راضیه زرگری| «نخستین بار که جشن کتاب گرفتیم سهسال و نیم بیشتر نداشت؛ یک کتاب را برایش کامل خواندیم؛ قصهاش را کاملا درک کرد و این موضوع برایم آنقدر خوشحالکننده بود که یک جشن مفصل گرفتیم. قبلتر تلاشهایم برای علاقهمند کردنش به کتاب بینتیجه مانده بود و اصرار زیاد، به پاره شدن کتابهای مصور گرانقیمتی ختم میشد که درصد زیادی از حقوقم را خرجشان میکردم.» این توضیحات را مادر کودک پنجسالهای میدهد که کتاب یکی از اجزای مهم زندگی روزمرهاش شده است. «اشتباه از خودم بود. راهش را بلد نبودم. گفتوگو با روانشناس کودک کمکم کرد تا مسیر درست را پیدا کنم. دست از اصرار برداشتم و به پسربچهام که تا حدودی به لجبازی افتاده و از هر کتابی فراری شده بود، زمان دادم؛ با صبوری و درک بیشتر و بدون اینکه نگران آینده باشم. اتفاقا در این فرصت توانستم علایقش را بهتر بشناسم و کتابهای مرتبط با آنها را برایش بگیرم؛ چند ماهی بیشتر طول نکشید که توانستم برق چشمانش را از خواندن یک کتاب ببینم و تمام وجودم از ذوق لبریز شد.» هر مادری در مورد رشد و پرورش کودکش دغدغه دارد، اما اینکه بتواند راه درستی برای شناخت علایق و توانمندیهای کودک پیدا کند، بسیار مهم است. اهمیت کتاب و کتابخوانی در این بین بر هیچکس پوشیده نیست؛ همه میدانیم که یکی از مهمترین روشهای افزایش توانمندی کودک، کتاب خواندن برای او است. تصور عام میگوید کودکان با خواندن کتاب فقط مدتی را در کنار مادر یا پدر با آرامش سپری میکنند و تنها فایده آن خوب به خواب رفتن کودک است، اما این کار نهتنها برای امروز کودک مفید است، بلکه شخصیت آیندهاش را نیز شکل میدهد.کودک نیازمند آموختن مهارتهای زندگی و ارزشهای انسانی است و کتاب، منبعی مورد اعتماد در این زمینه است.
تلنگری برای جامعه کتاب نخوانِ ما
کتاب، کتابخوانی و مطالعه در کشور ما جایگاه درخور و مناسبی ندارد و متاسفانه در بیشتر خانوادههای ایرانی سبد فرهنگی، آخرین موردی است که در زندگی روزمره به آن توجه میشود. حتی در مورد کودکان هم، خرید اسباب بازیهای متنوع مهمتر از کتاب است. این درحالی است که در کشورهای توسعه یافته مطالعه یک ضرورت در زندگی مردم است. بهویژه برای کودکان خواندن با استفاده از هر امکانی از کتاب گرفته تا تابلوهای خیابان، همیشه مورد تأکید قرار میگیرد تا در هر فرصتی شرایط خواندن و یادگرفتن برای او فراهم شود. هفتهای که گذشت بهعنوان هفته ملی کتاب و کتابخوانی نامگذاری شده است تا به این بهانه تلنگری به جامعه کتاب نخوان ایرانی زده شود و این رفتار را هم در خود و هم در کودکان و نوجوانانمان به عادت تبدیل کنیم. در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی هر فرد، گروه یا سازمانی سهم مشخصی دارد. بعد از خانواده، مهدهای کودک نخستین کانونهای اجتماعی هستند که ویژگیهای رفتاری و شخصیتی کودک در آنها شکل میگیرد و میتوان با استفاده از کتاب و ظرفیت مهدهای کودک در ایجاد فضایی شاد و رنگارنگ برای آموزش مهارتهای رفتاری به کودک به بهترین شکل بهره برد. برهمین اساس سازمان جوانان جمعیت هلالاحمر یک برنامه خاص در کانونهای غنچههای هلال برگزار کرد تا هم کودکان عضو این کانونها را به کتابخوانی تشویق کند و هم فرهنگ مهرورزی و بشردوستی را در قالب شعرها و قصههای کودکانه به آنها یاد بدهد.
