راضیه زرگری| مات و مبهوت است؛ خیره می‌شود به جلو، انگار دارد در ذهنش با چیزی کلنجار می‌رود. به چیزی فکر می‌کند که آزار دهنده است. چند دقیقه‌ای در همین حالت می‌ماند؛ بدون ذره‌ای توجه به هیاهوی اطرافش، سرش را پایین می‌اندازد. «امیرحسین به چی فکر می‌کنی؟ به زلزله؟ فکر می‌کنی چرا زلزله اومد؟ بغض می‌کند و می‌گوید من با دوستم در مدرسه دعوا کردم و او را ناراحت کردم. خدا از دست من ناراحت شد و زلزله آمد.» می‌زند زیر گریه، بغلش می‌کنم و محکم در آغوشم نگهش می‌دارم. «نه عزیزم، خدا نه از دست تو ناراحت شده و نه از دوستت.» این روایت فقط یک تکه کوچک از قصه بچه‌های روستاهای زلزله‌دیده آذربایجان شرقی است؛ بچه‌هایی که آرزوهایشان را در بادکنک آرزوها فوت می‌کنند تا هم تنش‌های این یک هفته از وجودشان بیرون برود و هم آرزوهایشان را به دست باد بسپارند و به خدا برسد؛ بچه‌هایی که دست در دست هم می‌دهند و شعر می‌خوانند تا اضطراب آن لحظه‌های ترس و هراس زمین‌لرزه را فراموش کنند. قصه بچه‌های روستاهای میانه را که هنوز در شوک اتفاق تلخ هفته پیش هستند باید شنید؛ همان‌طور که باید در کنار زنان و میانسالان حادثه‌دیده از زلزله بود و با حمایت‌های روانشناختی، آسیب‌های روانی ناشی از حادثه طبیعی را برایشان به حداقل رساند؛ همان کاری که این روزها تیم‌های سحر سازمان جوانان هلالاحمر در این روستاها انجام می‌دهند.
از 72 ساعت بعد از حادثه مأموریت جوانان هلالاحمر شروع می‌شود؛ دقیقا زمانی که کار اصلی تیم‌های امداد و اسکان اضطراری امدادگران و نجاتگران تقریبا تمام می‌شود و وضع اسکان و تأمین معیشت مردم آسیب‌دیده به ثبات می‌رسد. سرپرست سازمان جوانان جمعیت هلالاحمر از استقرار و فعالیت تیم‌های حمایت‌های روانی هلالاحمر در پنج روستای ورنکش، بلوکان، صومعه علیا، چناق بلاغ و ورزقان مناطق زلزله‌زده میانه و سراب استان آذربایجان شرقی خبر داده و می‌گوید: «با حضور تیم‌های سامانه حمایت‌های روانی موسوم به «سحر»، مشق مهربانی در این مناطق تمرین شد. به گفته سرپرست سازمان جوانان تیم‌های حمایت روانی و اجتماعی سازمان جوانان هلالاحمر برای کاهش آسیب‌های روانی پس از بلایا وارد مناطق زلزله زده شده و این حضور و اقدام به منظور انجام حمایت روانی از افراد آسیب‌دیده ناشی از بحران زلزله به‌ویژه کودکان است.
