده، افزایش یافته است.
به گفته حکیم‌زاده، متعاقب این پژوهش در تابستان امسال یک برنامه «جبران و تثبیت یادگیری» در ۱۴ جلسه آموزشی برای تمام دانش‌آموزانی که در درس‌های ریاضی و فارسی دوره اول و فارسی، ریاضی و علوم در دوره دوم، نتایج قابل قبول و نیازمند به تلاش کسب کرده بودند، برگزار شده است.
دوگانه سلامت و آموزش نداریم
حکیم‌زاده همچنین نسبت به وضعیت یادگیری دانش‌آموزان در مناطق شهری کمتربرخوردار ابراز نگرانی کرد: «با همت و تلاش همکاران ما، آموزش‌ها در مناطق روستایی و عشایری هم سال گذشته و هم امسال به شکل حضوری جریان یافته است، اما در حاشیه شهرها و مناطق پرجمعیت به دلیل آنکه خانواده از سطح سواد مناسبی برخوردار نیست و کودک از حمایت مؤثر والدین محروم است، در شکل مجازی آموزش با مشکلات یادگیری بیشتری مواجه شده و بیش از سایر دانش‌آموزان متضرر می‌شوند.»
معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش معتقد است ضمن در اولویت قرار دادن سلامت دانش‌آموزان به دوگانه سلامت و آموزش فکر نمی‌کنیم و همواره بنا بر صلاحدید ستاد ملی کرونا مصمم هستیم تمام توان خود را برای اجرای برنامه‌های هدفمند به منظور جبران کاهش یادگیری دانش‌آموزان به کار گیریم که قطعا حمایت‌های مجلس شورای اسلامی و همراهی و حمایت خانواده‌ها می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود.
بیشترین ضرر را کلاس اولی‌ها از کرونا دیده‌اند
«اختلالات یادگیری دانش‌آموزان در دوره دبستان در سه حیطه خواندن، نوشتن و ریاضی است.» رستمی، معلم مقاطع مختلف ابتدایی و کارشناس آموزشی است. او در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «بیشترین افت تحصیلی به نظر من در سطوح اول و دوم ابتدایی است. زمانی که بچه 6-7 ساله، پایه سوادآموزی‌اش در فضای مدرسه نبوده، عملا از بسیاری جهات مشکل پیدا می‌کند. اولین مشکل برای بچه‌هایی که از سال اول به جای کلاس حضوری، آنلاین آموزش‌هایشان را گرفته‌اند، این است که محیط مدرسه و کلاس و نظم آموزش آکادمیک را یاد نگرفته‌اند. به علاوه آموزش صحیح الفبا و خواندن و نوشتن بدون حضور در کلاس بزرگ‌ترین چالش برای معلم‌ها و دانش‌آموزان سال اول ابتدایی بوده است.»
او معتقد است ارزشیابی ضعیف دوره‌های ابتدایی نتیجه‌ای دور از انتظار نبوده و در این میان کلاس اولی‌ها بیشترین آسیب را از کرونا دیده‌اند: «اینکه دانش‌آموزان پایه اول و دوم ابتدایی در دیکته و روخوانی مشکلات حل نشده داشته باشند و سال آینده با این پایه ضعیف تحصیلی سر کلاس سوم حاضر شوند، یعنی نوعی اختلال یادگیری درمان نشده و اگر این موضوع جبران نشود، بعید است این دانش‌آموزان در دوران دبیرستان وضعیت تحصیلی خوبی داشته باشند.»
شیوع ویروس کرونا، تغییرهای ناخواسته‌ای را بر همه حوزه‌ها و عرصه‌های زندگی اجتماعی تحمیل کرد؛ آموزش یکی از پرچالش‌ترین عرصه‌ها بوده. کمرنگ‌شدن ارتباطات انسانی میان دانش‌آموزان و معلمان از یک طرف و دنیای گرداب‌مانند فضای مجازی با همه آسیب‌هایش که جای کلاس درس را گرفت، هم از طرف دیگر.
رستمی می‌گوید: «در ابتدای راه، نه معلم‌ها سواد رسانه‌ای آموزش آنلاین را داشتند و نه والدین دانش‌آموزان. تعلیم و تربیت در فضایی که خودمان شناختی از آن نداشتیم، بسیار سخت بود و طبیعتا چند ماه زمان نیاز بود تا معلم‌ها خودشان را با مقتضای جدید وفق دهند. والدین هم سختی زیادی متحمل شده و می‌شوند؛ به خصوص مادران که پا به پای بچه‌ها مسئولیت هدایت تحصیلی و رفع اشکال آنها را برعهده گرفتند. خیلی از آنها می‌گفتند انگار خودمان دوباره سر کلاس نشسته‌ایم و داریم درس می‌خوانیم.»
می‌ترسم دست‌خط دخترم بد بماند
شرایط شهرها، روستاها و شهرستان‌ها و وضعیت اینترنت و دسترسی نداشتن به تبلت و گوشی هوشمند برای حضور در کلاس مجازی و خیلی از فاکتورهای دیگر، باعث شد مدرسه و کلاس آنلاین برای بخشی از دانش‌آموزان و خانواده‌ها چندان جدی نباشد. کریمی، مادر یک دانش‌آموز کلاس سوم است که دخترش فقط سال اول را به مدرسه رفته و دو سال گذشته آموزش‌هایش را به صورت مجازی و در بستر نرم‌افزار شاد دریافت کرده است. او به «شهروند» می‌گوید: «مدرسه نرفتن تاثیر بدی بر آموزش دختر من داشت؛ ماه‌های اول انگار برایش شوخی بود و منتظر باز شدن مدرسه‌ها بود و اصلا کلاس مجازی را جدی نمی‌گرفت. همین حالا هم برای تکلیف نوشتن مشکل داریم. چیزی که بیشتر از همه نگرانم کرده دست‌خط بد اوست که هر تلاشی می‌کنم بهتر نمی‌شود. امیدوارم سال آینده طوری برنامه‌ریزی شود که با حضوری شدن کلاس‌ها بچه ها بتوانند عقب‌افتادگی‌های دوران کرونا را در کلاس جبران کنند.»
