ملیحه محمودخواه| صبح تا شب در معرض خبرهای منفی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی قرار می‌گیریم و این دو سالی که کرونا هم آمده، الا ماشاالله لیست این اخبار بد بیشتر شده است. از صبح که بیدار می‌شویم، سیاستمداران یقه همدیگر را گرفته‌اند، از آن سو آمار فوتی‌های هر روز اعلام می‌شود و تازه آمار چند هزار تایی اعلام می‌شود که حال‌شان بد است و در صف مرگ قرار دارند، از آن سو تصاویر فروچاله‌ها را می‌بینیم، کمی آن‌طرف‌تر خطرساز می‌شوند و از سویی دیگر در خبری از خشکسالی که مدام گوشزد داده می‌شود، دل‌مان را می‌لرزاند. باز کمی جلو که می‌رویم خبر افت بورس آه از نهادمان بلند می‌کند و مدام باید گوش به زنگ اخبار باشیم.
گویی این‌طور به نظر می‌رسد که هیچ خبر خوب و خوشایندی در این جامعه تولید نمی‌شود یا قابل تولید نیست. برخی معتقدند که جامعه ایران وارد فازی از حیات خود شده که هیچ خبر خوبی در آن قابل تولید نیست، چه در حوزه اخلاق، چه در فضای بین‌الملل، چه در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و… برخی اما معتقدند که ذائقه ما طوری تربیت شده که از رسانه‌ها تا مخاطب همواره دنبال خبرهای بد و منفی می‌دویم وگرنه می‌توان خبر خوب را هم صید کرد و فضایی را به وجود آورد که خبرهای خوب هم فرصت عرض‌اندام داشته باشند.
رسانه‌ها برای جلب توجه اخبار منفی تولید می‌کنند
معصومه نصیری، معاون باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکو ایران معتقد است که مقصر در این میان رسانه‌هایی هستند که برای جلب توجه مدام به اخبار منفی توجه می‌کنند. او می‌گوید: «این روزها در لابه‌لای اخبار و محتواهای رسانه‌ای سکه ارزش خبری «تضاد و درگیری» پررونق‌تر از سایر ارزش‌های خبری است. تضاد و درگیری یعنی خبرهای قتل، کودتا، تظاهرات، اولتیماتوم‌ها، دعواهای سیاسی و غیرسیاسی و … این اخبار ضمن اینکه به‌هرحال بخشی از اتفاقات دنیا را تشکیل می‌دهند، قابلیت جلب‌توجه مخاطب و کسب کلیک بیشتر را هم دارند.»
فرار از اخبار بد
به اعتقاد این مدرس دانشگاه اثرات ثانویه این دست از اخبار بر افکار عمومی دنیا چیزی جز تنش‌آفرینی، القای حس ناامنی، بدبینی، ترس و ناامیدی از آینده نیست. بشر از این حجم از اخبار بد و نگران‌کننده که سایه سنگین تباهی را با خود حمل کرده و ابرهای سیاه نابسامانی را بارورتر می‌کنند، دل‌زده شده است و شاید گرایش به مدل‌های سطحی سرگرمی و گذران اوقات فراغت برای فرار از این حجم از بیچارگی باشد. او می‌گوید: «اگر به‌طور ویژه به اخبار ایران نگاهی بیندازیم این پمپاژ تأسف‌بار اخبار تلخ بدون محاسبه اثرات روانی آن بر مخاطب، مسأله مهمی است که به‌سادگی نمی‌توان از آن گذشت. سوال اینجاست که آیا در این کشور هیچ اتفاق خوب یا دستاورد قابل ارایه‌ای رخ نمی‌دهد که رسانه‌ها بخواهند به آن بپردازند؟ قطعا دستاوردهای علمی، پژوهشی، عمرانی، پزشکی و …. در این کشور رخ می‌دهد، اما در بین اخبار با سویه بد گم می‌شوند. امروزه دیگر سانسور با گرفتن گلوگاه ارایه اطلاعات رخ نمی‌دهد، بلکه با نشر گسترده اطلاعات رخ می‌دهد و این انبوهی اطلاعات به مخاطبان و حتی خود رسانه‌ها مجال تمرکز بر برخی محتواها را نمی‌دهد.»
