شهروند| اصغر فرهادی که در چند ماه اخیر به دلیل سکوت در برابر رخدادها و درگیری‌های اجتماعی- سیاسی به شدت زیر آماج انتقادات تند و تیز سینماگران مستقل و رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته بود؛ با یک واکنش تند در برابر صحبت‌های یکی از مدیران نهادهای فرهنگی کشور پرحاشیه‌ترین روزهای عمر کاری‌اش را سپری می‌کند. واکنشی که خبرگزاری مهر آن را «بیانیه اصغر فرهادی درباره نسبت خود با حکومت» نامیده است…
آغاز اعتراضات
داستان از روزهای برگزاری جشنواره فیلم کن آغاز شد. یا اگر درست‌تر بگویم: از نشست مطبوعاتی بعد از نمایش فیلم «قهرمان» در فستیوال کن که فرهادی در پاسخ منتقدان و ژورنالیست‌هایی که از او درباره رخدادهای اجتماعی- سیاسی همزمان با روزهای برگزاری فستیوال کن می‌پرسیدند، گفت کارش بیانیه‌نویسی سیاسی نیست و ترجیح می‌دهد در فیلم‌هایش به جای صحبت‌های صریح درباره مسائل سیاسی آگاهی‌سازی کند. صحبت‌هایی که باعث موجی از انتقادات و اعتراضات علیه این فیلمساز شد که از همان ابتدای کارنامه‌اش با اتهام عافیت‌طلبی روبه‌رو بوده و البته این اتهام سال به سال با شدت گرفتن بحران‌های اجتماعی داخل کشور شدت بیشتری گرفته است.
همزمانی صحبت‌های فرهادی در نشست مطبوعاتی «قهرمان» با تکذیب گفت‌وگویی که این سینماگر با نشریه ورایتی انجام داده بود، اعتراضات و انتقادات علیه اصغر فرهادی را شدت بیشتری بخشید و این کارگردان را با اتهاماتی چون عافیت‌طلبی و وسط‌بازی تنها گذاشت. با این حال همین اتهامات نوع دیگری از هواداران را برای اصغر فرهادی به ارمغان آورد. رسانه‌هایی که تا پیش از «قهرمان» از هیچ حمله‌ای به فرهادی فروگذار نمی‌کردند، بعد از این اتفاقات هوادار این فیلمساز و فیلمش شدند و تا همین روزهای اخیر انواع و اقسام حمایت‌ها را از فیلم «قهرمان» به عمل آوردند.
این ماجرا اما در همین چند روز اخیر دچار یک گردش دیگر شده است…
دور جدید واکنش ها
دور جدید جنجال ها با گفت‌وگوی داود مرادیان، مدیر گروه مستند بنیاد روایت فتح با خبرگزاری مهر آغاز شد. مدیری که اظهاراتش درباره اصغر فرهادی انعکاس حیرت‌انگیزی در فضای مجازی پیدا کرد و احتمالا همین هم بود که فرهادی را وادار کرد به عکس‌العمل تند و روشن‌کردن نسبتش با جریانی که داود مرادیان و روایت فتح نماینده آن است.
داود مرادیان، مدیر گروه مستند بنیاد روایت فتح در بخشی از گفت‌وگوی خود اصغر فرهادی را «یک فیلمساز تیزهوش» نامیده بود که «هم حکومت را دارد و هم بیرون حکومت را. فیلمسازی که با هر آن که دوست داشته است، فالوده خورده و می‌خورد.» مرادیان در ادامه با اشاره به انتقادات شماری از فیلمسازان مستقل از استفاده فرهادی از بازیگرانی مانند امیر جدیدی و محسن تنابنده به دوری اصغر فرهادی از جریان روشنفکری نیز پرداخته بود.
عکس‌العمل فرهادی
به روایت خبرگزاری مهر؛ اصغر فرهادی بیانیه‌اش را با ادعای اینکه در تمام این سال‌ها قصد پرهیز از هر حاشیه‌ای را داشته، آغاز کرده و در ادامه گفته که سکوتش «برخی را بر آن داشته تا یک‌سویه هرآنچه را در ذهن بافته‌اند، بروز دهند، با این اطمینان که فرهادی پاسخی نخواهد داد.» فرهادی در ادامه به بهانه اظهارنظر داود مرادیان خیلی «صریح و روشن» گفته: «من از شما بیزارم!»