معاون پیش دبستانی و دانشآموزی سازمان جوانان در مورد این طرح به «شهروند» توضیح میدهد: «اعضای کانون غنچههای هلالاحمر طرح «پند مهربانی» را به مناسبت آغاز هفته ملی کتاب و کتابخوانی و با هدف نهادینهسازی و ترویج فرهنگ کتابخوانی از بیستوسوم تا سیام آبان اجرا کردند.» هدایت الله خیاطیان با بیان اینکه اجرای برنامههای هفته کتاب با هدف تشویق کودکان عضو کانون غنچههای هلال به کتاب و کتابخوانی، ترغیب آنها به کسب مهارت خواندن و گوش دادن فعال است، گفت: «ترویج فرهنگ اهدای کتاب به یکدیگر، آشنایی با کتابخانهها و نحوه حفظ و نگهداری کتاب از دیگر برنامههایی است که کانون غنچههای هلال در مهدهای بهزیستی و مراکز پیش دبستانی آموزشوپرورش در این یک هفته اجرایی کرده است.»
قصههایی با مفهوم مهرورزی و بشردوستی
كتابخواني براي بچهها، تمريني براي كسب مهارتهاي اجتماعي است؛ آنها در داستانهای کتاب یاد میگیرند خوب گوش کنند، با هم گفتوگو کنند و همچنین ارزشهای انسانی مثل نوعدوستی و مهربانی را با هم تمرین کنند. قصهخواني، گنجينه واژگاني كودكان را پربار و آنان را براي خواندن و نوشتن بهتر آماده میکند. در هفته کتاب و کتابخوانی، مربیان و مدیران اجرایی مهدهای کودک و پیش دبستانی این فرصت را پیدا میکنند تا با مدیران فرهنگی کانونهای غنچههای هلال ارتباط دوستانه و صمیمی برقرار کنند. خیاطیان با این توضیحات ادامه میدهد: «از رویکردهای هلال احمری در این بین غافل نشدهایم؛ مربیان مهدها و مدیران فرهنگی غنچههای هلال با بازخوانی کتاب و قصهگویی با موضوع آشنایی با اهداف و وظایف هلال احمر، مهرورزی، بشردوستی و مفاهیم امدادی را ترویج میکنند.»
بهطوری که کتابهای هدفمندی برای کودکان انتخاب شده تا این طرح موجب تقویت مهارت گوشدادن، مشارکت فعال در تبادل نظر و ایجاد فضای بحث گروهی در بین آنان شود.
داستانهای خوب، بچههای خوب
کودک با شنیدن قصه و غرقشدن در داستانهای مختلف، قدرت تخیل و نیروی ابتکارش تقویت میشود. مهدهای کودکی که در این طرح فعال بودند، روزانه قصههای صوتی مهرگویان را برای بچهها پخش و برایشان جشن کتاب برگزار میکردند تا خاطره این روزهای خاص در ذهنشان حک شود. به گفته معاون پیشدبستانی و دانشآموزی، اهدای یک جلد کتاب از کتابهای هر عضو غنچههای هلال به کتابخانه مهد یا مناطق محروم شهر و بازدید از نمایشگاههای کتاب و کتابخانههای عمومی شهر هم از برنامههایی است که این هفته در کانونهای غنچههای هلال استانهای مختلف اجرا شد.
خواندن کتاب برای کودک در گستردهتر شدن دایره لغات، پرورش خلاقیت و کنجکاوی، افزایش تمرکز و آمادگی او برای ورود به مدرسه بسیار تاثیرگذار است. کانونهای غنچههای هلال بر انتخاب کتابها با محوریت بشردوستی و مهرورزی تمرکز داشتند و به گفته این مسئول سازمان جوانان، کانونهای غنچههای هلال میتوانستند از مجموعه کتابهای چهار جلدی «داستانهای خوب، بچههای خوب»، «داستانهای مصور مدد و مهربان» و فایل صوتی مجموعه قصههای مهربانی استفاده کنند. خیاطیان میگوید: «در این طرح از نویسندگان مشهور کتاب کودک و والدین غنچههای هلال دعوت شد در جشن کتاب و کتابخوانی در کنار کودکان حضور داشته باشند. مدیران و مسئولان هلالاحمری هم که به قصهگویی برای کودکان علاقهمند بودند فرصت داشتند با هماهنگی به مهدهای کودک بیایند و برای کودکان داستانهایی برای تمرین مشق مهربانی و بشردوستی بخوانند.»
