شهروند | پیکر 8 شهید گمنام درحالی در محوطه اصلی میدان امیر چخماق یزد به خاک سپرده شد که قرار بود پرونده این شهر تاریخی، 2سال دیگر برای ثبت در فهرست میراث جهانی به یونسکو ارسال شود. حالا مسئولان سازمان میراث فرهنگی می‌گویند به دلیل مخدوش شدن حریم این اثر تاریخی، روند ثبت بافت تاریخی یزد با دشواری‌های زیادی مواجه می‌شود و ممکن است به کلی از دستورکار خارج شود.
در روزهای اخیر و در شرایطی که کشور تعطیلات رسمی طولانی را پشت سر می‌گذاشت مسئولان سازمان میراث فرهنگی در تهران و یزد روزهای پر کاری را سپری کردند. جلسه پشت جلسه، تلفن پشت تلفن همه با این امید که شاید راهی پیدا کنند تا بتوانند مراسم خاکسپاری 8 شهید گمنام را از محدوده تاریخی میدان امیرچخماق که جزو مناطق حفاظت‌شده تاریخی است به نقطه دیگری از شهر یزد منتقل کنند. میراث فرهنگی به 3 دلیل موافق اجرای این طرح نبود. نخست این‌که طبق ضوابط و قوانین حاکم بر ثبت اماکن تاریخی هرگونه دفن اموات در این قبیل اماکن یا محوطه‌‌های تاریخی ممنوع است. دوم آن‌که فعالیت‌های پژوهشی در محدوده امیرچخماق، اعم از فعالیت‌های باستان‌شناسی آن تکمیل نشده و به همین علت هرگونه حفاری به هر دلیلی منجر به مخدوش شدن لایه‌های باستانی و تداخل در روند مطالعات علمی است و سوم آن‌که خود مجموعه امیرچخماق دارای طرح نجات‌بخشی است و به گفته کارشناسان احتمال ریزش یکی از مناره‌هایش وجود دارد که برای جلوگیری از بحث تخریب آن باید طرح‌هایی در آن اجرا شود. به‌عنوان مثال ممکن است نیاز به گودبرداری و سایر اقدامات حفاظتی و مرمتی داشته باشد. در ماجرای میدان امیرچخماق یزد که قدمت آن به دوران تیموریان می‌رسد، استناد مسئولان سازمان میراث فرهنگی به قانون بود. آنها قوانین رسمی مملکت را زیر بغلشان زده بودند تا با استناد به آن مجریان را مجاب کنند که تدفین شهدا در حریم یک اثر تاریخی خلاف قانون است. خلافِ قانون «حفظ آثار ملی» و همچنین خلافِ قانون «مجازات اسلامی» که در بندهای مختلف آن مجازات‌هایی را برای افراد حقیقی و حقوقی که موجب خرابی یا تزلزل میراث فرهنگی شوند پیش‌بینی کرده است. با این وجود سردار سیدمحمد باقرزاده، فرمانده کمیته جست‌وجوی مفقودين «قانون حفظ آثار ملی» را که مهم‌ترین قانون صیانت از میراث فرهنگی کشور است، از پایه و اساس محل اشکال دانست و در گفت‌وگویی با خبرگزاری فارس، گفت: «خبری که میراث به‌عنوان قانون مطرح کرده، مصوبه است که در زمان طاغوت انجام شده و الزام‌آور نیست. ثانیا با فرض این‌که الزام‌آور باشد در مورد شهدا مصداق پیدا نمی‌کند.»
