شهروند| بورس تهران از دی‌ماه سال گذشته روزهای تلخی دارد و به گمان عامه، با سر به زمین خورده است! این بازار هنوز نتوانسته به حوالی روزهای خوب خود برسد؛ چراکه تب و تاب و التهاب چند هفته قبل از اعلام نتایج مذاکرات هسته‌ای هم، تا چهارمین روز آذرماه بیشتر تاب نیاورد و فروکش کرد. همه چیز برای بازار به نقطه صفر برگشت و بعد از این عقب‌گرد هیچ خبری نتوانست امید رفته را به بورس نیمه جان برگرداند. به عبارت دیگر با این اوضاع همه چیز به حوزه‌های دیگر وصل شد و این‌گونه به نظر می‌رسید که تا زمانی که همه نگرانی‌های بازار (از افت قیمت نفت گرفته تا افزایش سهم مالیات بودجه، نتیجه مذاکرات هسته‌ای، نرخ خوراک و بهره مالکانه معادن) حل نشود، نمی‌توان به بازگشت رونق دل بست. همین نکته هم باعث شد تا روز گذشته خبر قطعی تغییر مدیریتی این بازار با واکنش سرد بازار مواجه شود.
بورس نمی‌خواهد هیجان‌زده شود؟
به نظر می‌رسد دیگر هیچ خبری (دست‌کم فعلا) قادر نیست شاخص را برای مدت طولانی در مدار رشد قرار دهد! حتی اگر این خبر تغییر و تحول در هرم مدیریتی سازمان بورس باشد. خبری که اهالی تالار شیشه‌ای چندهفته‌ای است منتظرش بودند. حتی خبرهای خوش رئیس‌جمهوری از کاهش تدریجی نرخ سود بانکی و رفع نزدیک‌الوقوع تحریم‌ها هم (حداقل یک روز بعد) تأثیر عمیقی بر روند حرکت دماسنج بورس نداشت. از این همه می‌توان استنباط کرد که این بار بازار تصمیم گرفته مادامی که خبری رخت تحقق نپوشیده، ذوق‌زده نشود. نکته دیگر این‌که خداحافظی رئیس سازمان بورس در شرایطی که هنوز دوره مدیریتش منقضی نشده در نوع خود سیگنال مثبتی به بازار سرمایه مخابره نمی‌کند. به‌هرحال دقیقا در روزی که رئیس‌جمهوری در مجمع عمومی بانک مرکزی با خبرهای خوش برای دلال‌ها و واسطه‌های بازارهای اقتصادی خط و نشان کشید علی صالح‌آبادی رسما از سازمان بورس به بانک توسعه تجارت رفت و جای خود را به محمد فطانت داد که بیشتر مدیر بانکی به شمار می‌آید تا بورسی به این ترتیب این نقل و انتقال را می‌توان ترانسفر بازار پول و سرمایه هم توصیف کرد.
خبری که با تأخیر رسید
البته نکته قابل تأمل در این مورد هم تاریخ رخداد و اعلام رسمی آن است. چند هفته‌ای بود که شایعه‌ها از تغییر رئیس سازمان بورس خبر می‌داد. از هفته پیش هم مسجل شد که عمر ریاست صالح‌آبادی در ساختمان ملاصدرا به آخر رسیده اما مهر تأیید نهایی بر این نقل و انتقال زده نمی‌شد. با این حال وقتی دیروز خبرگزاری وزارت اقتصاد (شادا) خبر را روی خروجی قرار داد معلوم شد شورایعالی بورس در مصوبه 110 خود به تاریخ دوم آذرماه حکم رفتن صالح‌آبادی و انتصاب فطانت‌فر را صادر کرده اما احتمالا برخی ملاحظات باعث شده خبر در بایگانی منتظر انتشار بماند. به همین خاطر هم شادا در مقابل تاریخ دوم آذر که شورایعالی بورس حکم نهایی را صادر کرده داخل پرانتز کلمه دیروز را به کار برده بود!
روزهای سخت آقای رئیس
به‌هرحال گذشته از این‌که شورایعالی بورس چه زمانی حکم به تغییر مدیریتی در سازمان بورس را داده و چه زمان آن را علنی کرده، از دیروز رسما علی صالح‌آبادی به بازار پول رفت و سکان هدایت را به رئیس جدید سپرد که به نظر می‌رود بیشتر مدیری بانکی به حساب می‌آید هرچند حرفه‌ای‌ها می‌گویند «فطانت‌فر» نه‌تنها میل بیشتر به حضور در بازار سرمایه دارد بلکه زیر و زبر این بازار را هم می‌شناسد. از سوی دیگر با انتصاب جدید اهالی بازار در انتظار تغییرات گسترده در سازمان بورس هستند؛ استنباطی که برخی از فعالان بازار با توجه به سابقه مدیریتی رئیس جدید به آن رسیده‌اند. به جز این، زمان انتصاب جدید هم جالب توجه است. علیرضا عسگری‌مارانی مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری ملی هم معتقد است که فطانت‌فر در دوره‌ای دشوار به سازمان بورس آمده است. به گفته او مدیر جدید بازار سرمایه باید از روزهای اول اقدامات موثری را برای بهبود شرایط در بازار سهام انجام دهد؛ به‌عنوان نمونه از دولت بخواهد رئیس سازمان بورس نیز مانند رئیس بانک مرکزی در جلسات هیأت وزیران حضور داشته باشد. با توجه به همه آنچه گفته شد عجیب نیست که بازار برای نشان دادن واکنش به تغییر جدید مدیریتی منتظر بماند تا آب‌ها از آسیاب بیفتد چون بعد از فروکش کردن تب و تاب اولیه معلوم خواهد شد که آیا تغییر سیاستی در راه است یا تحولات به آمد و رفت یک مدیر با اندیشه‌های مشابه ختم شده است.
