[راضیه نعمتی‌تبار- ترجمه] یک‌سال پیش دیوارنوشته‌هایی با مضمون «توریست‌ها به خانه‌تان برگردید» در بارسلونا دیده می‌شد. حالا که توریست‌ها رفته‌اند، شهر و تمام کسانی که به‌شدت به صنعت گردشگری وابسته هستند، از سقوط اقتصادی می‌ترسند و با عجله طرح‌هایی برای تشویق هر چه بیشتر گردشگران به بازگشت ترسیم می‌کنند.
اتحادیه‌های صنفی پیش‌بینی می‌کنند حداقل 15درصد مشاغل و یک‌چهارم رستوران‌ها در مرکز شهر بارسلونا به دلیل پاندمی کرونا به‌طور دائم تعطیل شوند و این چشم‌انداز ترسناک به‌طور مشابه برای سایر مناطق گردشگری شهری با ده‌ها‌هزار شغل در معرض خطر وجود دارد. پاندمی کرونا شهرداران بعضی از شهرهای توریستی اروپا، دانشگاهیان و پژوهشگران شهری را هم‌صدا کرده است. فروپاشی صنعت گردشگری در نتیجه پاندمی ویروس کرونا فرصتی بی‌نظیر برای شهرهایی با گردشگری انبوه است تا درباره طرح‌های تجاری و اقتصادی تجدید نظر کنند.
«باربارا هروبی» از آژانس توریستی پراگ می‌گوید: «پایتخت چک گردشگری متفاوتی می‌خواهد.»
«خاویر مارس» مشاور گردشگری بارسلونا نیز می‌گوید: «ما گردشگر بیشتری نمی‌خواهیم، بلکه بازدیدکننده بیشتر می‌خواهیم.» «پائولا مار» مسئول گردشگری در ونیز می‌گوید: «ما شهری در معرض بحران هستیم و تلاش می‌کنیم کاری متفاوت انجام دهیم.»
«هلین جانسن» روابط عمومی سازمان غیرانتفاعی «آمستردام و شرکا» که در مورد مدیریت بازار آمستردام برنامه‌ریزی می‌کند، می‌گوید: «ما خواهان اقتصاد گردشگری پایدار هستیم که به سرزندگی شهر ما آسیبی نرساند. با وجود این، اهداف خوب یک مسأله است و پیشنهادهای واقعی مسأله‌ای دیگر.» به گفته «جنت سانز» معاون شهردار بارسلونا «شهرهایی که به گردشگری وابسته‌اند، هزینه داشتن اقتصاد تک‌فرهنگی را پرداخت می‌کنند و چالش کنونی ما متنوع‌سازی است.»
نیازی به بیان حجم گردشگری در این شهرها نیست. بارسلونا با جمعیت 1,6میلیون نفر، در سال 2019، 30میلیون بازدیدکننده داشته است. ونیز با 270هزار نفر جمعیت، 25میلیون بازدیدکننده داشته و آمستردام با جمعیت 873هزار نفر، از 19میلیون نفر استقبال کرده است. در ونیز گردشگری انبوه در سال‌های اخیر تهدیدی برای بقای شهر بوده و حالا این موضوع مطرح شده است كه چگونه پذیرای گردشگران کمتری در راستای حفظ شهر باشند.
با وجود لغو محدودیت‌ها و بازگشت گردشگران به شهرها، غالب سفرها با خودرو از اتریش، آلمان، فرانسه و بلژیک بوده و بسیاری از هتل‌ها همچنان بسته مانده و هتل‌های باز فقط30درصد پر شده است.
پائولا مار می‌گوید: «اکنون زمان تأمل است. در حالی که شهر هنوز تدابیر جدی برای مدیریت گردشگری در آینده اتخاذ نکرده، تغییرات کوچک آغاز شده است؛ به‌طور مثال به‌تازگی صاحبان املاکی که به گردشگران خدمات ارایه می‌دادند با شورای گردشگری و دانشگاه‌های ونیز توافق‌نامه‌ای امضا کرده‌اند تا این املاک به دانشجویان اجاره داده شود و این نشانه خوبی است.»
شهرهای دیگر ازجمله آمستردام، بارسلونا و لیسبون برای جلوگیری از پدیده اجاره‌دادن خانه‌ها به گردشگران که باعث افزایش اجاره‌بها و بیرون راندن ساکنان شهر شده است، قدم‌های جدی برداشته‌اند.
«جیم پالومرا» سخنگوی اتحادیه مستأجران بارسلونا، خواستار ابطال هزاران پروانه آپارتمان توریستی است که دولت کاتالونیا در سال 2011 به صورت دائمی به افراد اعطا کرده است. او همچنین می‌گوید که دولت باید در مورد اجاره دادن اتاق‌های تک به گردشگران، قانون بهتر و اساسی‌تری وضع کند. این حفره‌ای است که به صاحبخانه‌ها امکان می‌دهد قانون ممنوعیت اجاره کل آپارتمان‌ها را دور بزنند.