باید از فرصت طلایی تابستان 1401 برای جبران استفاده کرد
«مکمل‌های آموزشی می‌تواند راهگشای جبران افت تحصیلی دانش‌آموزان باشد.» مهدیان، معلم ابتدایی در استان البرز است. او به «شهروند» می‌گوید: «بخشی از این افت تحصیلی که در دانش‌آموزان دیده می‌شود به ضعف مهارت‌های فردی برمی‌گردد، زیرا آنان یاد گرفته‌اند فقط با فشار سیستم آموزشی برنامه‌ریزی کنند و درس بخوانند و نمی‌توانند به صورت خودکار برنامه‌ریزی درس و کلاس در خانه داشته باشند. این روند در دبستانی‌ها پررنگ‌تر است. دانش‌آموزان دوره متوسطه اغلب خودشان را به محتوای درسی می‌رسانند، در حالی که دبستانی‌ها برای یادگیری مفاهیم ریاضی، فارسی و ... بیشتر به معلم و قانون کلاس وابسته‌اند. به نظر من مناطق مختلف آموزش و پرورش و مدارس می‌توانند از فرصت تابستان 1401 برای ارائه مکمل آموزش حضوری برای جبران نتایج ضعیف استفاده کنند.»
این معلم ابتدایی معتقد است متاسفانه به دلیل شرایط کرونایی، سیستم آموزشی مدارس بدون هیچ زیرساخت و آمادگی وارد فضای آموزش مجازی شد و فرصتی نیز برای آموزش معلمان برای تدریس در این فضا به وجود نیامد. این در حالی است که پایه نظام آموزشی ایران مبتنی بر معلم و شاگردی بوده و طبیعی است که در فضای مجازی خیلی از دانش‌آموزان دل به درس نمی‌دهند: «کلاس حضوری یعنی درس‌های تئوری و عملی در کنار هم که در ارتباط چهره به چهره با معلم ارائه می‌شود. البته اینکه بچه‌ها همدیگر را می‌بینند و ارتباط می‌گیرند و حتی شیطنت و شلوغ‌کاری می‌کنند؛ همه اینها در درس خواندن آنها تاثیرگذار است.»
او ادامه می‌دهد: «آموزش مجازی در واقع باید مکمل آموزش حضوری باشد، اما با توجه به اولویت سلامت دانش‌آموزان چاره دیگری در شرایط موجود نداشته‌ایم.»
بهانه می‌گیرد که نوشتن را دوست ندارم
«پسرم سه سال پیش که به مدرسه می‌رفت، همه انرژی‌اش در مدرسه صرف می‌شد؛ هم درس‌هایش را از معلم می‌گرفت، هم با همکلاسی‌ها بازی می‌کرد. در خانه فقط یک تکلیف محدود داشت.» موسوی مادر دانش‌آموز کلاس چهارمی است که خودش قبلا معلم بوده است. او می‌گوید: «در دو سال کرونا به نظر من پیشرفتش در درس‌ها بیشتر شده، آن هم به این دلیل که خودم مداوم کنارش هستم و مثل معلم خصوصی درس‌ها را به او یاد می‌دهم. ولی از طرف دیگر به خاطر کرونا از خانه زیاد بیرون نمی‌رویم. قطعا پسربچه دوست ندارد در خانه بماند و بهانه می‌گیرد و می‌گوید درس و نوشتن را دوست ندارم .»
او ادامه می‌دهد: «من خودم معلم بودم و می‌دانم برای بچه‌های سال‌های اول ابتدایی که درس را زیاد جدی نمی‌گیرند، کلاس مجازی بیشتر آسیب‌زا بوده تا کمک‌کننده. بچه‌های این دوره باهوش هستند و نمی‌توان آنها را گول زد. وقتی به پسرم می‌گویم معلمت متوجه می‌شود از پای کلاس بلند می‌شوی و می‌روی سراغ بازی، او جواب می‌دهد تا دوربین تبلت روشن نباشد معلم
متوجه نمی‌شود.»
کاش قهر و آشتی‌های مدرسه دوباره شروع شود
میرحسینی هم یک دانش‌آموز کلاس دومی در خانه دارد که از وابستگی بیش از حد بچه‌های دبستان به مادرها در دوره آموزش مجازی در کرونا می‌گوید: «بچه‌هایی که مادران‌شان شاغل نیستند، در این دو سال خیلی وابسته شده‌اند. دختر من اصلا بدون من پای درس و تکلیف و امتحان نمی‌نشیند و اگر هم بنشیند مدام بهانه می‌گیرد و کاری را که معلم می‌خواهد به تنهایی انجام نمی‌دهد.»
او امیدوار است همه‌گیری کرونا زودتر تمام شود: «بازی و بحث‌های کلاسی در این دو سال به کلی کنسل شده. وقتی بچه‌ها همدیگر را نمی‌بینند، نه گروه‌های دوستی شکل می‌گیرد، نه بازی، نه قهر و آشتی. در خانه هیچ‌کدام از این فرصت‌ها مهیا نیست. یک خانه و یک لپ‌تاپ یا گوشی و کلاسی که بیشتر بچه‌ها خودشان را موظف به حضور شش‌دانگ در آن نمی‌بینند.»