فرهادی در عین ابراز بیزاری اما اشاره‌ای به انواع و اقسام بهره‌مندی‌هایش از حمایت‌های نهادهای سینمایی و دولتی نکرده. از جمله اینکه حداقل پنج بار به عنوان نماینده جمهوری اسلامی به آکادمی اسکار معرفی شده یا فعالیتش را در صداوسیما آغاز کرده، یا مثلا دور متمایزی از فعالیت سینمایی‌اش را با تهیه‌کنندگی سیدمحمود رضوی در فیلم «درباره الی» آغاز کرده. با این‌حال از داود مرادیان پرسیده که «چگونه من را منتسب به حکومتی می‌کنید که رسانه‌های تندرویش از هیچ تلاشی برای تخریب و حاشیه‌سازی و انگ زدن به من در سال‌های قبل فروگذار نکرده‌اند؟» و در ادامه با اشاره به موضع‌گیری‌هایش در نقطه عطف‌های سیاسی-اجتماعی سال‌های اخیر ادعا کرده که در تمام این سال‌ها با دشواری مواجه بوده است: «چگونه من را منتسب به حکومتی می‌کنید که بارها پیغام فرستاده بهتر است فرهادی به ایران بازنگردد؟»
فرهادی تیر آخر را نیز به سوی مرادیان با این جملات شلیک کرده و البته همزمان نیشی هم به جریان مخالفانش زده است: «من نه هیچ‌گاه کوچک‌ترین قرابتی با منش و تفکر واپس‌گرای شما داشته‌ام و نه سر سوزنی به گزافه‌گویی‌هایتان نیاز دارم. شما که سال‌ها برای فرار از پذیرش مسئولیت خود سعی در جا انداختن واژه سیاه‌نمایی در کنار تک‌تک فیلم‌های من کردید و شگفت که در سوی مقابل‌تان همین تلاش برای متهم‌کردن من به سفیدنمایی در جریان است!» و جملات پایانی اصغر فرهادی: «اگر معرفی فیلم به مراسم اسکار شما را به این نتیجه رسانده که من زیر سایه پرچم شما هستم، صراحتا اعلام می‌کنم که هیچ مشکلی با لغو این تصمیم ندارم. متاسفم که تلاشم برای ماندن در ایران، ساخت فیلم در ایران و نمایش آن در ایران، این تعبیر را با خود همراه دارد که او در حال یک بازی دوسویه است»…
ادامه جنجال
واکنش تند فرهادی که به باور بسیاری همزمانی انتشار آن با شکایت یکی از هنرجویانش تلاشی برای زیر سایه بردن آن ماجرا می‌تواند باشد، واکنش‌های متقابل دیگری به دنبال داشت؛ برخی از جانب رسانه‌هایی که تا روز قبل از بیانیه تند این کارگردان حامی فیلم آخرش بودند، برخی از جانب چهره‌ها و رسانه‌های مخالف که این موضع‌گیری را دیرهنگام می‌دانستند و البته از جانب داود امیریان که ابراز نظرش کلید این حواشی و جنجال‌ها را زده بود.
داود مردایان در اظهارنظر مجددش درباره فرهادی با اشاره به «نیاز فیلم «قهرمان» برای تند شدن فضا» نوشت: «البته ایشان می‌داند تندترشدن فضا او را برای همیشه از حاشیه امن دوگانه‌سوز بودن خارج خواهد کرد، اما ناچار به ادامه این مسیر است تا به اسکار محبوبش برسد.»
مرادیان در ادامه در توضیح بیشتر «حاشیه امن دوگانه‌سوز بودن» فرهادی نوشته: «همان‌طور که در 88 کف خیابان با مچ‌بند سبز عکس گرفت و بعد با شمقدری فالوده خورد! همان‌طور که شجریان پخش می‌کند، اما تنها و تنها فیلمسازی است که تمام ارشاد دربست در اختیارش قرار داشته. بنابراین سناریوی بعدی، جداسازی منتقدانش از حکومت خواهد بود و دورادور دست روی سینه برای مقامات سری تکان خواهد داد که قربانت! به دل نگیری‌ها! من خودی‌ام!» مدیر روایت فتح در پاسخ به ادعاهای فرهادی هم نوشته: «شما را برده‌اند بازجویی؟! شما را؟ شمایی که حتی یک فریم سانسور در آثارت نیست و فقط کم مانده بانک مرکزی به موازات مسکن مهر ردیف اعتباری برای ساخت آثارت تعریف کند؟! راستی! یکسری هم به فارابی بزنید. مدیر محترمش استوری جالبی گذاشته. برای کدام فیلم‌تان سراغ فارابی جمهوری اسلامی ایران رفته بودید؟ از پول نفت بیزار نیستید؟!»کیهان نیز پاسخ فرهادی را با ادبیات همیشگی‌اش داده: «آقای فرهادی در حالی ادعای عشق به مردم می‌کند که همزمان از حکومتی که با رأی مردم مستقر شده بیزاری می‌جوید! تناقض‌های آقای کارگردان تمامی ندارد. او ظاهرا از انتسابش به حکومت برآشفته، اما باید به یاد بیاورد آن زمان که از دریافت جایزه اسکار به خود می‌بالید و اعتبار جهانی (!) کسب می‌کرد؛ با کمال تأسف فیلمش با حمایت حکومتی و از طرف نهادهای دولتی همین حکومت به آکادمی اسکار معرفی شده بود.»
اما پایان این ماجرا از نظر هر دو سوی ماجرا مشابه است. همان‌طور که منتقدان اصغر فرهادی در سال‌های اخیر خواهان پایان عافیت‌طلبی آقای کارگردان بوده‌اند، نهادهای فرهنگی نیز ظاهرا همین خواسته را از اصغر فرهادی دارند. تا جایی که روزنامه جوان به صراحت این خواسته را مطرح کرده است: «مردم از دروغ و فریب بیزارند، مردم از کسانی که وسط لحاف می‌خوابند و صبح‌ها موعظه پای صندوق رفتن می‌کنند و شب‌ها بیانیه اعلام برائت می‌نویسند، بیزارند!»