شهروندان ونیزی بیش از هر چیز از کشتی‌های غول‌پیکر گردشگری کروز متنفرند که در بارسلونا هم چنین است، اما هیچ یک از شهرها قدرت رسیدگی به این موضوع را ندارند و هر نوعی از کنترل باید از طرف دولت مرکزی انجام شود. «متیوسوچی» یکی از فعالان این حوزه و رهبر گروه «ونیزی‌ها» می‌گوید: «ما دیگر در دوره‌ای زندگی نمی‌کنیم که از سقوط هیولاها بترسیم. اما دغدغه اصلی ما کارکنان ترمینال کشتی‌های کروز است که اکنون در قرنطینه خانگی هستند. ما مخالف ورود کشتی‌های بزرگ هستیم و همیشه گفته‌ایم نیاز به راه حل اساسی داریم، ولی کارگران باید محافظت شوند.»
با وجود ده‌ها‌هزار شغل در معرض خطر، دغدغه اصلی این شهرها چگونگی تجدید نظر در صنعت گردشگری بدون ایجاد بیکاری گسترده است.
مارس می‌گوید: «شهروندان زیادی هستند که معتقدند بدون حضور گردشگران، شهر عالی و باشکوه شده است، اما وقتی دولت 80درصد از حقوق‌شان را در سپتامبر پرداخت نکند و میزان بیکاری به 18درصد افزایش یابد، ممکن است نظر خود را تغییر دهند.»
مارس معتقد است توزیع گردشگری متناسب نیست. او می‌خواهد گردشگران را به بازدید از دیگر نقاط شهر و نه فقط سایت‌های تاریخی تشویق کند. این دیدگاهی است که در «برنامه 6 اصل برای آمستردام در پساکرونا» نیز به آن اشاره شده است، اگرچه دلسرد کردن گردشگران از بازدید سایت‌های تاریخی دشوار خواهد بود. مارس می‌گوید: «تا اوایل امسال و پیش از کرونا، 30میلیون بازدیدكننده مسیر صنعت گردشگری ما را مدیریت می‌کردند. اکنون مدیریت همین میزان گردشگر با علایق مختلف و توزیع گردشگران در مناطق مختلف نباید کار سختی باشد.»
«اکتاوی بونو» مدیر کل گردشگری دولت کاتالونیا می‌گوید: «ما گردشگری صفر و صدی نمی‌خواهیم، بلکه خواهان گردشگری بهتر با توزیع مناسب‌تر گردشگران بر اساس فصل و موقعیت هستیم. ما با یک برنامه بازاریابی توافقی به مسیرمان ادامه می‌دهیم.»
«پرمارین» سخنگوی اتحادیه ساکنان بارسلونا می‌گوید: «آقای بونو از توافق حرف می‌زند؛ توافقی که تنها به فکر تجارت است، نه شهروندان.» او اضافه می‌کند: «من با ایده آقای مارس درباره متمرکز نبودن گردشگری مخالف نیستم، اما این موضوع مستلزم ارتقای فضای شهری است و برنامه‌هایی که اخیراً تصویب شده است، همچنان به موارد مشابه گردشگری انبوه تکیه دارد.»
مارس می‌گوید: «مشکل اصلی این است که ساحل کاتالونیا مملو از گردشگرانی است که تنها یک روز در بارسلونا می‌مانند. مشکلی که پاریس، برلین یا آمستردام با آن روبه‌رو نیستند. محدود کردن تعداد پذیرش هتل‌ها برای خواب نیز هیچ تأثیری بر کاهش سفرهای یک‌روزه ندارد.»
«گرته اودو» مدیر اجرایی «آمستردام و شرکا» می‌گوید که آنها در حال کار روی کمپین «بررسی مجدد پیشنهادهای فرهنگی، مرکز قدیمی شهر و سایر محلات، کارآفرینان محلی و فضای عمومی» هستند. این کمپین به تجدید پیوند بین شهروندان، شهر و محیط زیست کمک می‌کند. هدف این کمپین تشویق شهروندان آمستردام به کشف مجدد شهرشان است.
درحالی که بسیاری از شهروندان از خیابان‌ها، میادین و سواحل بدون گردشگر لذت می‌برند، به نظر عجیب می‌رسد که آمستردام و بارسلونا از شهروندان‌شان می‌خواهند شهرشان را دوباره کشف کنند. این تصور ایجاد می‌شود که شهروندان شهری را که احساس می‌کنند از آن اخراج شده‌اند، رها کرده‌اند.
