راضیه زرگری| نگرانی‌ها خیلی زیاد است؛ طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی ، موسوم به صیانت از فضای مجازی از ابتدای راه با حرف و حدیث‌های بسیاری مواجه بود و مخالفان و موافقانش بحث‌های چالش‌برانگیزی بر سر چگونگی تصویب و اجرایی‌شدن آن داشته و دارند. حالا در میانه‌راهِ بررسی، وقتی رسیدگی به طرح صیانت به کمیسیون ویژه ارجاع داده شده و عملا از دستور‌کار صحن علنی مجلس شورای اسلامی خارج شده، نگرانی‌ها از آینده مبهم فضای مجازی و وضعیت اینترنت در کشور بیشتر شده‌است. قطع‌شدن اینترنت بین‌المللی یا اعمال محدودیت‌های گفته‌شده در طرح صیانت، به عبارتی یعنی مختل‌شدن زندگی جمع بسیار زیادی از جوانان این کشور که متخصصان بسیار خوبی در حوزه‌های آی‌تی هستند. این در حالی است رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیرشان با نخبگان، دلسرد کردن متخصصان و تشویق نخبگان به مهاجرت را مذموم دانستند. با ابهامات در روند بررسی طرح صیانت،بسیاری از متخصصان آی‌تی همین الان هم که هنوز طرح، تصویب و عملیاتی نشده به فکر مهاجرت افتاده‌اند و اتفاقا کشورهای حوزه خلیج فارس که به دنبال جذب متخصصان این حوزه هستند، از این آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند و با «جابآفر»های خوشایند، دانش و تخصص جوانان ایرانی را در اختیار خود قرار می‌دهند.
گفته بودند علنی بررسی می‌شود اما حالا به کمیسیون ویژه رفته
ماجرای روند بررسی طرح صیانت به وعده‌های رئیس مجلس در علنی‌بودن همه مراحل بررسی طرح برمی‌گردد که حالا جور دیگری پیش می‌روند و گویا تصمیمات در خفا گرفته می‌شود. با ارجاع رسیدگی طرح صیانت به کمیسیون ویژه و خارج‌کردن آن از صحن علنی مجلس نگرانی از رسیدگی پنهانی به این طرح برجسته شده و همین روند نشان می‌دهد نگرانی‌ها و حساسیت‌های پیشین در این موضوع هم واقعی بود و هم منطقی. شاید طراحان محدودکردن فضای مجازی می‌دانند که قادر به دفاع آشکار از طرح در صحن علنی مجلس نیستند.رئیس مجلس چندی پیش وارد میدان پرچالش این طرح شد و اعلام کرد که جلسات کمیسیون ویژه طرح صیانت و تمامی مباحث آن علنی خواهد بود و اطلاع‌رسانی از مجموعه خانه ملت و رسانه‌ها منعکس خواهد شد. حالا اما این طرح در کمیسیون ویژه در حال رسیدگی و تصویب است.
چه کسانی نخبگان را به مهاجرت تشویق می‌کنند؟
ولی مسأله اصلی این است که هیچ بحثی درباره مواد این طرح در فضای عمومی طرح نمی‌شود، زیرا کمیسیون مربوطه بسته عمل می‌کند و برخلاف وعده داده شده از سوی رئیس مجلس رفتار می‌شود و این خلف وعده هدف و منطق اصلی طراحان این طرح را نشان می‌دهد. حسن هاشمی ، رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در بیانیه‌اش گفته طرح صیانت تا همین جای کار که هنوز نهایی و اجرایی هم نشده، ضربه اصلی خود به بخش خصوصی را وارد کرده و موجی از ناامیدی را به وجود آورده که متاسفانه باید گفت زمینه‌ساز ترغیب برخی متخصصان ما برای مهاجرت به کشوری مانند امارات شده که طرح‌های گسترده‌ای برای جذب فناوران به اجرا گذاشته است.
متخصصانی که رفتن به امارات و قطر را بر ماندن در ایران ترجیح دادند
«اول کارمند بودیم و بعد فریلنسر شدیم و روندی را طی کردیم که واقعا برایش زحمت کشیدیم تا بتوانیم پیشرفت کنیم و درآمد خوبی داشته باشیم، چون کار در حوزه آی‌تی بسیار گسترده است و می‌توان گفت این حوزه هیچ وقت به اشباع نمی‌رسد. پس درآمدهای متخصصان این حوزه از طراحان سایت گرفته تا متخصصان سئو و ... نسبت به دیگر رشته‌ها خوب است.» سارا یک متخصص سئو است که از تهدیدهای شغلی‌اش با اعمال محدودیت اینترنت می‌گوید. «کسی که در این حوزه متخصص و دانشش به‌روز باشد و به قول معروف حرفی برای گفتن داشته باشد، می‌تواند بدون اینکه کارمند شرکت یا مجموعه‌ای باشد، به صورت فریلنسر کار کند و درآمد خوب هم داشته باشد.»
