شهروند| «زندان نمی‌تواند بهترین شکل اصلاح مجرم باشد»؛ درحال حاضر همه کشورها این نظریه را پذیرفته‌اند. هزینه‌های بالای این نوع مجازات برای دولت و پیامدهای منفی حبس برای مجرمان خرده‌پا باعث شده کشورها جایگزین‌هایی را برای این مجازات در نظر بگیرند. حبس و نظارت الکترونیک یکی از روش‌هایی است که در کشورها از آن به عنوان جایگزین مناسب حبس استفاده می‌شود؛ در این روش مجرم یا محکوم می‌تواند در کنار خانواده زندگی کند، شغلش را از دست نمی‌‌دهد و  زندگی اجتماعی‌اش را دارد. تقریبا دو دهه‌ای می‌شود که سازمان‌های قضائی و حقوقی بین‌المللی توصیه می‌کنند باید برای اصلاح مجرمان، مجازات‌هایی غیر از حبس در نظر گرفته شود. اوایل طرح حبس‌زدایی در سراسر دنیا اقداماتی مثل مشاغل فنی‌وحرفه‌ای خارج از فضای زندان برای محکومان در نظر گرفته می‌شد، اما با پیشرفت تکنولوژی طرح نظارت الکترونیک (دستبندها‌ و پابندهای الکترونیک) به مقامات قضائی پیشنهاد و بعد از مدت کوتاهی و بررسی‌های مفصل اجرایی شد.
اسکاتلند یکی از نخستین کشورهایی است که از نظارت الکترونيك در آن استفاده شده است، درواقع می‌توان گفت آزمایش نظارت الکترونیک در اسکاتلند تستی برای استفاده از آن در بریتانیا بوده است. البته دوره آزمایشی در اسکاتلند به دوره استفاده تبدیل شد و حالا بیش از 20‌سال است که در اسکاتلند از نظارت الکترونیک برای برخی محکومان استفاده می‌شود.
نظارت الکترونیک چیست؟
حبس یا همان نظارت الکترونیک در کشورهای اروپایی و حتی آمریکایی مجازاتی نوپاست و هنوز هم در تلاشند زیرساخت‌های بهتری را برای آن در نظر بگیرند. نظارت الکترونیک اصطلاح عمومی است که شامل فناوری‌ها و رویکردهای الکترونیک و جدید نظارت می‌شود.
این موضوع می‌تواند با توجه به افراد مختلف و مقاصد متنوع برای جوانان و برخی بزرگسالان با محکومیت کیفری اجرا شود. در 30‌سال گذشته بسیاری از کشورهای غربی از نظارت الکترونیک استفاده می‌کنند تا مجرمان بالغ منع رفت‌وآمد و سایر محدودیت‌ها را نداشته باشند. ظهور فناوری‌های جدید نظارت الکترونیک، امکان نظارت جدید را برای مقامات فراهم می‌کند، اما تناسب و هماهنگی حقوق و منافع افراد مختلف درگیر در استفاده از نظارت الکترونیک سخت و پیچیده است. در شورای راهنمای اروپا نیز استانداردها و منش‌های اخلاقی در نظارت الکترونیک بررسی و ارایه شده است. (Nellis، 2015) این دستورالعمل‌ بینش‌هایی را در نظر می‌گیرد که نظارت الکترونیک درحال حاضر در اسکاتلند همراه با شواهد و تجربه‌ای بین‌المللی برای شناسایی مسائل و پیامدهای کلیدی استفاده می‌شود.