شوک، بهت، گیجی، انکار، ناامیدی و افسردگی ازجمله مراحل روانشناختی است که بعد از حوادث ناگهانی به‌ویژه زلزله در بازماندگان به وجود می‌آید. تیم‌های حمایت روانی شامل کارشناسان خبره و آموزش‌دیده در دوره‌های حمایت‌های روانی و اجتماعی می‌شود که با سرکشی به چادرهای امدادی پنج روستای آسیب‌دیده، هم با مصیبت‌دیدگان ابراز همدردی می‌کنند و هم کودکان، سالمندان و زنان آسیب‌دیده را شناسایی و روان‌درمانی می‌کنند. جوانان هلال‌احمری در مناطق زلزله‌زده حاضر می‌شوند تا مردم بدانند وقتی کارهای اولیه اسکان و دریافت اقلام معیشتی تمام شد، تنها نمی‌مانند. این جوانان خوب یاد گرفته‌اند چطور با مردم مصیبت‌دیده ارتباط برقرار کنند، لبخند بر لبان‌شان و راه دل‌شان را به دست بیاورند. زلزله‌زدگان در روستاهای یادشده برای سازگاری با شرایط بحرانی نیازمند حمایت‌های روانی اجتماعی هستند و در صورت حل‌نشدن بحران به طور کامل، ممکن است اثرات روانی و عاطفی جبران‌ناپذیری در ساختار شخصیتی افراد ایجاد شود. تیم‌های سحر برای پیشگیری از مشکلات روانشناختی ازجمله افسردگی، اضطراب و واکنش‌های سوگ به یاری مصیبت‌دیدگان می‌شتابند. حالا هم حمایت‌های روحی، روانی و اجتماعی آنان برای ۱۵۰ کودک در دو روستای صومعه علیا و چناق بلاغ، ۱۲۵ کودک در روستای بلوکان، ۸۰ کودک در روستای ورنکش و ۹۰ کودک در روستای ورزقان با انجام بازی‌های شاد کودکانه و سنتی (لی‌لی، وسطی، عموزنجیرباف و نظایر آن) و تکنیک‌های نقاشی روی صورت، نقاشی روی پارچه انجام شده است.
مینا نوروزی، روانشناس و از اعضای تیم سحر سازمان جوانان هلالاحمر، درباره اهمیت رسیدگی به مشکلات روحی و روانی مردم آسیب‌دیده از حوادث طبیعی به «شهروند» می‌گوید: «به مسائل روانی آسیب‌دیدگان باید به صورت اورژانسی رسیدگی شود و این حمایت‌ها باید تا دو،سه سال بعد از حادثه ادامه داشته باشد. برنامه‌ای که ما برای روستاهای میانه داریم همین است که فواصل سه ماه یک بار و شش ماه یک بار را برای پیگیری وضع روحی مردم آسیب دیده تکرار کنیم.»
تست شدت علایم اختلال استرس پس از آسیب موسوم به PTSD یکی از مرسوم‌ترین تست‌ها در این مواقع است. نوروزی می‌گوید: «طیف زیادی از اختلالات پس از مدتی براساس حمایت‌های خانواده حل می‌شود و افراد می‌توانند خود را با شرایط انطباق دهند؛ به‌طوری که اختلالات رفته رفته کم می‌شود و از بین می‌رود. نتایج این تست مثلا در کودکانی که سرپرست ندارند یا پدر بزرگ و مادربزرگ‌شان سرپرست آنها شده‌اند، شدیدتر و ماندگارتر است. این گروه بیشتر اختلال اضطرابی دارند و حتی علایم افسردگی هم در مواردی در حوادث پیشین مثل زلزله کرمانشاه داشته‌ایم که نیاز به درمان جدی‌تر داشته‌اند. به طور کلی براساس بررسی‌هایی که در این یک هفته شده، می‌توانم بگویم در کرمانشاه موارد تنش و اضطراب نسبت به میانه بیشتر بود؛ آماری که شاید به دلیل شدت کمتر حادثه و تعداد تلفات کمتر است. بیشتر مردم آسیب‌دیده روستاهای آذربایجان شرقی دغدغه‌شان خانه و دوستان و اطرافیان‌شان است که زودتر بهبود پیدا کنند.