وقتی تجربه بیشتر می‌شود موقعیت‌های شغلی بیشتری هم سر راهت قرار می‌گیرد. «کسانی که زبان انگلیسی را خوب بلد باشند، می‌توانند با شرکت‌های خارجی کار کنند و یکجورهایی به ارزآوری هم در کشور کمک می‌شود. ولی اگر طرح صیانت از کاربران فضای مجازی نهایی و تایید و اجرا شود، متاسفانه دیگر این اتفاق نمی‌افتد.»
سارا در اطرافش کسانی را می‌شناسد که در همین ماه‌های اخیر رفتن به امارات و قطر را بر ماندن در ایران ترجیح دادند، حتی در شرایطی که موقعیت کاری خوب و درآمد بسیاری هم داشتند. «کشورهای دیگر به خصوص کشورهای حوزه خلیج‌فارس هم حالا دارند از این آب‌گل آلود خیلی خوب ماهی می‌گیرند. همین الان که هنوز این طرح نهایی نشده، کشورهای دیگر با یک‌سوم دستمزد پروژه‌های بزرگ‌شان را به ما می‌سپارند.»
کشورهای عربی از این آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند
علاوه بر اینکه دیگر کشورها در شرایط فعلی از نابسامانی قوانین مربوط به اینترنت و فضای مجازی به‌خصوص طرح صیانت بهره‌های زیادی می‌برند و با حقوق کم پروژه‌هایشان را به متخصصان ایرانی می‌سپارند، در کنارش به مرور زمان به فکر جذب این افراد هم می‌افتند. مریم موسوی طراحی سایت و اپلیکیشن انجام می‌دهد و مدتی است در این حوزه با شرکت‌های خارجی کار می‌کند. او از جابآفر یا همان پیشنهادهای شغلی شرکت‌های بزرگ اروپایی و کشورهای منطقه برای جذب متخصصان آی‌تی می‌گوید. «خیلی از دوستان من در همین مدت چند ماهه مهاجرت کردند. وقتی جابآفر بگیری می‌توانی به واسطه آن اقامت کشور مقصد را بگیری و بروی.» چرا با این طرح نسنجیده به جای اینکه از این سرمایه‌های اجتماعی حمایت کنند و به جوانانی که این همه تلاش کردند تا در حوزه آی‌تی به تخصص برسند و از دانش روز دنیا برای پیشرفت کشور استفاده کنند، سد راه پیشرفت آنها و کشور شده‌اند؟ مهاجرت یک رویداد اجتماعی است که تبعات منفی آن به طور قطع بیشتر از جنبه‌های مثبت آن است. به ویژه وقتی متخصصان و نخبگان حوزه مختلف آنقدر عرصه را بر خود تنگ می‌بینند که این گزینه را انتخاب می‌کنند.
طرحی که از همان ابتدای کار نتوانسته افکار عمومی را با خود همراه سازد و عموم مردم نسبت به آن نگرانی و واهمه دارند، قطعا نمی‌تواند طرح موفقی باشد و بدون شک سرنوشت خوبی در انتظار آن نخواهد بود. سئو، دیجیتال مارکتینگ، تحلیل و ارزیابی الگوریتم‌های موتور جست‌وجوگر گوگل یا کسانی که بلاگر هستند و شغل‌شان در بستر اپلیکیشن‌هایی مثل اینستاگرام است، همگی از محدودیت‌های اینترنت ضربه سنگین می‌خورند.