فناوری‌های نظارت الکترونیک در اسکاتلند
سه نوع اصلی از فناوری‌ تگ‌ها یا همان دستبندها و پابندهای الکترونیک وجود دارد که هر کدام قابلیت‌ها، نقاط قوت و محدودیت‌هایی دارند. این فناوری‌ها می‌توانند در کنار همکاری با سیستم نظارت حرفه‌ای پشتیبانی شوند یا به‌عنوان گزینه‌ای مستقل استفاده شوند. فناوری تگ‌ها فرمی ساده و نسبتا پایدار نظارت الکترونیک است که در بسیاری از حوزه‌های قضائی سراسر کشور استفاده می‌شود. این فناوری معمولا برای منع اجباری‌ای به کار برده می‌شود و طی آن فرد تحت نظارت به مکانی مشخص (معمولا خانه خود) محدود می‌شود یا محدودیت تردد به مکانی را دارد. به‌عنوان مثال شخصی را که بارها از سوپرمارکتی سرقت کرده، اما موضوع سرقت او جزیی بوده است، محدود به تردد به سوپرمارکت مورد نظر می‌کند.
تگ‌های نظارت الکترونیک معمولا دستبند یا پابند هستند که البته به دلیل در دیدبودن معمولا از پابند استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها مقاوم در برابر دستکاری هستند و می‌توانند بازشدن از روی بدن یا دستکاری را شناسایی کنند و به مقام‌های ناظر اطلاع دهند.
یک نوع از آنها تگ‌های فرکانس رادیویی است که سیگنالی را به جعبه مانیتورینگ نصب‌شده در خانه محکوم یا محل دیگری که تعیین شده است، منتقل می‌کند تا حضور مجاز فرد در محل را نشان دهد. کارکنان در مرکز نظارت الکترونیک از واحد مانیتورینگ با مامور پلیس نظارت الکترونیک در تماس هستند تا در صورت لزوم او را به محل اعزام کنند. فرکانس رادیویی حرکت‌های افراد تحت نظارت را ردیابی نمی‌کند.
نوع بعدی نظارت، سیستم موقعیت‌یابی جهانی (GPS)، تگ‌گذاری و فناوری ردیابی سیستم ناوبری جهانی است که از ماهواره‌ها برای ردیابی مکان در زمان واقعی استفاده می‌شود. معمولا تگ‌های (GPS) به شکل پابندهایی هستند که به مچ پا متصل می‌شوند و می‌توانند موقعیت مکان را لحظه‌به‌لحظه از طریق سیگنال‌های ماهواره‌ای منتقل کنند. البته استفاده از این نوع پابندها در اسکاتلند بسیار سخت‌گیرانه است و نیاز به حفظ حریم خصوصی و قوانین حفاظت داده‌ها دارد و معمولا برای افراد کمتری از این نوع پابندها استفاده می‌شود.
افراد تحت نظارتی که از پابندهای (GPS) استفاده می‌کنند، معمولا محدودیت‌های مکانی خاصی دارند، مثلا محدودیت تردد از خانه به محل کار یا مدرسه یا مکان دیگری که تأییدشده باشد و فرد تحت نظارت تنها در زمان‌هایی خاص و نهایتا با یک ساعت بازه زمانی بیشتر اجازه تردد از مکانی به مکان دیگر را دارد، دیگر مناطق شهر یا محل سکونت، مناطق ممنوعه هستند و فرد اجازه رفت‌وآمد به آنها را ندارد. نوع دیگری از نظارت الکترونیک پابندهای (GPS) به این‌گونه است که فرد تحت نظارت اجازه تردد در بسیاری از مکان‌های شهر را بدون محدودیت زمانی دارد، اما مکان‌هایی تعیین شده‌اند که فرد اجازه ورود به آنها یا گذشتن با فاصله‌ای تقریبا زیاد از آنها را ندارد. درواقع اگر فرد تحت نظارت به این مناطق ممنوعه و همچنین شعاع چند صد متری آنها نزدیک شود، هشداری برای مأموران  نظارت الکترونیک ارسال می‌شود تا در صورت بروز مشکل مأموران  پلیس را اعزام کنند و حتی اگر مشکلی پیش نیامد، به فرد تذکر دهند که نباید به مناطق ممنوعه نزدیک شود.
