نیره خادمی| تورج شعبان‌خانی، آهنگساز و خواننده کهنه‌کار ایرانی در هفته پایانی آبان امسال برای سخنرانی در کارگاه آموزشی آسیب‌شناسی ۱۰۰سال ترانه در ایران به همدان رفت. به پای برگزاری کارگاه رسید اما راهی بیمارستان شد و هیچ‌وقت نتوانست حرف‌هایش را بگوید. خبرها خوب نبود. می‌گفتند حالش وخیم است. گویا مداوانشدن آنفلوآنزا، عملکرد قلب و ریه او را با مشکل مواجه کرده و او را به کما برده بود. دست‌آخر خانه موسیقی ایران عصر روز دوشنبه خبر فوت آهنگساز و خواننده محبوب ایرانی را اعلام کرد: «تورج شعبان‌خانی موسیقیدان پیشکسوت به علت درگیری با بیماری ریوی درحالی که در کما بود، درگذشت.» شعبان‌خانی قبل از انقلاب فریدون فروغی را به دنیای موسیقی معرفی کرد و بعد از انقلاب هم موسیقی بسیاری از خوانندگان ایرانی ازجمله خشایار اعتمادی، قاسم افشار و ناصر عبداللهی را ساخت. حالا بابک صحرایی، ترانه‌سرا و روزنامه‌نگار ایرانی که سال‌ها با او دوستی و همکاری داشته است، به «شهروند» می‌گوید که شعبان‌خانی از آن دست موزیسین‌هایی بود که علاوه بر موسیقی بر حوزه ادبیات و ترانه اشراف کامل داشت اما آن‌طوری که باید، قدر ندید: «همیشه این دغدغه را داشت که فرصت مناسبی فراهم شود تا قدم مناسبی در حوزه موسیقی پاپ جوانان بردارد اما این شرایط برای او مهیا نشد.»
تورج شعبان‌خانی چه تأثیری در موسیقی پاپ ایرانی داشت؟
او جزو آهنگسازان برجسته و جریان‌ساز موسیقی پاپ ایران در دوران طلایی آن است. همیشه از موسیقی پاپ در دهه70 به‌عنوان دوران طلایی آن نام می‌برند و قطعا یکی از نام‌های درخشان و اثرگذار آن تورج شعبان‌خانی است. تورج شعبان‌خانی آهنگ‌هایی را خلق کرد که هم ارزش موسیقایی و هنری بالایی داشت و هم در جامعه به موفقیت‌‌های زیادی رسید. اینکه یک اثر هنری توأمان مورد توجه عوام و خواص قرار بگیرد، اتفاقی ویژه است. او در همان مقطع باعث موفقیت خوانندگان متعددی شد و خوانندگان برجسته زیادی را به موسیقی پاپ ما معرفی کرد. فریدون فروغی یکی از خوانندگانی است که به‌طور مستقیم می‌توانیم از او نام ببریم که با دو آهنگ تورج در فیلم آدمک به کارگردانی خسرو هریتاش به موسیقی پاپ ما معرفی شد. احتمالا او ویژگی‌های هنری زیادی هم داشته است.
معروف است که هنرمندان همیشه برای شنیدن تازه‌های هنر جهان در حوزه موسیقی به خانه تورج شعبان‌خانی می‌رفتند. گواه حرف من یادداشت اردلان سرفراز درکتاب اندیشه تا همیشه است که در پانویس یکی از ترانه‌ها به آن اشاره کرده است. تورج شعبان‌خانی در سال‌های فعالیت خود، پل زیبایی بین موسیقی ایرانی و دستگاهی و همچنین موسیقی غربی و کلاسیک و حوزه پاپ ایجاد کرد.
فعالیت‌های موسیقایی او در دوران بعد از انقلاب چطور بود؟
بعد از انقلاب هم حضور درخشانی داشت؛ ازجمله همکاری‌هایی که تحت عنوان «بهار بهار» با صدای ناصر عبداللهی شکل گرفت و همچنین آلبوم مثل هیچ‌کس با خوانندگی خشایار اعتمادی، قطعه نگو نمی‌شه با خوانندگی قاسم افشار، حسین زمان و تعداد زیادی از خوانندگان حوزه پاپ. من هم همکاری زیادی با او داشتم و ترانه‌های زیادی از من توسط تورج شعبان‌خانی آهنگسازی شد. همیشه شاهد نبوغ ایشان در آهنگسازی، اشراف و شناخت درستش از ادبیات و ترانه بودم.
به‌عنوان یک موزیسین مهم ایرانی، آن‌طور که شایسته است، قدر دیدند؟
شعبان‌خانی آنچنان که باید و شاید قدر ندید و هیچ‌کدام قدرش را ندانستیم، درحالی که می‌شد در شرایط بهتری روزگار گذراند.
به واسطه همکاری و دوستی دیرینه‌ای که با او داشتید، آیا درباره خواسته‌های‌شان چیزی می‌دانید؟
هیچ‌وقت هیچ خواسته‌ای از کسی نداشت و هرگز به علت خاطراتی که خلق کرده بود، منتی به سر جامعه نداشت. همیشه قلندرانه و درویشانه زندگی کرد. آرام و مظلوم مثل همیشه زندگی‌اش پر کشید.
این سال‌های آخر به آقای شعبان‌خانی چطور گذشت؟
موسیقی ما در سال‌های اخیر به اندازه کافی از بضاعت و توانایی او استفاده نکرد. همیشه این دغدغه را داشت که فرصت مناسبی فراهم شود تا قدم مناسبی در حوزه موسیقی پاپ جوانان بردارد اما به اندازه کافی این شرایط برای او مهیا نشد. البته این اتفاق تقصیر کسی نیست و مستقیما نمی‌توانیم جریان، نهاد یا اشخاص خاصی را مقصر بدانیم، چون زیبایی‌شناسی جامعه درحوزه موسیقی طی سال‌های اخیر طوری بود که کارکردن شعبان‌خانی را سخت کرد، چون او از طلایه‌داران موسیقی پاپ جدی بود. این اتفاق افسوس بزرگی است که همیشه همراه ماست.
چه نگاهی به موسیقی امروز داشت؟
طی 20سال دوستی نزدیک، هیچ‌وقت حرف تلخی درباره موسیقی و هنر از او نشنیدم. همیشه دیدگاه مثبتی نسبت به موسیقی و جوانان داشت. بارها گفته بود که خوانندگان خوب جوان زیادی داریم.
در فکر فعالیت و کار خاص جدیدی در حوزه موسیقی هم بود؟
همیشه می‌گفت ای کاش فرصتی ایجاد شود تا بتوانیم از جوانان در حوزه موسیقی حمایت کنیم. بارها هم برای راه‌اندازی شرکت یا یک مجموعه مرتبط در این زمینه اقدام کرد تا از استعدادهای تازه حمایت کند اما موفق نشد، چون این کار نیاز به حمایت‌های خاصی داشت که در بطن موسیقی امروز ما آنچنان امکان‌پذیر نیست. دوست داشت مجموعه‌ای برای استعدادیابی صداهای زیبا و خوانندگان داشته باشد، آنها را کشف کند، برایشان موسیقی بسازد، استعدادیابی کند و به شکل مناسب عَرضه کند؛ کاری که در دهه50 هم انجام داده بود. متأسفانه هیچ‌وقت موفق نشد که این گروه را تشکیل دهد اما هروقت با خواننده‌ای کار کرد؛ مثل همیشه آهنگ‌هایش به موفقیت او کمک کرد.