حمله مغول به ایران را بی‌شک باید از غمبارترین وقایع تاریخ هزاران ساله سرزمین پارس دانست؛ چه آن‌که این هجوم تمدن باشکوه ایرانی اسلامی را به شدیدترین وجه ممکن در معرض خطر قرار داد. حمله مغول به ایران یا درواقع سه حمله بزرگی که به انقراض سلسله‌های خوارزمشاهیان، اسماعیلیان، اتابکان فارس و حتی خلافت عباسیان در بغداد منجر شد، 800‌ سال پیش یعنی در‌ سال 598 خورشیدی آغاز شد و تا ‌سال 637 خورشیدی به مدت 39 ‌سال ادامه پیدا کرد. طی این مدت مغولان هر بار با نیرویی بیشتر و قدرتی فراتر از قبل راهی مرزها و شهرهای ایران شده و پشت سر خود تلی از خاک و خاکستر به جای می‌گذاشتند. چه بسیار شهرهای آبادی که در این یورش‌ها از نقشه پاک شدند و چه مردان و زنانی که خون‌شان حتی ارزان‌تر از خون احشام بر زمین ریخته شد.
پاک‌شدن شهرها از نقشه جغرافیا
در سریال تلویزیونی «سربداران» که در دهه 60 خورشیدی از تلویزیون ایران به نمایش درآمد، ضمن به تصویر کشیده‌شدن قیام مشهور سربداران خراسان، گوشه‌ای از جنایات مغولان خصوصا در شهرهای شرقی ایران در برابر دیدگان مخاطبان سریال فوق قرار گرفت. این در حالی است که وقایع به نمایش درآمده در «سربداران» در عالم واقع مربوط به دوران حکومت ایلخانان مغول است و فاصله‌ای 120 ساله با نخستین حمله مغول به ایران دارد. درواقع نیشابوری که در زمان قیام سربداران وجود داشت و در سریال «سربداران» نیز آن را دیدیم، با نیشابوری که برای نخستین‌بار و در ‌سال 600 خورشیدی با قوم صحراگرد مغول روبه‌رو شد، تفاوتی چشمگیری دارد؛ چه آن‌که بعد از هجوم مغول و گذر آنها از این شهر دیگر نیشابوری وجود نداشت و بنا بر برخی اقوال تاریخی مغولان حتی زمین آن را نیز به امر چنگیزخان مسطح کرده بودند. این اتفاقی است که درست 798‌سال پیش در  2 خرداد ‌سال 600 خورشیدی به وقوع پیوست.
داماد چنگیز و بخت سیاه نیشابور
قتل‌ عام مردم نیشابور به دست مغولان را باید در زمره فجیع‌ترین کشتارهای تاریخ بشر و ترجمه‌ای کامل برای واژه نسل‌کشی قلمداد کرد. نیشابور به‌ عنوان مهد علم و دانش در دوران طلایی اسلام به نفرینی دچار شد که به گواه تاریخ‌نویسان حتی سگ‌ها و گربه‌های شهر نیز نتوانستند از آن جان سالم به در ببرند. سقوط نیشابور در دوران سلطنت سلطان محمد خوارزمشاه اتفاق افتاد و خوارزمشاهیان نتوانستند از این شهر و مردمش در برابر لشکر جرار مغول دفاع کنند. درخصوص چرایی و چگونگی حمله مغولان به آبادترین شهر خراسان در قرن هفتم هجری آمده است که به دلیل بزرگی و رونق این شهر امرای مغول تمایلی به حمله نداشتند -یا شاید توانش را در آن برهه نداشتند- اما یک درگیری مرزی و کشته‌شدن داماد چنگیزخان به دست مرزبانان نیشابوری باعث شد که او مستقیما دستور حمله به نیشابور را صادر کرده و بشود آن‌چه نباید می‌شد.