نوع دیگر نظارت الکترونیک در اسکاتلند، کنترل الکل از راه دور (RAM) است. تگ‌هایی که به فرد تحت نظارت متصل می‌شود،  میزان الکل بدن فرد را از روی پوست او تشخیص داده و به مأموران نظارت ارسال می‌کنند. در این نوع از نظارت معمولا از دستبندهایی استفاده می‌شود که شبیه دستبندهای نظارت نیستند اما دور مچ دست بسته می‌شوند، به راحتی قابل بازکردن نیستند و از طریق تماسی که با پوست دست دارند، سیگنال‌هایی را ارسال می‌کنند و به مأموران اطلاع می‌دهند که فرد از الکل استفاده کرده است و همچنین میزان الکل در بدن را نیز تخمین می‌زنند.
استفاده از نظارت الکترونیک در اسکاتلند
نظارت الکترونیک در اسکاتلند به وسیله بخش دولتی جامعه اداری اسکاتلند اداره می‌شود. البته خدمات ملی ارایه‌شده نظارت الکترونیک به وسیله پیمانکاران بخش خصوصی ارایه می‌شود. نظارت الکترونیک ابتدا در ‌سال 1998 در اسکاتلند بر پایه مرحله آزمایشی انجام شد؛ اما در حال حاضر نظارت الکترونیک در اسکاتلند از فناوری‌های تگ‌گذاری‌ها در سیستم عدالت کیفری بزرگسالان استفاده می‌کند. در سیستم عدالت کیفری اسکاتلند ممکن است نظارت الکترونیک برای بزرگسالان 16‌ سال و بالاتر باشد و وسیله نظارت با توجه به انواع مختلفی که دارد باید با توجه به مجوزها استفاده شود:  
1. محدودیت آزادی (RLO)؛ حکمی اجتماعی است که تصمیم آن به وسیله دادگاه مجاز است.
2. مجوز منع ورود به خانه (HDC)؛ شکلی از آزادی زودهنگام از زندان است و تصمیم درباره آن به وسیله سرویس زندان اسکاتلند مجاز است.
3. به عنوان یک دستورالعمل درمان و تست مواد مخدر و الکل که توسط دادگاه مجاز به تصمیم‌گیری است.
4. به عنوان یک قاعده محدوده رفت‌وآمد و بازپرداخت اجتماعی (CPO) که تصمیم آن به وسیله دادگاه مجاز است.
5. به منظور شرایط آزمایشی برای محکوم یا مجرم که به وسیله هیأت‌منصفه دادگاه تصمیم‌گیری می‌شود.
علاوه بر بزرگسالان بالای 16‌ سال در سیستم عدالت کیفری، از نظارت الکترونیک برای کودکان زیر 16‌ سال نیز از ‌سال 2016 در اسکاتلند استفاده می‌شود. البته که استفاده از نظارت الکترونیک برای کودکان با مخالفت تعداد زیادی از جامعه پزشکی روبه‌رو شد و در حال حاضر به ‌طور گسترده اجرا نمی‌شود؛ اما برای برخی از کودکان اجرایی شد و محدودیت رفت و آمد را برای آنها در نظر گرفتند و تاکنون تنها برای 20 کودک انجام شده است.
در سال‌های 2016 و 2017 با توجه به میزان پیشرفت و گسترش نظارت الکترونیک در اسکاتلند، دولت این کشور تصمیم به برگزاری دوره‌های مشاوره و روانشناسی برای استفاده‌کنندگان از نظارت الکترونیک گرفت. دولت اسکاتلند در تلاش است با استفاده از نظارت الکترونیک برای مجرمان به نتایج مثبتی در این زمینه دست یابد و بتواند با گسترش این خدمات حبس‌زدایی گسترده‌ای را آغاز کند؛ البته که در نتیجه هم موفق عمل کرده است.
در سال‌های 2016 و 2017 نظارت الکترونیک از نوع اول روی 408 نفر و نوع دوم آن روی یک‌هزارو445 نفر انجام شده است و نتیجه آن این‌گونه است که تنها 28 نفر از هر دو گروه به زندان رفته‌اند و بقیه بعد از گذراندن دوران محکومیت خود از نظارت الکترونیک فارغ شدند.