در حال حاضر هیچ‌کس انتظار بهبود قابل توجه در وضع سفر و گردشگری را ندارد. باید منتظر ماند و دید چه در پیش خواهد بود.
مارس می‌گوید: «ما فکر می‌کنیم به دلیل تأثیر پاندمی کرونا بر خطوط هوایی و حمل و نقل، بازارهای ارزان گردشگری تغییر خواهد کرد. تنها چهار‌میلیون بازدیدکننده از شهر نشان‌دهنده تغییر طبیعی است که در نتیجه پاندمی در صنعت گردشگری ایجاد خواهد شد. جهانگردی کاملا دگرگون خواهد شد. مردم مانند گذشته سفر نخواهند کرد و کسانی که مسافرت می‌روند، ممکن است به دنبال آرامش بیشتری در سفر باشند و برای لذت بیشتر، کمتر گردشگری کنند.»
تاثیر کرونا برصنعت گردشگری ایران
کرونا به صنعت گردشگری در ایران هم مانند اقصی‌نقاط دنیا آسیب زیادی وارد کرد. بسیاری از هتل‌ها و مراکز گردشگری در آستانه ورشکستگی قرار گرفتند و بسیاری از راهنمایان تورهای گردشگری از کار بیکار شدند.
طبق گزارش‌های جهانی، حدود ۱۰درصد درآمد ناخالص اقتصاد جهان از صنعت گردشگری است و رتبه ۵ را در بین صنایع مهم دارد. در سال ۲۰۱۸ این صنعت با درآمد ۸.۸ تریلیون دلار به اقتصاد جهان کمک کرد و حدود ۳۲۰میلیون شغل در جهان به حوزه گردشگری و سفر مرتبط است. آن‌طور که خبرگزاری ایرنا در گزارش‌های خود روایت کرده است، بر اساس آمار شورای جهانی گردشگری و سفر، ۵۰میلیون شغل مربوط به صنعت گردشگری در سراسر جهان به دلیل کرونا از بین خواهد رفت. تنها در آمریکا پیش‌بینی می‌شود این بیماری ۲۴میلیارد دلار به صنعت گردشگری این کشور زیان وارد کرده باشد. در اروپا نیز زیان یک‌میلیارد دلار در ماه بوده است. این زیان در ایتالیا تا خرداد امسال به ۷میلیارد یورو رسید؛ در اسپانیا ۹میلیارد و در یونان نیز ۱۵میلیارد یورو بوده است. اما بنا بر اعلام سازمان جهانی گردشگری و طبق گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، انتظار می‌رود اروپا و آسیا- اقیانوسیه بیشترین تأثیر را بپذیرند و پس از آنها نیز آمریکای شمالی و خاورمیانه ضربه می‌خورند.
در ایران نیز طبق آمار، گردشگران داخلی ایران در سه ماه بهار نزدیک به ۱۳هزار و ۷۰۰میلیارد تومان در این بخش هزینه کردند. به نظر می‌رسد گردشگری ایران بیش از ۹۰درصد از این درآمد را از دست خواهد داد. تا پایان بهار ۹۹، حدود ۷هزار‌میلیارد تومان ضرر به اقامتگاه‌ها و هتل‌های ایران وارد شده و بیکاری بیش از ۸۰هزار نفر را در پی داشته است.
اما برای عبور از بحران گردشگری و کرونا در ایران، کارشناسان چند توصیه دارند. یکی از کارشناسان گردشگری در نشست گردشگری در عصر کرونا که چندی پیش برگزار شد، اعلام کرد که ایران می‌تواند با موج عظیم گردشگر پس از پایان این دوره همه‌گیری مواجه شود و باید برنامه مناسب برای آن شرایط از هم‌اکنون داشته باشیم. ناصر رضایی همچنین گفت: «در مجموعه دولت به محور توسعه گردشگری توجه می‌شود. تدوین سند توسعه گردشگری و حساب‌های اقماری در آن راستا قرار دارد که در دوره پس از کرونا نتایج مثبت آن مشخص می‌شود؛ البته انجام تبلیغات و بازاریابی باید در دستور کار قرار بگیرد.»
اما مدیر کل دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری کشور نیز در گفت‌وگو با روزنامه ایران در راستای اقدامات پساکرونایی گردشگری در ایران اعلام کرده بود که به محض اینکه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پایان کرونا را اعلام کند، ۱۲ تور آشناسازی خبرنگاران، عکاسان، مستندسازان و اینفلوئنسرها برگزار می‌شود. آنها از ۱۲ کشور هدف گردشگری برای تبلیغ به ایران می‌آیند. برگزاری ۱۲ نشست «بی تو بی» بین آژانس‌های ایرانی و ۱۲ کشور هدف از دیگر برنامه‌های وزارت میراث فرهنگی برای باز پس گرفتن بازار گردشگری ایران در پساکروناست.