سوال های بی جواب نخبگان
«بیکار می شویم.» مریم و همسرش علیرضا دو سالی می‌شود که ازدواج کرده‌اند. «تا قبل از این وقتی از اهداف مشترک‌مان در زندگی صحبت می‌کردیم، چشم‌انداز آینده‌مان این بود که در حوزه‌های آی‌تی آنقدر متخصص شویم که بتوانیم شرکت خودمان را راه بیندازیم و برای بقیه شغل ایجاد کنیم و کمک کنیم دیگر هم‌رشته‌ای‌هایمان هم در کنارمان کار کنند. هدف‌های بزرگی داشتیم و واقعا امیدوارانه برنامه زندگی‌مان را پیش می‌بردیم. اما با جدی‌شدن طرح صیانت، هر دویمان به شدت به دنبال فرصتی برای مهاجرت هستیم؛ آینده در ایران برای ما مبهم شده است.»وقتی می‌بینند این همه تلاش و زحمت به این صورت به هدر می‌رود، اینکه فردا قرار است چه اتفاقی بیفتد، سوالی بی‌جواب مانده و همین شرایط برایشان اذیت‌کننده شده است. از طرفی گفته می‌شود دوبی قرار است قطب تکنولوژی خاورمیانه شود. برای رسیدن به این جایگاه به متخصصان زبده آی‌تی نیاز دارد و چه جوانانی بهتر از مهندسان ایرانی که آینده هر روز برایشان مبهم‌تر می‌شود؟
کسانی که بار سفر می‌بندند، اغلب ویزای اسپانسری می‌گیرند؛ این کشورها با حقوق کم با متخصصان درجه یک ما کار می‌کنند و بدون اینکه سرمایه‌گذاری مالی برای آموزش فرد کنند، از او خدمات می‌گیرند. همه کسانی که می‌روند به این واقعیت آگاه هستند و ندانسته قصد سفر نمی‌کنند. می‌دانند که کشورهای حوزه خلیج‌فارس و کشورهای اروپایی و حتی کانادا دنبال نیروی متخصصی هستند که بدون زحمت جذب کنند و کمترین تسهیلات را هم برایش در نظر بگیرند. ولی در شرایط فعلی داخل، همین گزینه پیش‌رو برایشان برد-برد محسوب می‌شود.
مریم توضیح می‌دهد: «کار تخصصی آی‌تی، طراحی سایت و سئو و ... در کشورهای پیشرفته حقوقی بالغ‌بر 8هزار یورو در ماه دارد. همین شرکت‌ها از نیروهای متخصص کشورهای حوزه خلیج‌فارس مثل ایران استفاده می‌کنند و برای کار تمام وقت حقوقی نسبی بین هزار تا دو هزار یورویی پرداخت می‌کنند. خیلی از جوانان آی‌تی این روزها به این صورت کار می‌کنند.»
همین الان هم به اندازه کافی محدودیت داریم
امین یک برنامه‌نویس حوزه موبایل است که اپلیکیشن توسعه می‌دهد. «همین الان که من دارم با شما صحبت می‌کنم ما از بسیاری از منابع اینترنت محروم هستیم. به دو دلیل؛ اول اینکه تحریم هستیم و شرکت‌هایی مثل گوگل و اپل محدودیت‌هایی برای ایران برای توسعه اپ اعمال کرده‌اند. دوم فیلترینگ داخلی. به طوری که ما برای دیدن یک ویدیوی آموزشی در یوتیوب باید از فیلترشکن استفاده کنیم. یعنی ما تا اینجای کار هم داریم با محدودیت‌های اذیت‌کننده، کار تخصصی خودمان را پیش می‌بریم.» با اجرایی‌شدن طرح صیانت اولین ضربه به این گروه وارد می‌شود. «در سایه اجرای این طرح، برنامه‌نویسی به کلی کنسل می‌شود. نه تنها برنامه‌نویسی موبایل، بلکه برنامه‌نویسی وب‌سایت هم مختل می‌شود. چرا؟ چون ما دیگر نمی‌توانیم کتابخانه‌ها و منابع مورد نیاز برنامه‌نویسی را از طریق اینترنت دانلود کنیم. وقتی محدودیت ایجاد می‌شود، این اتفاق می‌افتد.»
نکته دیگری که این برنامه‌نویس به آن اشاره می‌کند، توقف توسعه این حوزه در کشور است. «وقتی کتابخانه‌ای وجود نداشته باشد، عملا توسعه متوقف می‌شود.»
وقتی تاکسی اینترنتی و همراه بانک‌ها هم از کار بیفتد
همه می‌دانیم که در داخل کشور هم نیاز بسیار ضروری به این دانش و دسترسی‌ها داریم. «اپلیکیشن‌های بانکی مثل همراه بانک‌هایی که وجود دارد یا دیگر اپ‌های مورد نیاز روزمره جامعه مثل تاکسی‌های اینترنتی همه دارند از منابع بین‌المللی که به اصطلاح منابع آزاد هستند برای توسعه آپ‌های خود استفاده می‌کنند.»
این مهندس آی‌تی به ضعیف‌بودن منابع در حوزه طراحی اپ و وب در ایران اشاره می‌کند: «ما مجبوریم برای ارتقای دانش و سطح کاری خود از موتور جست‌وجوگر و منابع خارجی استفاده کنیم که عملا با اجرای طرح صیانت متوقف می‌شود.»