مزایا و معایب نظارت الکترونیک
تکنولوژی‌های نظارت الکترونیک محدودیت دارد و با مرزهای عملی و قانونی روبه‌رو است. صرف نظر از نوع تکنولوژی نظارت الکترونیک، تگ‌ها نمی‌توانند رفتاری را محدود یا متوقف کنند؛ به‌ عنوان مثال اگر کسی در خانه الکل مصرف کرده باشد و با همان حال از خانه خارج شود، نمی‌توان متعهد بود که در آن زمان جرمی انجام نمی‌دهد و با تمام اینها با آنکه نظارت الکترونیک در بسیاری از کشورهای جهان استفاده می‌شود اما نمی‌تواند ابزاری برای کنترل جامعه و تمام موضوعات امور کیفری باشد.
اما با این حال نظارت الکترونیک فوایدی هم دارد که به ارتقای جامعه کمک می‌کند. در کشور اسکاتلند با توجه به ارزیابی‌هایی که در طول سال‌های استفاده از نظارت الکترونیک انجام شده به این نتیجه رسیده‌اند که نظارت الکترونیک توانسته به کاهش تعداد زندانیان کمک کند. در اسکاتلند ممکن است برای فردی که جرمی مرتکب شده قبل از محاکمه از نظارت الکترونیک استفاده کنند؛ همین امر هم به کاهش تعداد زندانیان کمک کرده است و هزینه‌های زندان و حبس و طول دوره محاکمه را در جامعه به‌شدت پایین آورده است.
علاوه بر افرادی که جرم‌های کوچکی انجام داده‌اند و این اولین‌باری بوده که جرمی مرتکب می‌شوند را وارد زندان‌ها نمی‌کنند و همین امر به سلامت جامعه کمک می‌کند. گویا در اسکاتلند هم زندان را دانشگاهی برای مجرمان می‌‌دانند و همین که مجرمی خرده‌پا، پا به زندان نگذارد را غنیمتی می‌دانند که به جامعه کمک بسزایی می‌کند.
در هر حال با آنکه نظارت الکترونیک در اسکاتلند تستی برای انجام در بریتانیا بوده است اما دولت اسکاتلند توانست از این آزمایش سربلند بیرون‌ بیاید و با تغییرات خوبی که در آن به وجود آورد، به جامعه خود کمک کند، تعداد زندانیان و حتی مجرمان را کاهش دهد و همچنین از نظر مالی بودجه زندانیان را در جای دیگری سرمایه‌گذاری کند.
منبع: iriss.org

نکته

  نظارت الکترونیک (EM) به صورت متناوب برای کاهش مجازات حبس و استفاده از زندان، نظارت درست و حمایت از مجرمان نوپا
  انواع مختلف نظارت الکترونیک: دستبندها و پابندهای فرکانس رادیویی (RF)، دستبندهاو پابندهای سیستم موقعیت‌یابی جهانی (GPS) و نظارت از راه دور استفاده‌کنندگان الکل (RAM)
  طرح نظارت الکترونیکی (EM) در‌ سال 1998 به صورت آزمایشی در اسکاتلند استفاده شد و در حال حاضر از فناوری دستبندها و پابندهای الکترونیک (RF) در این کشور استفاده می‌شود.
  پابندها و دستبندهای الکترونیک (RF) برای محدودکردن یک فرد تحت نظارت (یا گاهی اوقات دور نگه‌داشتن فردی از یک محل) در مکان‌های مورد تأیید در یک دوره مشخص مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  دستبندها و پابندهای الکترونیک (GPS) برای ایجاد مناطق ممنوعه استفاده می‌شود و مقامات را قادر می‌کند تا موقعیت مکانی محکوم را لحظه به لحظه در نظر داشته باشند.
  بحث اصلی در اسکاتلند استفاده فعلی و تمرکز بر استفاده در آینده از دستبند‌ها و پابندهای الکترونیک (GPS) برای نظارت بر الکل و در کنار آن ادغام نظارت الکترونیک با کار اجتماعی است.