خوب و بد کارنامه 9ساله
درخصوص کارنامه رئیس رفته هم نظرها متفاوت است هرچند نکات مشترک هم وجود دارد ازجمله این‌که صالح‌آبادی به‌عنوان اولین رئیس سازمان بورس اوراق بهادار نقش غیرقابل انکاری در توسعه این بازار و به‌خصوص بسط و گسترش ابزارهای مالی بازار سرمایه داشت. در دوره او حجم و ارزش معاملات به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت. بورس انرژی و فرابورس در زمان مدیریت او تأسیس شدند و بورس کالا به‌عنوان بازاری متفاوت فعالیت کرد. اما در مورد دوره‌ای که گذشت انتقادها هم کم نیست. بیشتر نقدها هم متمرکز بر چند محور است که به برخورد فراقانونی تعبیر می‌شود ازجمله توقف فعالیت کانون سهامداران، مداخله جدی نهاد ناظر در برخی امور اجرایی ازجمله فرآیند توقف و بازگشایی نمادها. رایزنی با حقوقی‌ها برای هدایت بازار هم از دیگر انتقادهای وارد بر صالح‌آبادی است. کارگزاران هم گله دارند که او در دوره ریاستش به هیچ کارگزار جدیدی مجوز فعالیت در بورس را نداده است.
صالح‌آبادی دفاع می‌کند
صالح‌آبادی بعد از این‌که حکم رئیس جدید سازمان بورس زده شد در گفت‌وگو با مهر از ناگفته‌ها گفت و البته وعده داد که خاطراتش را در قالب یک کتاب منتشر خواهد کرد. او در دفاع از عملکرد خود تأکید کرد: امروز ارزش بازار بورس تهران، به تنهایی به رقم 318هزار میلیارد تومان رسیده و فرابورس نیز ارزشی در حدود 65هزار میلیارد تومان دارد. همچنین دو بورس کالایی، یعنی بورس کالای ایران و بورس انرژی نیز از معاملات پرحجم و جایگاه خوبی برخوردار هستند و بعضا ارزش معاملات روزانه بورس کالا حتی از بورس تهران هم فراتر می‌رود. به گفته او درحال حاضر، ارزش معاملات سالانه اوراق بهادار در بازار سرمایه به حدود 127هزار میلیارد تومان رسیده که این رقم، در سال 84 حدود 6هزار میلیارد تومان بوده است، همچنین حجم معاملات از حدود 15میلیارد سهم در 9سال قبل، به حدود 300میلیارد سهم درحال حاضر رسیده است. صالح‌آبادی از تغییر مدیریتی انجام‌شده استقبال کرد و درخصوص انتقادها گفت: درمورد عدم شکل‌گیری کانون سهامداران حقیقی باید بگویم این کانون به دلیل برخی محدودیت‌ها و ابهامات، ایجاد نشد درحالی‌که طی دوران مسئولیت بنده، سه کانون دیگر، یعنی کانون کارگزاران، کانون نهادهای سرمایه‌گذاری و کانون شرکت‌های استانی سهام عدالت، تشکیل شدند. نکته مهم دیگر این‌که چگونه می‌توان با وجود تعداد میلیونی سهامداران کانونی تأسیس کرد که به معنای واقعی کانون سهامداران حقیقی باشد و در فرض تأسیس، این کانون دقیقا در چه بخش‌هایی قرار است نماینده سهامداران حقیقی باشد. به‌عنوان مثال، آیا سهامدار حقیقی حاضر است به کانون اجازه دهد تا به نمایندگی از وی، در مجامع شرکت‌ها رأی دهد. او با اشاره به ورود سازمان در روند بازار گفت: بازار سرمایه ذاتا یک بازار تحت نظارت است و طبیعتا، نهاد ناظر در شرایطی، می‌تواند در بازار ورود کند. در همه کشورها نهادهای ناظردر شرایط خاص با وضع مقررات معاملاتی، الزاماتی را بر روند عادی بازار حاکم می‌کنند در کشور ما هم قانون بازار اوراق بهادار ایران به هیأت‌مدیره سازمان اجازه داده است تا در شرایط خاص، حتی تا سه روز و بیشتر بورس را تعطیل کند. در مجموع، اگرچه وضع مقررات محدود‌کننده فی‌نفسه به هیچ‌وجه مطلوب نیست، اما باید پذیرفت که گاهی اوقات نهاد ناظر ناگزیر است در مواجهه با شرایط خاص و برای صیانت از منافع ذینفعان، تصمیماتی اتخاذ کند که در شرایط عادی بازار، وضع چنین مقرراتی نیاز نیست.
در مورد توقف و بازگشایی نمادها هم صالح‌آبادی تأکید کرد: توقف و بازگشایی نمادها برعهده بورس است، اما طبق ماده 45 قانون بازار اوراق بهادار، شرکت‌ها موظف هستند اطلاعاتشان را به سازمان بورس و اوراق ارایه کنند و طبیعتا سازمان براساس نتیجه بررسی این اطلاعات، دستور توقف یا بازگشایی نمادها را به بورس‌ها ابلاغ می‌کند بنابراین این فرآیند، براساس نص صریح قانون بازار اوراق بهادار صورت می‌گیرد.