مهرنوش گرکانی | سالی که گذشت برای اپلیکیشن‌های ایرانی و کسب‌وکارهایی که در بستر اپ‌استور فعالیت می‌کردند سال خوبی نبود و دسترسی کاربرانی که با گوشی آیفون به این اپلیکیشن‌ها متصل بودند، قطع و از همان ساعات اولیه تحلیل‌های مختلف در این‌باره آغاز شد. عده‌ای منشأ اصلی را تحریم‌های آمریکا علیه ایران دانستند؛ برخی دیگر هم مسائل دیگری مانند امن‌ترکردن شرکت اپل و اطلاعات کاربرانش را دلیل این موضوع می‌دانند؛ مانند «رضا قربانی» فعال حوزه فین‌تک که اعتقاد دارد مشکل همین است. او گفت: «اکوسیستم اپل ایجاب می‌کند که محیط کاری‌اش امن باشد. سوال مهم اینجاست که چرا شرکت‌های بزرگ ما با علم به این موضوع و زیر پا گذاشتن ساده‌ترین نکات امنیتی، به سمت استفاده از بازارهای ناامن رفته‌اند؟ ما باید از فرصت و شکافی که به وجود آمده بود، استفاده می‌کردیم. ایراد اصلی به ساز و کار اینجا و کسب و کارهای بزرگ برمی‌گردد که سعی کردیم از اکوسیستمی استفاده کنیم که ما را به رسمیت نمی‌شناسند.»
می‌توان این‌بار هم راهی برای دور زدن پیدا کرد؟
به جرأت می‌توان گفت ایران مهد کارشناسان دور زدن سختی‌ها و تحریم‌هاست. چند ساعتی از انتشار خبر عدم کارایی برنامه‌های ایرانی روی «IOS» نگذشته بود که اغلب کسبوکارهای اینترنتی برنامه‌های خود را تحت وب دوباره ایجاد کردند. جز از دسترس خارج‌شدن اپلیکیشن‌های پرکاربرد فارسی برای کاربران آیفون، فروشگاه‌های فارسی که امکان دریافت آپ‌های ایرانی را برای کاربران سیستم عامل IOS فراهم می‌کردند نیز از دسترس خارج شده‌اند. سیب‌آپ یکی از همین فروشگاه‌هاست. بنیانگذار و مدیر فنی پلتفرم سیب‌آپ اعلام می‌کند که پیشتر با توجه به تصمیم اپل برای محدودسازی گواهی توسعه‌دهنده سازمانی، آنها به‌دنبال راه‌حل بوده‌اند.
پویا خوشبخت در توضیح این راه‌حل‌ها به یکی از رسانه‌ها می‌گوید: «در حال حاضر مشغول آماده‌کردن یک صفحه یا پروفایل جدید در وب‌سایت سیب‌آپ هستیم تا اپلیکیشن‌های پرکاربرد فارسی در آن قرار بگیرد و کاربران امکان دانلود آپ‌های مورد نیاز خود را از این طریق داشته باشند. هر چند این راه حل هم موقتی است و با شناسایی از سمت اپل این صفحه نیز مسدود خواهد شد. از ماه‌ها پیش در حال کار روی پروژه‌هایی به کمک تکنولوژی ADHOC هستیم که امکان ایجاد محدودیت روی آن از سمت اپل هم وجود ندارد. کاربرد این پروژه به این شکل خواهد بود که روی یک سیستم توسعه‌دهنده غیرتجاری (حساب توسعه‌دهنده تجاری) کار می‌کند و قابلیت بسته‌شدن از سمت اپل را ندارد، چون هر ۱۰۰ نفر در یک اکانت قرار دارند و شناسایی و محدودسازی آن از سمت اپل سخت است.»