نبود امید تقصیر رسانه‌هاست
نکته اینجاست که افکار عمومی اگر به آینده امیدی نداشته باشند، بخشی به عملکرد مسئولان مربوط و بخشی به بازنمایی و انعکاس رسانه‌ای شرایط بازمی‌گردد. میزان و ضریب پرداخت به اخبار نکته‌ای است که نباید از آن غافل شویم، زیرا به گفته نصیری این مدل از خبررسانی به مردمی که در عصر اشباع رسانه‌ای و محتوایی قرار دارند و خبرخوان شده‌اند، نمی‌تواند روح جمعی‌خواهان پیشرفت، آبادانی و ساخت ایران قوی را به دنبال داشته باشد. البته که پرواضح است بخشی از تصویر ذهنی مردم متأثر از جریان‌سازی رسانه‌های خارج از ایران است، اما در میانه جنگ رسانه‌ای ما باید خنثی‌کننده این اثرات باشیم، نه تکمیل‌کننده آن. نصیری بر این باور است که نباید فراموش کنیم اخبار مثبت به‌عنوان یکی از روش‌های رسانه‌ای می‌تواند در یک ملت احساس و باور عزتمندی ملی ایجاد کند. برچسب‌زنی، جهت‌دهی به کلمات، تصاویر، بزرگ‌نمایی‌ها، سوژه‌پردازی‌ها و … همه و همه باید ضمن توجه به ضرورت شفافیت و اطلاع‌رسانی بهنگام به افکار عمومی، بر داشته‌ها و دستاوردها نیز تأکید داشته باشد.
خبر خوب، خبر بد نیست
او می‌گوید: «اخبار «خوب»، «مفید» و «امیدبخش» سه مولفه اساسی برای حوزه اطلاع‌رسانی است. این تصور که خبر خوب، خبر بد است، نیاز به بازنگری دارد. اگر احساس عزت ملی از کشوری گرفته شود، احساس همبستگی و مشارکت نیز از آن گرفته می‌شود و این یعنی میزان آسیب‌پذیری آن سرزمین بالاتر می‌رود.»
خبر خوب هست، کم بیان می‌شود
اخبار خوب در جامعه وجود دارند، ولی کم بیان می‌شوند و رسانه‌ها چنین بازنمایی‌ای را به زحمت انجام می‌دهند که این مسأله نشان می‌دهد وضعیتی خاص در جامعه حکمفرماست که عمدتا خبرها، رویدادها و تصاویر منفی تولید و بازتولید شده و گردش می‌یابند. این در حالی است که به گفته مصطفی اقلیما، جامعه‌شناس در واقع می‌توان گفت توازن بین اخبار منفی و مثبت می‌تواند تأمین‌کننده سلامت روانی و حال خوب اعضای جامعه باشد، زیرا اخبار منفی در بلندمدت موج افسردگی و استرس را در کشور ایجاد می‌کند و این می‌تواند سطح مشکلات روانی‌تر جامعه را افزایش دهد.
اخبار خوب نشاط را در جامعه ساطع می‌کند
منصور ساعی، استاد حوزه ارتباطات نیز بر این باور است که به نوعی هرچه از رسانه برفت از دل و دیده هم می‌رود. در کشورهای موفق هم داستان به همین منوال است. هرچه رسانه‌ها به موضوعی بیشتر واکنش نشان داده و روی آن موضوع تأکید و تمرکز کنند، اقبال و توجه مردمی هم نسبت به آن موضوع افزایش می‌یابد. او در ادامه تأکید می‌کند ماجرا همین است در کشور ما تمرکز روی اخبار منفی بیشتر است و مردم تنها همین را می‌بینند، در حالی که اگر تمرکز روی اخبار مثبت بیشتر شد، این بازخورد به جامعه برمی‌گردد و می‌تواند نشاط را در جامعه ساطع کند.