برخي كارشناسان مي‌گويند سخنان باقرزاده درحالی است که این موضوع یعنی ضرورت حفظ حریم آثار تاریخی نه فقط در قانون‌سال 1309 که در قانون مجازات اسلامی در بندهایی به تفصیل آمده است. در ماده 560 قانون مجازات اسلامی مشخصا به بحث حریم آثار تاریخی اشاره شده: «هرکس بدون اجازه از سازمان میراث فرهنگی کشور، یا تخلف از ضوابط مصوب و اعلام‌شده از سوی سازمان مذکور در حریم آثار فرهنگی – تاریخی مذکور در این ماده مبادرت به عملیاتی کند که سبب تزلزل بنیان آنها شود، یا در نتیجه آن عملیات به آثار و بناهای مذکور خرابی یا لطمه وارد آید، علاوه بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارت وارده به حبس از یک تا 3 سال محکوم می‌شود.»
در روزهای اخیر مسئولان سازمان میراث فرهنگی به بحث اهمیت جهانی میدان امیرچخماق یزد اشاره کردند و این‌که قرار است پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد 2 سال دیگر به یونسکو برود و خاکسپاری شهدا در میدان امیرچخماق به دلیل نقض ضوابط جهانی حفظ و نگهداری آثار تاریخی ممکن است روند ثبت بافت تاریخی شهر یزد در فهرست میراث جهانی را برای همیشه متوقف کند. این استدلال هم اما نه‌تنها تأثیری در اجرای این طرح نداشت که درنهایت مسیر این مناقشه را به سمت و سوی سیاسی‌تر شدن سوق داد. آنچه در روزهای اخیر میراث فرهنگی یزد و همچنین مسئولان نیروهای مسلح را در ارتباط با میراث تاریخی یزد به چالش کشید، بحث دیروز و امروز نیست. سابقه نخستین تلاش‌ها برای تدفین شهدا در این میدان تاریخی به دو‌سال پیش بازمیگردد. زمانی که طرحی با عنوان تدفین 8 شهید گمنام در میدان امیرچخماق یزد، از سوی کمیته جست‌وجوی مفقودین ستاد نیروهای مسلح مطرح شد اما با مخالفت استانداری وقت، اجرای آن متوقف ماند. فروردین سال ۹۲ خواجه‌حسینی، سرپرست اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان یزد هم از منتفی شدن خاکسپاری شهدای گمنام در «تکیه امیر چخماق» یزد خبر داد. او تشییع پیکرهای 8 شهید گمنام در یزد را منتفی اعلام کرد.
استانداری شهر تاریخی یزد هم در این میان و در روزهای گذشته تلاشش را به کار گرفت تا با هماهنگی همه سازمان‌ها راهکاری برای اختلاف‌نظرها پیدا کنند. در هفته‌های اخیر که اجرای این طرح دوباره از سرگرفته شد محمدعلی طالبی، معاون سیاسی استانداری یزد با غیرقانونی خواندن حفر قبرها در این میدان تاریخی به خبرگزاری میراث فرهنگی گفت: «حفر قبرها بدون اخذ مجوزهای لازم بوده، پس غیرقانونی است. ما این موضوع را پیگیری می‌کنیم تا جلوی کار گرفته شود.» از سوی دیگر سی‌ام آذرماه استاندار یزد با صدور پیامی از مردم یزد دعوت کرد تا در مراسم تشییع و تدفین 8 شهید گمنام که در ضلع شرقی مجموعه امیرچخماق برگزار می‌شود، حضور یابند. این مصوبه‌ای بود که شورای تأمین استان یزد در ادامه اختلاف‌نظرها نهایی و مقرر کرد که پیکر شهدا در ضلع شرقی مجموعه امیرچخماق به خاک سپرده شود، درنهایت اما چنین نشد و شهدای گمنام در صحن اصلی میدان امیرچخماق دفن شدند.
