فروپاشی ابرقدرت شرق در سال 1991 میلادی، عصر تازهای را در تاریخ سازمان آتلانتیک شمالی (ناتو) رقم زد و این پیمان با عضوگیری از اعضای سابق معاهده نظامی رقیب یعنی پیمان ورشو، که شامل کشورهایی چون مجارستان، لیتوانی، آلبانی، مونتهنگرو، جمهوری چک، لهستان، بلغارستان، استونی، لتونی، رومانی، اسلواکی، اسلوونی و کرواسی میشد، وسعت خود را تا حد قابل ملاحظهای افزایش داد. اشتیاق ناتو برای عضوگیری از کشورهایی که سابقا بلوک شرق نامیده میشدند، از سوی جانشین بلافصل اتحاد جماهیر شوروی یعنی روسیه به تلاش برای محاصره این کشور تعبیر شد و مخالفت جدی مسکو را به دنبال داشت. بعد از پیوستن مونتهنگرو به این پیمان در سال 2017 میلادی، تا این لحظه کشور جدیدی به عضویت ناتو درنیامده است اما اگر بخواهیم به مهمترین نامزدهای منتظرالورود اشاره داشته باشیم، میتوانیم از گرجستان، اوکراین، بوسنی و هرزگوین و مقدونیه شمالی نام ببریم که دو گزینه ابتدایی به دلیل داشتن مرزهای زمینی با روسیه احتمالا جزو چالشهای آتی این پیمان قدیمی باید قلمداد شوند.
چالش افزایش حق عضویت اعضا
چند روز پیش ینس استولتنبرگ، دبیرکل نروژی ناتو با اعلام سال 2024 میلادی بهعنوان تاریخ احتمالی پیوستن اوکراین به سازمان آتلانتیک شمالی، بار دیگر داغ روسها را درخصوص توسعهطلبیهای بیحد و مرز این پیمان نظامی تازه کرد. البته استولتنبرگ با وجود تأکید بر حق اوکراین برای رقمزدن سرنوشت و گرفتن بهترین تصمیم برای ارتقای امنیت خود، بر این نکته نیز تأکید داشت که کیِیف باید شرایط پیوستن به ناتو را تا تاریخ ذکرشده بهطور تمام و کمال فراهم آورد. در کنار همه اینها باید توجه کرد که قدیمیترین پیمان نظامی جهان این روزها به دلیل حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید دشوارترین دوران خود را پشتسر میگذارد. فشارهای رئیسجمهوری ایالات متحده درخصوص لزوم سهم مساوی اعضا در تأمین هزینههای ناتو، دولتهای عضو این سازمان را با چالش افزایش حق عضویت مواجه کرده است که این موضوع میتواند برای کشورهای ضعیفتر به لحاظ اقتصادی پیامدهای مالی از قبیل کسر بودجه به دنبال داشته باشد.
شروط لازم برای پیوستن به ناتو
برای عضویت در ناتو دولتهای متقاضی باید برخی پیشنیازها را فراهم کنند. پیشنیازهایی که بعضا شاید با روند حاکم در کشور فوق همخوان نیز نباشد. لزوم برقراری دموکراسی درکشور مستدعی عضویت، همچنین بهرهمندی از وسع و عزم کافی برای همکاری در امور امنیتی اروپا از مهمترین شروطی هستند که کشورها برای پیوستن به ناتو باید از آن برخوردار باشند و این میان شرط سوم یعنی حضور خواهان در قلمروی جغرافیایی اروپا نیز که دیگر جای بحث ندارد. اگر کشوری که متقاضی پیوستن به ناتوست این سه شرط را داشته باشد، کمیتهای موسوم به «برنامه اجرایی عضویت» مشاورههای لازم را برای نزدیکشدن مقیاسهای امنیتی کشور خواهان به حداقل استانداردهای این پیمان نظامی ارایه کرده و نهایتا یک زمان تقریبی برای نقطه پذیرش تعیین میشود. حال با توجه به شرایط موجود اوکراین نزدیکترین گزینه برای قرارگرفتن در فهرست کشورهای عضو ناتو به شمار میرود که البته باید منتظر نشست و دید با توجه به وعده دبیرکل ناتو، در سال 2024 چه اتفاقی خواهد افتاد.