| رضا شهولی | کارشناس ارشد کشاورزی و فعال محیط زیست |
بسياري از نگراني‌هاي زيست‌محيطي فراروي انسان مانند رشد جمعيت، نابودي زيستگاه‌هاي حيات وحش، استفاده بی‌رویه از منابع، انقراض گونه‌هاي گياهي و جانوري و انواع آلودگي‌ها ارتباطي دروني با يكديگر داشته و به گونه‌اي بي‌سابقه تمام زمين را به‌عنوان زيستگاه بشر با خطر مواجه كرده است. تخريب لاية ازون، گرم شدن زمين، گازهاي گلخانه‌اي، باران‌هاي اسيدي و بيابان‌زايي مثال‌هايي از اثرات جهاني زيست‌محيطي هستند. ايران با توجه به شرايط اقليمي خشك و نيمه‌خشك، افزايش روزافزون جمعيت و گسترش فعاليت‌هاي معدني و صنعتي در زمره كشورهايي قرار دارد كه مسائل زيست محيطي در آنها از اهميت مضاعفي برخوردار است و منطقة جنوب كشور به ويژه از اين نظر نيازمند ساماندهي زيست محيطي و فراهم آوردن شرايط توسعه پايدار مي‌باشد. در بحث حاضر تلاش شده است آثار مخرب و زیانبار دود حاصل از آتش زدن مزارع نیشکر استان خوزستان بررسی شود. باشد تا مسئولان فعال در عرصه محیط‌زیست در این خصوص چاره‌اندیشی کنند.
در استان خوزستان سطحی بالغ بر 100هزار هکتار نیشکرکاری وجود دارد. گرچه بخشی از سطح مذکور هر ساله در برنامه آیش قرار گرفته و به‌صورت نکاشت باقی می‌ماند اما بخش اعظم آن زیرکشت نیشکر رفته و اوایل آبان ماه هر سال تا اردیبهشت سال بعد مطابق برنامه زمان‌بندی برداشت مي‌شود. با توجه به وضع مورفولوژیکی گیاه نیشکر و وجود غلاف دور ساقه و برگ‌های انتهایی ساقه نیشکر، عملیات برداشت را که به‌صورت مکانیزه و دستی صورت می‌گیرد با اشکال مواجه می‌کند. وجود پوشال و سرشاخه نی، که فاقد ساکارز می‌باشند، از یک طرف موجب مزاحمت در عملیات برداشت می‌شود و از طرف دیگر موجب افت کیفیت نی در کارخانه در زمان شربت‌گیری(یکی از مراحل استحصال شکر از نیشکر) می‌شود. در نتیجه کشت و صنعت‌های نیشکری اقدام به سوزاندن مزارع نیشکر قبل از عملیات برداشت می‌کنند. سوزاندن نیشکر با سرعت بالا انجام می‌گیرد ولی دود و خاکستر ناشی از آن موجب آلودگی هوا و نگرانی‌های زیست‌محیطی می‌شود. این درحالی است که طبق بند 9 قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست و ماده 2 قانون جلوگیری از آلودگی هوا سوزاندن مزارع و کاه ممنوع است. آلودگی هوا با مونوکسید کربن، تشدید پدیده گازهای گلخانه‌ای، انهدام بافت خاک، کاهش رطوبت خاک، از بین رفتن موجودات زنده محیط، فرسایش شدید خاک، کاهش حاصلخیزی زمین، کاهش تحمل گیاهان زراعی در برابر آفات و از بین رفتن زیستگاه پرندگان را به‌دنبال خواهد داشت. علاوه بر آنچه گفته شد مونوکسیدکربن 4نوع اثر مهم بر اعمال فیزیولوژیکی انسان دارد:
1- اثرات قلب و عروق 2- رفتارهای عصبی 3- اثرFibrinolysis 4- اثر بر جنین
هیپوکسی که به‌وسیله مونوکسیدکربن ایجاد می‌شود منجر به نارسایی در اعمال حسی و عضلات مثل مغز، قلب، جدار داخلی عروق خونی و پلاکت‌ها می‌شود. با توجه به این‌که میل ترکیبی مونوکسیدکربن با هموگلوبین خون حدود 220 برابر بیشتر از اکسیژن است، در محیط‌های آلوده کربوکسی هموگلوبین خون به‌سرعت افزایش می‌یابد. در جوانان با رسیدن کربوکسی هموگلوبین خون به 5درصد ظرفیت اکسیژن گیری بدن پایین آمده و اثرات آن روی قلب به‌طور وضوح نشان داده شده است. در جدول ذیل اثر روی سلامت انسان که در اثر تماس با غلظت‌های مختلف CO بوجود می‌آید، مشاهده می‌شود.
مسموميت با گاز مونوكسيد كربن موضوعي است كه عامه مردم درباره آن اطلاع خيلي كمي دارند. نه‌تنها اين گاز منجر به مرگ و مير مي‌گردد، بلكه باعث ضايعات عصبي پايدار در درازمدت مي‌شود. در كوتاه‌مدت، منجر به احساس ناخوشي و بيماري شده و مانع از زندگي با نشاط و شاداب شما خواهد گرديد.
نا گفته نماند کشت نیشکر در استان خوزستان منشا خیر بوده و آثار مثبت زیادی همچون درآمدزایی، اشتغال‌زایی،تبدیل زمین‌های بایر به زمین‌های کشاورزی قابل استفاده، افزایش تولیدات کشاورزی استان، ایجاد فضای سبز و... را به همراه داشته است. از طرفی نیشکر گیاهی ۴ کربنه است که به واسطه داشتن برگ‌هایی پهن، دارای توان فتوسنتزی بالاتر از سایر گیاهان زراعی است. سطح سبز ایجادشده توسط نیشکر در هکتار حدود ۵ تا ۸ هکتار برآورد شده است. این سطح وسیع سبز نقش بسیار پراهمیتی در جذب 2 CO و رهاسازی اکسیژن داشته و هوای ناحیه را تلطیف و دگرگون می‌سازد. با این وجود لازم است نهادهای مسئول ازجمله سازمان صنعت، معدن و تجارت تدابیر لازم جهت حذف روش سوزاندن نیشکر قبل از برداشت و معرفی راه‌های جایگزین(مانند استفاده از سم پاراکوات به‌وسیله هواپیما) اقدام کنند.