فریبا شهبازی، مربی پیشدبستانی یکی از مراکز آموزشی استان قزوین است که طرح پند مهربانی را اجرایی کردهاند. او درباره اهمیت کتاب و کتابخوانی در درک مفاهیم زندگی بین کودکان به «شهروند» میگوید: «ما این روزها جشن پاییزه داشتیم که در آن به بچهها گفته شده بود کتاب بیاورند و کتابخانهای در مرکز آموزش پیشدبستانی به کمک خود بچهها درست کردیم. کتابها براساس موضوع دستهبندی و به بچهها گفته شد میتوانند کتابها را به صورت امانت به خانه ببرند و والدین هم برایشان کتابهایی را که دوست دارند، بخوانند. موضوع کتابها هم بیشتر مفاهیمی مثل دوستی و مهربانی و کمک کردن به دیگران بود. در کنارش کتابهای علمی- تخیلی و آشنایی با علوم هم داشتیم.
تصورت را از این قصه نقاشی کن
این معلم پیشدبستانی ادامه میدهد: «ما در مرکز پیشدبستانی آموزشهای مربوط به کمکهای اولیه و آمادگی برای بحرانهای احتمالی را هم در قالب داستان و بازیهای گروهی برای بچهها اجرا میکنیم؛ همانطور که در مانورهای زلزله فرضی تلاش میکنیم به بچهها یاد دهیم در مواقع بروز حوادث طبیعی نترسند و بتوانند به خود و خانوادهشان کمک کنند.» شهبازی که برای بچههای مرکز پیشدبستانی قصهگویی میکند و از نزدیک شاهد ارتباط برقرار کردن بچهها با داستان کتابهای مختلف است، میگوید: «من هر شب یک کتاب داستان با موضوع دوستی و مهربانی برای بچهها میخوانم و فایل صوتی را در کانال مرکز میگذارم؛ برایم واقعا جالب است که همه بچهها با علاقه داستان را گوش میکنند و روز بعد که من را میبینند آن را تحلیل و دربارهاش صحبت میکنند. بچه 6ساله هنوز سواد خواندن ندارد؛ او کلمات را با استفاده از تصاویر بیان میکند. من وقتی برای بچهها قصه میخوانم از آنها میخواهم تصویر ذهنیشان را از آن بکشند و درنهایت حالت خودشان را بکشند که ناراحت شدهاند یا خوشحال. در این میان بسیاری از مهارتهای زندگی و عادتهای خوب به کودک القا میشود.»
ارتباط خوب بچهها با داستانهای نمایشی
معصومه استادحسینی، مسئول کانون غنچههای هلال در یکی از شهرستانهای استان اصفهان هم درباره برنامههای شادی که در این طرح برای بچههای مهد و پیشدبستانی برگزار شد، به «شهروند» گفت: «ما براساس طرح پند مهربانی و با توجه به امکانات، برنامههای خوبی داشتیم. یکی از برنامهها آشنایی با فرهنگ کتاب بود که برای این هدف بازدید از کتابخانه و عضویت رایگان بچهها در کتابخانه را اجرا کردیم. مسئول کتابخانه درباره نحوه امانتگرفتن و نگهداری صحیح کتاب برای بچهها صحبت کرد و آنها با محیط کتابخانه آشنا شدند.»
تقویت مهارت گوش دادن با پخش کتابهای صوتی قصهگویی و اجرای نمایش براساس داستانهای کتاب با موضوعات مهرورزی و کمک به دیگران، از دیگر برنامههای اجرا شده در کانون غنچههای هلال بهشت بود که استادحسینی درباره آن گفت: «ما از خانواده بچهها خواستیم به بچهها در منزل بگویند قصههایی را که در مهد شنیدهاند، تعریف کنند و با این کار مهارت گوش دادن آنها تقویت شود.» این مربی مهد افزود: «بچهها با هر مفهومی که به صورت عملی به آنها آموزش داده شود، ارتباط خوبی برقرار میکنند. مثلا نمایش عروسکی که براساس کتابهای مدد و مهربان، یکی از کتابهای پیشنهادی سازمان جوانان برای بچهها اجرا کردیم تاثیر بسیاری روی آنها داشت و واقعا فضای داستان نمایشی را دوست داشتند.»