شماره ۲۰۰۴ | ۱۳۹۹ سه شنبه ۱۰ تير
صفحه را ببند
سرمایه‌ای جهانی به نام تنوع‌ زیستی؛ لزوم شناخت و حفاظت آن

اصغر مبارکی کارشناس محیط‌زیست

آنچه ما به‌عنوان تنوع زیست‌شناختی یا تنوع زیستی می‌شناسیم، در حقیقت در تعریفی ساده و خلاصه به کلیه اشکال حیاتی روی کره‌زمین اطلاق می‌شود و به بیان دیگر دربرگیرنده کلیه گیاهان و جانوران در تمامی رده‌ها و گروه‌ها و نیز زیستگاه‌های آنهاست. تنوع زیستی در سه سطح ژنتیکی، گونه‌ای و زیست بومی طبقه‌بندی شده و باوجود اینکه بقا و ادامه حیات انسان به‌طور مستقیم وابسته به آن است، متاسفانه هنوز آگاهی و درک صحیح و کافی از ارزش‌ها و اهمیت آن تبیین نشده است. تمام غذایی که ما می‌خوریم، آب، بخش عمده‌ای از لباس و دارو‌ها، تمام چوب مورد استفاده ما، اکسیژن مورد نیاز ما جملگی محصولات تنوع زیستی هستند. همه این محصولات که ارکان اصلی زندگی ما هستند، به‌طور مجانی برای ما تأمین می‌شوند و بدون آنها بقای ما و رشد و توسعه اقتصادی-اجتماعی و سلامت ما غیرممکن خواهد بود. تصور کنید کلیه فعالیت‌ها نظیر کشاورزی و دامداری، آبزی‌پروری، صید و صیادی، جنگل‌داری و برداشت چوب، گردشگری طبیعی، تجارت گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری، تولیدات داروهای گیاهی و مورد اولیه داروهای صنعتی، گردشگری طبیعی و... همه و همه بر بستر تنوع زیستی قرار دارند و محصول آن به شمار می‌روند. بدون این پشتیبانی و پشتوانه و این سرمایه ما چه می‌توانیم بکنیم؟ با وجود چنین وابستگی شدید که امری مغفول مانده در سطح دولت و جامعه است، آنچه ما می‌کنیم و چنین بی‌محابا کمر به نابودی تنوع زیستی بسته‌ایم، چیزی جز تیشه به ریشه خود زدن نیست. برای تأمین نیازهای جمعیت خارج از کنترل و کماکان رو به تزاید انسانی به‌عنوان عامل محرکه اصلی، عوامل تهدید‌کننده متعددی را ایجاد کرده‌ایم که اثرات آن به اشکال مختلف نابودی کره حیات است. تخریب، تغییر و تبدیل زیستگاه‌ها، برداشت بیش‌ازحد از منابع، برداشت غیرقانونی، آلودگی زیستگاه‌ها، معرفی گونه‌های غیربومی، انواع بیماری‌ها و درنهایت تغییر اقلیم عوامل تهدید‌کننده اصلی امروزی برای تنوع زیستی هستند، ضمن اینکه نباید از تأثیرات تجمعی این عوامل نیز غافل شد، به این معنی که بروز چند عامل در یک محل موجب تشدید اثرات همدیگر می‌شوند. جبران برخی از این تأثیرات غیرممکن است، دیگر امکان بازگرداندن گونه‌های منقرض‌شده وجود ندارد، احیا و بازسازی برخی زیست‌بوم‌های به شدت تخریب‌شده یا نابودشده بسیار سخت، هزینه‌بر و نیازمند زمان طولانی است. علاوه بر این، این قبیل تخریب‌ها هزینه‌های بسیار گزافی را برای کنترل و مدیریت اثرات منفی آن می‌طلبد و تبعات اقتصادی و اجتماعی آنها نیز بسیار سنگین است. شاید مثال موردی به خطر افتادن و تخریب و نابودی برخی تالاب‌های کشورمان در سال‌های اخیر، آلودگی هوا، طوفان‌های گردوغبار، وضع نامناسب برخی گونه‌های گیاهی و جانوری و تبعات این موارد تلنگری برای اندیشه و هشدار باشد.
آنچه اکنون مهم و حیاتی است «جریان‌سازی» یا یکپارچه‌کردن تنوع زیستی، اهمیت آن و لزوم حفاظت آن در لایه‌های مختلف جامعه از سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران تا مردم و جوامع محلی است که به‌طور مستقیم با طبیعت در ارتباط هستند. از بین رفتن زیستگاه‌ها یا گونه‌های گیاهی و جانوری و لزوم حفاظت آنها باید نگرانی و دغدغه عموم مردم باشد، نه مسئولیتی تعریف و تقریرشده روی کاغذ برای افراد یا سازمان‌های خاص. برای رسیدن به توسعه پایدار ما نیازمند استفاده و برداشت پایدار از منابع و ذخایر طبیعی خود هستیم. در سطح جامعه و عموم مردم، کنترل مصرف یا مصرف بهینه و مسئولانه، کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و تقلیل مصرف آلاینده‌ها به‌ویژه سموم، گنجاندن ملاحظات حفاظت از تنوع زیستی در برنامه‌ها و اقدامات در سطوح مختلف، رعایت قوانین و مقررات، رهاسازی‌نکردن گونه‌های غیربومی در طبیعت، حفاظت از زیستگاه‌ها و جلوگیری از تخریب و تغییر و تبدیل آنها، جلوگیری از شکار و تجارت و خریدوفروش غیرقانونی گونه‌ها، توجه به گونه‌های گیاهی و جانوری و بسیاری از اقدامات و رفتارهای دیگر می‌تواند روند نابودی تنوع زیستی را کندتر کند و ضامن بقا و سلامت جامعه انسانی در حال و آینده باشد. اما در سطح بخش‌های تصمیم‌گیر و سیاست‌گذار کشور، تقویت ضوابط و مقررات یا تدوین موارد جدید حسب نیاز و اجرای بایسته و صحیح آنها، به حداقل رساندن آسیب‌های زیست محیطی و تخریب زیستگاه‌ها در فعالیت‌های عمرانی و توسعه‌ای، توجه به لزوم حفاظت از گونه‌ها و زیستگاه‌های آنها و فراهم کردن امکانات مورد نیاز برای این منظور و اتخاذ تدابیر و تصمیمات با مدنظر قرار دادن موارد زیست‌محیطی می‌تواند به‌عنوان اولویت‌ها به شمار آیند. حفاظت از تنوع زیستی اکنون تبدیل به جریانی جهانی در تمام دنیا و برای تمامی مردم شده و مسئولیت جهانی تمامی آحاد جامعه انسانی است  و برنامه‌های کلان در سطوح ملی و بین‌المللی برای حفاظت از آن اجرا، تدوین و پیش‌بینی‌شده یا درحال اجراست. شاید بتوان اعلام دهه  2021 تا 2030 توسط برنامه محیط‌زیست سازمان ملل به‌عنوان دهه جهانی بازسازی زیست بوم‌ها را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین این موارد نام برد. لزوم آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی و توجه بیشتر به موضوع تنوع زیستی و ارایه آموزش‌ها و راهکار‌های لازم برای شناخت و حفاظت آن بیش از پیش مشهود است و امید بر آن داریم تا بتوانیم از تنوع زیستی کشورمان که در نوع خود بسیار قابل توجه و از جنبه‌های مختلف دارای ارزش‌های متعددی است، حراست و حفاظت کنیم.

 


تعداد بازدید :  1511