توسعه‌دهندگان برنامه‌های ایرانی روی سیستم عامل اپل (ios) تنها استفاده‌کنندگان از اینترپرایز (Inter Prise) نیستند و اساسا هر شرکت توسعه‌دهنده دیگری نیز می‌تواند از این ظرفیت بهره ببرد. پیش از ایران، چینی‌ها و روس‌ها برای حفاظت از اطلاعات کاربران به‌ویژه در برنامه‌های پرداخت از آن استفاده کردند. موضوع دیگر استفاده از اینترپرایز که به مجوز‌های شرکتی هم مشهور است، برنامه‌های اختصاصی غیر عمومی است که اغلب هم دارای تاریخ اعتبار محدودی هستند. برای مثال شرکت آمازون چندین برنامه جهت نظرسنجی و نظم بیشتر کارمندان خود دارد که در بستر عمومی بارگذاری برنامه‌های اپل قرار نمی‌گیرد. این گواهینامه که احتیاج به تأیید خود کاربر هم دارد تمام مسئولیت‌های یک برنامه را برعهده کاربر می‌گذارد و تأکید می‌کند شرکت اپل هیچ مسئولیتی در برابر این برنامه ندارد. اما دلیل استفاده شرکت‌های حوزه فناوری ایرانی از اینترپرایز موضوعی مهمتر از حفاظت از اطلاعات کاربران است. شرکت‌های ایرانی به دلیل تحریم‌های شهریور ۹۶ شرکت اپل که تحت فرمان وزارت خزانه‌داری آمریکا تراکنش‌های برنامه‌های ایرانی به‌ویژه برنامه‌های مالی را غیرشفاف دید و درنهایت همین موضوع منجر به حذف برنامه‌های کاربردی ایرانی از App Store شد، به اینتر پرایز روی آوردند. البته اپل دلیل خود برای این اقدام را حفاظت از اطلاعات کاربران و مبارزه با کرک‌کردن برنامه‌های اصلی اعلام کرده است.
ریشه این مشکل کجاست؟
«پوریا آسترکی» کارشناس شبکه‌های اجتماعی معتقد است ریشه اتفاقاتی که منجر به تحریم اپلیکیشن‌های ایرانی توسط شرکت اپل شده به قانونی برمی‌گردد که‌سال 1995 به‌عنوان دستور اجرایی توسط رئیس جمهوری آمریکا اعلام و دو‌سال بعد به قانون تبدیل شد. حدود 25سال قبل «بیل کلینتون» رئیس جمهوری وقت آمریکا، یک دستور اجرایی اعلام کرد که براساس آن محدودیت‌های گسترده‌ای برای ارایه خدمات ایرانی به وجود آمد. دو‌سال بعد این دستور اجرایی به قانون اختیارات اقتصادی در شرایط اضطراری بین‌المللی (IEEPA) تبدیل شد و اگر رئیس جمهوری آمریکا نسبت به امنیت داخلی کشور احساس خطر کند، می‌تواند براساس این قانون کشورهای دیگر را با اختیارات گسترده تحریم کند. این قانون از همان‌سال برای کشور ما اجرایی شد و در نخستین قدم‌های این تحریم، قرارداد مهم نفتی ایران با یک شرکت آمریکایی لغو شد. حدود 8-7سال قبل هم اپ استور و گوگل‌پلی راه‌اندازی شدند، اپلیکیشن‌های ایرانی نیز مطابق استاندارد و قوانینی که آن شرکت‌ها وضع کرده بودند، طراحی و در آن بستر ارایه شدند. بعد از ارایه اپلیکیشن‌های ایرانی در این دو بازار، شرکت‌ها به تبادل مالی که در اپلیکیشن‌ها رخ می‌داد و خلاف رویه‌شان بود، ایراد گرفتند.
آسترکی با توضیح این‌که طبق استاندارد شرکتی مانند اپل، اگر یک اپلیکیشن تبادل مالی دارد، باید از رویه و مقرراتی که اپل اعلام کرده استفاده کند، گفت: «این درحالی است که خدمات مالی بانکی ما مدت‌هاست توسط آمریکا تحریم شده و عملا امکان ندارد از کانال بین‌المللی پولی رد و بدل شود و همین مسائل باعث شد، حدود دو‌سال قبل در چند نوبت اپلیکیشن‌های ایرانی در اپ استور و گوگل‌پلی حذف شوند.»
این فعال فضای مجازی در ادامه با اشاره به این‌که برنامه‌نویس‌ها برای ادامه کارشان از گواهی‌های توسعه‌دهنده سازمانی اپل که صرفا برای اپلیکیشن‌های درون سازمان صادر می‌شد استفاده کردند، گفت: «این گواهی‌ها در دنیا به شکل گسترده‌ای مورد سوءاستفاده قرار گرفت و همین مسأله موجب شد سه هفته قبل اپل هشدار دهد که با استفاده‌کنندگان از این گواهی‌های سازمانی برخورد می‌کند. درواقع تحریم‌ها، اپلیکیشن‌های ایرانی را مجبور به استفاده از گواهی‌های توسعه دهنده سازمانی کردند، اما پس از آن اپل با برخورد با این گواهی‌ها روی آنها تأثیر جدی گذاشت. البته شرکت اپل به‌طور خاص، اپلیکیشن‌های ایرانی را هدف قرار نداد و با تمام اَپ‌‌هایی که از این گواهی‌ها استفاده می‌کردند برخورد کرد. چنین برخوردی باعث شد در تمام دنیا اپلیکیشن‌های غیرضروری تعطیل شوند، اما در کشور ما خدمات ضروری و کسبوکارهای نوپای ایرانی، هدف این برخوردها قرار گرفتند.»
