حتما آن داستان معروف را شنیده‌اید؛ داستان سخنرانی نیکیتا خروشچف در بیستمین کنگره حزب کمونیست و تاختن او به ژوزف استالین که مدتی قبل بر اثر سکته مغزی برای همیشه خاموش شده بود؛ سخنرانی تند و بی‌پرده‌ای که در آن تقریبا همه سیاست‌های دوران استالین زیر سوال رفت. در میانه سخنرانی خروشچف، صدای یکی از اعضای حزب در سالن کنگره طنین‌انداز شد: «آن زمان کجا بودی که به این جنایت‌ها اعتراض نکردی؟» رهبر جدید شوروی در این لحظه سخنرانی را قطع کرد و با لحنی جدی رو به جمعیت دو سه‌بار پرسید: «چه کسی بود؟ چه کسی این حرف را زد؟» و چون صدایی از کسی برنخاست، دوباره لحن خود را به حالت عادی بازگرداند و گفت: «دقیقا همین جایی بودم که شما بودی رفیق عزیز! بله، من هم از ترس سکوت می‌کردم!»
سومین رهبر شوروی پس از لنین و استالین
10 روز پس از مرگ ژوزف استالین، نیکیتا خروشچف به‌عنوان سومین رهبر اتحاد جماهیر شوروی به قدرت رسید. نخستین و مهمترین هدف خروشچف در آغازین سال‌های تکیه‌زدن بر این مسند در استالین‌زدایی محض خلاصه می‌شد و او سعی کرد هر آن چیزی را که از مرد پولادین گرجی به جای مانده بود، محو و نابود کند. بروز بحران موشکی کوبا و خروج موشک‌های اتمی شوروی از این کشور در ازای برچیده شدن موشک‌های اتمی آمریکا از ترکیه و ایتالیا، صدور اولتیماتوم خطاب به فرانسه و انگلستان در خلال جنگ کانال سوئز برای اتمام تجاوز این دو کشور به مصر، حاد شدن موضوع دو آلمان بین بلوک شرق و غرب و نهایتا اجرایی شدن ساخت دیوار برلین، هدف قرار دادن هواپیمای جاسوسی ایالات متحده در خاک شوروی و بازداشت خلبان آن و... تعدادی از مهمترین وقایعی است که نیکیتا خروشچف طی اقامت در کاخ کرملین روی بروز و ظهورشان تأثیر مستقیم داشت.
قیام قائم‌مقام علیه دبیر اول کمیته مرکزی حزب
نیکیتا خروشچف برخلاف استالین فاقد کیش شخصیت بود و با وجود برخی شیرین‌کاری‌ها همچون کوبیدن کفشش روی میز طی جلسه مجمع عمومی سازمان ملل متحد یا اصرارش بر عذرخواهی رسمی دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهوری آمریکا پس از هدف قرار دادن هواپیمای جاسوسی یو-2 بر فراز شوروی، دیگر اعضای حزب اعتماد کامل به او نداشتند که این امر با بالا رفتن سن خروشچف بیشتر خود را نشان داد. همین موضوع و البته وضع نابسامان اقتصادی کشور نهایتا باعث شد 55‌سال پیش در چنین روزی، برابر 14 اکتبر 1964 میلادی، درحالی‌که خروشچف تعطیلات خود را در سواحل دریای سیاه می‌گذراند، اعضای کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی او را از مقام دبیر اولی حزب برکنار کنند. پشت این برکناری که بیشتر به کودتا شبیه بود، می‌شد نقش کسانی چون لئونید برژنف، قائم‌مقام خروشچف و برخی از اعضای بلندپایه حزب را به وضوح مشاهده کرد. خروشچف بعد از این واقعه در خانه‌ای امن اسکان داده شد و هفت ‌سال بعد در 77 سالگی درگذشت.
منابع: «خاطرات سیاسی نیکیتا خروشچف» به قلم ادوارد کرانکشاو، «دانشنامه سیاسی» به کوشش داریوش آشوری