مراسم دفن پیکر شهدای گمنام دفاع مقدس در میدان امیرچخماق یزد در دو روز انجام شد. دوشنبه 2 تن از شهدا را در این میدان دفن کردند و سه‌شنبه 6 تن دیگر را به خاک سپردند. مراسم خاکسپاری این شهدا، حاشیه‌های آن و حرف‌های باقرزاده، فرمانده کمیته جست‌وجوی مفقودين نیروهای مسلح البته نشان داد که سایه سیاست تا چه اندازه بر سر حوزه کاملا تخصصی میراث فرهنگی سنگین است، او گفت: «کسانی که امروز قوانین «یونسکو» را تأیید می‌کنند همان کسانی هستند که از حقوق بشر دم می‌زنند؛ اما در دوران دفاع مقدس سلاح‌های شیمیایی را در اختیار صدام قرار دادند و همواره ملت ایران را مورد هجوم خود قرار دادند.» او همچنین از زبان مردم یزد گفت: «مردم یزد رضایت خدا را به رضایت یونسکو در مورد ثبت جهانی امیرچخماق ترجیح دادند و بهترین جا و نگین یزد را به قبور شهدا اختصاص دادند. خارجی‌ها بدانند قرار نیست شهدا در این زمان تنها باشند.»
در ماجرایی که روزهای اخیر بر سر میراث فرهنگی یزد و میدان امیرچخماق گذشت نه فقط فرمانده کمیته جست‌وجوی مفقودین نیروهای مسلح که تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی هم واکنش‌هایی نشان دادند. واکنش‌هایی که همه آنها توسط خبرگزاری فارس پوشش داده و پیگیری شد. عبدالرضا مصری، سخنگوی هیأت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی یکی از نمایندگانی است که در حاشیه این ماجرا میراث فرهنگی ملت ایران را مشتی کاسه کوزه خواند و گفت: «جایگاه شهدا بلندتر و رفیع‌تر از آن است که حتی در جایی که مناقشه و منتسب به میراث فرهنگی است به خاک سپرده شوند برای این‌که اصلی‌ترین میراث ما شهدا هستند. اینها میراث واقعی ما هستند که حاضریم برایشان جان دهیم. اگر من مسئول بودم جایگاهی بالاتر و پاک‌تر از جایی که دو تا کاسه و کوزه باشد برای آنها تدارک می‌دیدم.» علاوه بر او مهدی کوچک‌زاده، نماینده دیگری از مجلس اصولگرای نهم گفت: «مقررات میراث فرهنگی برای بناهای تاریخی مزخرفاتی است که سازمان‌های بین‌المللی درآورده‌اند.» ضرغام صادقی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس هم در اظهارنظری مشابه با دیگر نمایندگان اصولگرای مجلس شورای اسلامی ماجرا حفاظت از میراث فرهنگی را به مثابه تقابل با شهدا معنا کرد و گفت: «ایستادن در مقابل خیل عظیم شهدا و خانواده شهدا یک خطای استراتژیک بزرگ است و کسی که این اقدام را انجام دهد مراحل حذف خود را مهیا کرده است.»
سازمان میراث فرهنگی:
تمام تلاشمان را کردیم
سازمان میراث فرهنگی روز دوشنبه پس از خاکسپاری 2 تن از شهدا در میدان امیرچخماق یزد بیانیه‌ای صادر و نسبت به اقدامات کمیته جست‌وجوی مفقودین ستاد نیروهای مسلح واکنش نشان داد. سازمان میراث فرهنگی این بیانیه را با جمله پیکر مطهر و معظم شهیدان هرجا آرام گیرد یاد مبارک و آرام‌بخش و بهجت‌انگیز خود را در فضا می‌پراکند و صفا و معنویت می‌آفریند.» از مقام معظم رهبری آغاز کرد و در ادامه نوشت: «در 10 روز گذشته با توجه به این‌که حفظ حرمت شهدای گمنام یادگار 8سال دفاع مقدس به‌عنوان پر افتخارترین منازعه نظامی ایران در چند قرن اخیر بر همه مردم و مسئولان کشور واجب بوده و باید محل دفن پیکر مطهر شهدا در مکان‌هایی انتخاب شود که موجب حفظ شئونات و حیثیت آنها و پناهگاهی برای عاشقان