محمدرضا نیک‌نژاد آموزگار
لایحه بودجه سال آینده برای بررسی به مجلس سپرده شد. گویا بودجه آموزش‌وپرورش نزدیک به 23درصد افزایش یافته است اما باید دید که آیا این افزایش بودجه پاسخ درخوری برای نیازهای گسترده‌ترین نهاد دولتی است یا خیر؟
سال گذشته بودجه آموزش‌وپرورش نزدیک به 21هزار‌میلیارد تومان بود. در میانه تابستان بود که وزیر و چند معاون وی خبر از کسری بودجه 5هزار‌میلیارد تومانی این وزارتخانه دادند. افزون بر این، بارها و بارها تأکید شد که 5/98درصد از بودجه سامانه آموزشی صرف دستمزد فرهنگیان می‌شود. با این برآورد می‌توان ادعا کرد که کار به دستان آموزشی در گرداندن فراگیر‌ترین نهاد دولتی کاری می‌کنند کارستان! زیرا بی‌آن‌که آب از آب تکان بخورد، وضع نابسامان اقتصادی این وزارتخانه را با مهارت،دور می‌زنند و سال را به پایان می‌رسانند اما می‌توان جور دیگری نیز دید. به این ترتیب که کمبود فزآینده بودجه، آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را به ریشه‌ای‌ترین نهاد توسعه‌ای کشور وارد می‌کند. هنگامی که نزدیک به کل بودجه وزارتخانه صرف دستمزد حقوق‌بگیران می‌شود و همچنان این گروه بزرگ از کارمندان دولت از حقوقشان ناراضی‌اند، می‌توان نگران بود، البته پرسید که کیفیت بخشی آموزشی، سرانه دانش‌آموزی، سامان دادن به بیش از 60درصد مدرسه‌های فرسوده یا ناایمن،بخاری‌های نفتی خطرآفرین و بدشگون،مدرسه‌های بدون امکانات آموزشی و آزمایشگاهی و صدها کمبود آموزشی،پرورشی،رفاهی و ... چه سرنوشتی پیدا خواهند کرد؟ اما چند نکته درباره بودجه 94 آموزش‌وپرورش.
نخست آن‌که بی‌گمان این افزایش بودجه نمی‌تواند سامانی به آشفته بازار اقتصادی این وزارتخانه به‌ویژه به دستمزدها بدهد. دهه‌هاست که فرهنگیان از کمبود حقوق خویش نسبت به نرخ تورم و در سنجش با دستمزد دیگر کارمندان دولت دل آزرده و معترض‌اند. این آزردگی زمینه‌ساز احساس فقر در میان گسترده‌ترین گروه کارمندان دولت شده است که بر انگیزه و کارایی آنها موثر بوده و بر کیفیت آموزشی کارگر است. از این‌رو دولت باید افزون بر افزایش حقوق سالانه، در اندیشه ریشه‌کنی این احساس فقر در میان فرهنگیان باشد. گرچه با توجه به کاهش بهای نفت در هفته‌های گذشته نمی‌توان افزایش چشمگیری را شاهد بود، اما دولت باید راهکاری را برگزیند تا در آن، فرهنگیان قانع شوند که دولت از سقف توانایی مالی خویش بهره گرفته و آموزش‌وپرورش کشور در اولویت بودجه‌ای قرار داشته است، البته آن چیزی که در بودجه سال آینده و در سنجش با افزیش بودجه نهادهای پرنفوذ دیگر دیده و شنیده می‌شود،چنین حسی را درپی ندارد. فرهنگیان بحق بر این باورند که افزایش بهای نفت هیچگاه بر زندگی آنها کارا نبوده است،اما کاهش بهای آن سرراست بر دستمزدهای آنها تاثیرگذار است! امیدوارم که مجلس با همکاری دولت در زمان بررسی بودجه این کاستی را جبران کند.
نکته دوم آن‌که در ماه‌های گذشته «نخستین همایش توسعه و عدالت آموزشی» در دانشگاه شریف برگزار شد و برگزارکنندگان پرنفوذ آن با رایزنی با دولت و مجلس و دیگر نهادهای حاکمیتی، توانستند ردیف تازه‌ای به بودجه سالانه آموزش‌وپرورش بیفزایند که مبلغ آن 2500میلیارد تومان بوده است. اگر این افزایش را از 25هزار‌میلیارد بودجه 94 بکاهیم در حقیقت تنها 1500میلیارد تومان بر بودجه کل افزوده خواهد شد! این موضوع هنگامی اهمیت بیشتری می‌یابد که محل هزینه 2500میلیارد مناطق نابرخوردار کشور مانند سیستان‌وبلوچستان و دیگر نقاط مرزی است. پس انتظار می‌رود که مجلس همزمان با پایش درست بر هزینه‌کرد بودجه توسعه و عدالت آموزشی، در نظر داشته باشد که بودجه کل نسبت به‌سال گذشته چندان افزایش نداشته است و فرهنگیان انتظار دارند که نمایندگان در پی دادن حق سامانه آموزشی باشند. نکته‌ای دیگر که نگرانی را بیش از پیش می‌افزاید این است که فرادستان آموزشی که نتوانسته‌اند بودجه درخوری برای سامانه آموزشی دریافت کنند، در پی جبران کسری بودجه به روش‌های دیگری هستند. برای نمونه امسال نیز همچون سال‌های گذشته دست مدیران مدرسه‌ها در دریافت کمک‌های مردمی باز گذاشته شده و سفارش می‌شود که خانواده‌ها را در دادن کمک قانع کنند! نمایندگان مجلس باید بدانند که فرادستان آموزشی به هر ریسمانی چنگ می‌زنند تا کسر بودجه کلان سامانه آموزشی را جبران کنند. نخست نباید گذاشت که بیشترین انرژی و توان فرادستان آموزشی صرف برنامه‌های اقتصادی شود و از سوی دیگر رو به برنامه‌هایی بیاورند که سامانه کم‌توان آموزشی را درگیر دشواری‌های تازه کند. برنامه‌های سستی مانند تعدیل نیرو،سپردن بخشی از مدرسه‌ها به بخش خصوصی، کاهش سهم بخش‌های آموزشی بودجه و صرف آن برای پرداخت حقوق و... .
بی‌گمان افزایش بودجه در نظر گرفته شده برای آموزش‌وپرورش چندان سامانی به وضع مالی این نهاد نمی‌دهد. نگرانی آنجاست که این بودجه زمینه دلزدگی بیشتر فرهنگیان از فرادستان آموزشی را فراهم کند و در کل به همراهی فرهنگیان با دولت تدبیر و امید آسیب رساند. امیدواریم مجلس کاستی‌های موجود در بودجه مهم‌ترین نهاد توسعه‌ای کشور را جبران کند تا راه برای آموزشی کارا و به روز را فراهم آورد.