نکته تخصصی دیگر به گفته این طراح وب، بحث آنالیز کاربران و ارسال پیام به دستگاه‌های موبایل است. حتما شما هم از پیام‌رسان‌ها حتی از نوع داخلی استفاده می‌کنید. «برای کار پیام‌رسان‌ها باید یک پروسه ارسال دیتا اتفاق بیفتد که اصطلاح تخصص push notification دارد. انجام این کار از سمت سیستم عامل انجام می‌شود. این سیستم عامل اگر به اینترنت بین‌المللی متصل نباشد یا دسترسی‌اش محدود شود، ارسال دیتا صورت نمی‌گیرد. به بیان ساده، ما برای استفاده از اپلیکیشن‌های داخلی هم باید از سیستم عامل‌های خارجی بهره ببریم و به آنها دسترسی داشته باشیم. فرض کنید این دسترسی در ایران از بین برود، عملا هیچ کاربر ایرانی که متصل به اینترنت جهانی نباشد، نمی‌تواند نوتیفیکشین‌ها را دریافت کند.»
10 سال تلاش نکردم که حالا کارم را عوض کنم
او از شغل و موقعیت کاری فعلی خود می‌گوید: «من صاحب سه استارت‌آپ هستم که در حوزه‌های مختلف فعالیت می‌کنم که مهم‌ترینش حوزه بی‌سیم‌های دیجیتال است و استفاده از این سیستم برای بهبود فضای داخلی کشور راه‌اندازی شده. فضایی که در حال حاضر هم با تحریم و فیلتر به کندی پیشرفت می‌کند. به نظر من طرح صیانت، طرحی است که به طور کلی پیشرفت را در حوزه آی‌تی به خصوص برای برنامه‌نویس‌ها متوقف می‌کند. من به شخصه 10 سال تلاش نکردم که در شرایط فعلی که این تصمیم نسنجیده در مجلس در حال بررسی است، حوزه کاری‌ام را عوض کنم. پس بهتر می‌بینم هر طور شده از وطنم بروم. البته باید به این نکته تاکید کنم که من از مخالفان سرسخت مهاجرت بودم و اصلا دوست نداشتم کشورم را ترک کنم. اما حالا در این شرایط متاسفانه به صورت جدی به دنبال بررسی راه‌های مهاجرت هستم تا بتوانم در حوزه تخصصی خودم کار کنم و دانشم را افزایش دهم.»
تیر خلاص
«از وقتی متوجه این داستان‌ها شدیم، خواب به چشم مان نیامده؛ بسیاری از دوستان من تصمیم به مهاجرت گرفته‌اند، به ویژه کسانی که در حوزه سئو و مباحث مرتبط با گوگل کارهای زیادی کرده اند.»ترکیه، مقصد موقت بسیاری از متخصصان آی‌تی است که می‌خواهند یک کشور توسعه یافته اروپایی را برای ماندن در سال‌های بعد انتخاب کنند. سعید متخصص سئو است. او به «شهروند» می‌گوید:«خیلی از دوستانم رفته اند؛ وقتی با آنها صحبت می‌کنم حال شان خوب نیست. چون واقعا دل شان نمی خواست بروند. بارها گفته بودند با هر شرایطی ما دوست داریم در کشور خودمان بمانیم. اما طرح صیانت عملا تیر خلاصی به ماست.» از طرفی صاحبان کسب و کارهای اینترنتی بسیار نگران هستند؛چون هزینه‌های زیادی کردند که یک سایت سئو شود و به قول معروف در رنک گوگل بالا بیاید. جمعی رفته و عده ای در تدارک مهاجرت هستند. بعضی‌ها هم هنوز منتظر هستند و امیدوار به تغییر این طرح.ولی در صورتی که طرح در قالب فعلی به تصویب برسد و تایید شود قطعا حجم بسیار عظیمی از نیروی فعال آی‌تی از ایران می‌روند.سعید می‌گوید افراد زیادی را می شناسد که سال‌ها زحمت کشیده‌اند و سایت‌های بسیار خوب در حوزه بین المللی در ایران راه انداخته اند ولی در شرایط فعلی بسیار ناامید شده‌اند.«ما تا جایی که می‌توانستیم اعتراض کردیم . من به شخصه با دفتر نماینده مجلس طراح طرح تماس گرفتم و گفتم این طرح چه بلایی بر سر آی‌تی این مملکت می‌آورد، اما انگار گوشی شنوای ما نیست. خودم از آن دسته آدم‌هایی بودم که حتی به رفتن فکر هم نمی‌کردم اما با این طرح عملا چاره‌ای برای ما باقی نمی‌ماند. اگر طرح صیانت از فضای مجازی تصویب شود، یعنی به ما می‌گویند بروید بیرون.»