این روانشناس معتقد است در زمان کوتاه نمی‌توان همه مشکلات روانی آسیب‌دیدگان را حل کرد. این مشاوره‌ها باید مداومت داشته باشد تا نتیجه مطلوب
به دست بیاید. بچه‌های تیم سحر برای پیگیری‌های آینده، از مردم شماره تماس می‌گیرند. زنان باردار و کودکان بیشترین تأثیرپذیری روانی را از بلایای طبیعی دارند؛ نوروزی در مورد زلزله آذربایجان شرقی با بیان اینکه مردم این منطقه نوعی اتحاد محلی بسیار قوی دارند که همین باعث می‌شود مشکلات روحی خود را بسیار راحت عنوان کنند و با تیم روانشناسی ارتباط کلامی برقرار کنند، عنوان می‌کند: «به دلیل وجود همین روحیه اتحاد و همدلی بین خود مردم، خوشبختانه میزان اختلالات کمتر است. در این میان بودند کودکانی که نوعی احساس گناه در وجودشان دیده می‌شد؛ مثلا در یک مورد پسربچه‌ای بود که خودش را در زلزله مقصر می‌دانست و می‌گفت چون با دوستم دعوا کردم خدا از این کار من ناراحت شد و زلزله آمد. نقاشی‌درمانی و بازی‌های گروهی به همراه قصه‌گویی می‌تواند این تصورات را از کودکان دور کند و ذهن آنها را از تجربه تلخ پاک کند؛ برای مثال ما به بچه‌ها بادکنک آرزوها دادیم و گفتیم آرزوهایشان را در بادکنک فوت کنند. با این کار هم تنش‌های درونی‌شان کمتر و هم ذهن‌شان از اختلال‌ها دور می‌شود.
حمایت‌های روحی، روانی و اجتماعی آسیب‌دیدگان در مواقع حوادث و بلایای طبیعی به‌ویژه زلزله از کمک‌های امدادی جدا نیست. بابازاده، معاون جوانان استان آذربایجان شرقی، درباره حمایت‌های روانی بعد از حادثه به «شهروند» می‌گوید: «برخورد امدادگری که در ساعت‌های اول بعد از حادثه به مردم آسیب‌دیده کمک می‌کند، هم به اندازه حمایت‌های روانی تیم تخصصی در روزهای پس از حادثه اهمیت دارد؛ به طور کلی کمک‌ها هنگام وقوع بلایا باید همراه با همدلی و انسان‌گرایانه و در نظرگرفتن کرامت انسانی باشد زیرا رفتارها و مداخلات هیجانی و پرهیاهو تأثیر منفی برجا می‌گذارد. معاون جوانان استان آذربایجان شرقی عنوان می‌کند: «تیم سحر از شنبه گذشته در مناطق زلزله‌زده حاضر شده‌اند و فعالیت‌های مختلفی برای کودکان و نوجوانان اجرا می‌کند. برگزاری مسابقه شعر و قصه‌گویی، آموزش مانور زلزله و نحوه پناهگیری، نقاشی با پاستیل بر روی کاغذ، اهدای هدیه به کودکان، مسابقه طناب‌کشی، اهدای جعبه کمک‌های اولیه و درد دل با کودکان ازجمله برنامه‌های گروه‌درمانی این تیم‌ها است. انجام مصاحبه، انجام تست شدت علایم اختلال استرس پس از آسیب موسوم به PTSD، تست روانشناسی ویلیامز، بررسی نشانه‌های افسردگی در کودکان و نوجوانان، بررسی نگرانی آنها به وسیله تیم‌های تخصصی روانشناسی هم در روزهای حضور در روستاهای آسیب‌دیده استان پیگیری شد تا بتوانیم به نوعی حال روحی این عزیزان را
ترمیم کنیم. »
گفتنی است مجموعا حدود ۵۰ نفر از اعضای سازمان جوانان در حال فعالیت در مناطق زلزله‌زده حضور دارند که از این تعداد ۲۲ نفر شامل اعضای تیم سحر هستند. در کنار اعضای تیم سحر نیروهای امدادی نیز در حال امدادرسانی و توزیع اقلام زیستی و بهداشتی هستند. به گفته سرپرست سازمان جوانان در حال حاضر با کمک نیروهای امدادی خود استان و دیگر نیروهای کمک‌رسان شرایط تحت کنترل و مدیریت است و در صورتی که نیاز به نیروهای بیشتری باشد از دیگر استان‌ها و تهران نیز نیروهای لازم اعزام خواهند شد.