انقلاب اسلامی ایران و ارزش‌های دفاع مقدس باشد بر این اساس، با توجه به مغایرت‌های قانونی حاکم بر حفاظت از اماکن فرهنگی و تاریخی در این اقدام و ضرورت عملیات استحکام‌بخشی مجموعه تاریخی امیرچخماق یزد برای ثبت جهانی آن و سایر حساسیت‌هایی که در این موضوع وجود داشت بنای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، برطرف کردن مشکل به دور از جنجال و هیاهو بود... از زمان طرح موضوع دفن پیکر مطهر شهدای گرانقدر در مجموعه تاریخی امیرچخماق یزد، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با اطلاع از جوانب متعدد این موضوع، حساسیت خانواده محترم شهدا و فهم مردم فرهنگی و متدین یزد، راه‌حل‌های قانونی و منطقی را که در برگیرنده حفظ و حراست از ارزش‌های دفاع مقدس باشد، به‌طور روشن به شرح زیر به مسئولان محترم استان اعلام کرد که با استقبال ایشان مواجه شد. مدیرکل میراث فرهنگی استان در جلسات محلی و نیز با مکاتبات مختلف، دلایل فنی، فرهنگی، ضوابط ملی و جهانی، قوانین موجود را متذکر شد. علاوه بر این پیگیری، مکاتبات و مذاکرات متعدد ریاست سازمان با نهادهای مختلف ازجمله ستاد فرماندهی کل قوا، وزارت کشور، وزارت اطلاعات، فرمانده کمیته جست‌وجوی مفقودین ستاد کل نیروهای مسلح و نماینده ولی‌فقیه و امام جمعه یزد و مسئولان اجرایی استان یزد انجام شده و معاون حقوقی و امور مجلس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز برای تشریح مواضع سازمان و موارد قانونی ذیربط به یزد اعزام شد و در جلسه شورای تأمین استان در روز شنبه 29 آذرماه 93 شرکت کرد. همچنین طی مکاتبات و مذاکرات متعدد معاونت میراث فرهنگی سازمان با استاندار و معاونان استانداری یزد و دیگر مسئولان مربوطه، صراحتا ملاحظات سازمان به لحاظ قوانین ذیربط اعلام شد و راه‌حل‌های مختلفی برای حل مشکل ارایه شد. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تلاش کرد با رایزنی و مشاوره‌های لازم شرایط مطلوبی حاصل شود. تا ظهر روز یکشنبه 30 آذرماه با توجه به تأکیدات مسئولان و نظر دلسوزان استان قرار بر استفاده از مکانی در ضلع شرقی مجموعه مذکور بود. مکانی که قدمگاه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در خلال سفر معظم له به استان یزد بوده و مورد توافق مسئولان قرار گرفت. علاوه بر این، با توجه به توصیه مقامات مختلف و وزارت کشور به استاندار یزد، مکان‌های جدیدی برای دفن پیکر مطهر 8 شهید گمنام در مسجد «حضیره» یزد یا مسجد «مصلی» مطرح شده بود. روز اول دی‌ماه نیز پیگیری‌های مکرر مدیران سازمان میراث فرهنگی برای اجرای مصوبه شورای تأمین استان ادامه داشت تا این‌که ظهر روز یکم دی‌ماه اقدامی خلاف مصوبات شورای تأمین استان و شهرستان یزد و تأکیدات مسئولان عالیرتبه کشور انجام شد. آنچه به مردم عزیز کشور باید گزارش شود، آن است که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تمام اهتمام خود را از طریق مسئولان ذيربط و قانون به دور از هیاهو و جنجال‌سازی و نیز با مذاکرات غیرعلنی برای حل مشکل به طرق قانونی به عمل آورده اما عوامل ذیربط با بی‌مهری نسبت به میراث فرهنگی و تاریخی و قوانین کشور به‌رغم مصوبات شورای تأمین استان یزد و توصیه مسئولان ملی و استانی مبنی بر جابه‌جایی محل یاد شده اقدام کردند.»