به نظر می‌رسد باید راه‌حلی مناسب و بی‌بازگشت برای اپلیکیشن‌های ایرانی نسخه IOS پیدا کرد. این طور که شنیده می‌شود نسخه‌ای تحت وب اپلیکیشن‌ها هم ممکن است به‌زودی از کار بیفتند و این درواقع یک رکود اقتصادی برای استارت‌آپ‌های ایرانی است. اما هنوز راه‌حلی مناسب پیدا نشده است.
محبوب‌ترین گوشی دنیا در ایران چه می‌کند؟
آیفون، آی‌پد و آی‌پاد تاچ جزو محصولاتی هستند که تحولی در زمینه طراحی وسایل هوشمند همراه ایجاد کردند. همه تلاش اپل بر این بود که کاربری محصولاتش را هر چه بیشتر کاربرپسند کند. در آن زمان سیاست اپل برای گذاشتن تنها یک دکمه روی گوشی آیفون در این راستا بود که همه بتوانند راحت با این گوشی کار کنند و دیگر از دکمه‌های متعدد و گیج‌کننده خبری نباشد. این دستاورد بسیار مهم، دنیای تلفن‌های هوشمند و تکنولوژی را برای کاربران عام زیباتر کرد. بسیاری از مردم جهان از همان روزهای ابتدایی ورود موبایل‌های اپل به بازار در تلاش بودند تا یکی از آنها را داشته باشند، اگرچه از همان سال‌های اول هم قیمت موبایل‌های اپل کمی گران بود و بسیاری از مردم توانایی خرید آنها را نداشتند. اما با گذشت زمان و با وجود پیشرفت‌های تکنولوژی علاوه بر اپل، شرکت‌های بزرگ دنیا هم سعی در ابتکار و نوآوری و راحتی و کاربرد بالا در تولید موبایل‌های هوشمند خود داشتند تا به امروز که بسیاری از کارشناسان این حوزه معتقدند اپل رقیبان بزرگ و قدرتمندی پیدا کرده است. با این حال هنوز هم بسیاری از مردم در نقاط مختلف دنیا به دنبال اخبار جدیدترین گوشی‌های اپل هستند و در تلاشند تا یکی از جدیدترین‌های آنها را داشته باشند. در ایران هم مانند کل دنیا برخی گوشی‌های اپل را به گوشی‌های شرکت‌های مختلف با سیستم عامل اندروید ترجیح می‌دهند؛ هرچند گوشی‌های اپل به صورت قانونی وارد کشور نمی‌شود و هنوز اپل نمایندگی رسمی در ایران ندارد. یکی از مشکلات اپل‌داران در ایران هم همین موضوع است، اگر گوشی اپل شما خراب شود، نمی‌توانید به نمایندگی‌های اپل مراجعه کنید و به اجبار باید گوشی خود را به یکی از تعمیرکاران گوشی‌های اپل در سطح شهر بسپارید اما بعد از درست شدن شاید دیگر هرگز گوشی اپل شما مانند سابق کار نکند و مهمترین دلیل آن نبودن قطعات اصل در بازار تعمیرات موبایل در ایران است. این مشکل یکی از مشکلات سابق بوده که هنوز هم پابرجاست، اما مشکل جدید استفاده از گوشی‌های اپل را برای کاربران سخت کرده است.
کاربران گوشی‌های اپل چه می‌گویند؟
محمد آیفون 7 پلاس دارد و می‌گوید من به استفاده از گوشی خود ادامه می‌دهم. راه‌های کمی سخت‌تر مثل استفاده از نسخه وب و استفاده از میانبر نسخه وب روی صفحه، مشکل من را در استفاده از اپ‌های ایرانی حل کرده و فکر می‌کنم راه حل مشکل را باید جای دیگری پیدا کرد. به دلیل شرایط جهانی پیش‌آمده حول و حوش ایران موانعی از این دست و موانع دیگر می‌تواند برای گوشی‌های اندرویدی هم ایجاد شود. مثل صدها مورد و مانع در بخش‌های دیگر حتی خارج از حوزه تکنولوژی‌های پرداخت و موبایلی. پس مشکل رو باید اساسی و ریشه‌ای حل کرد.
شراره که یک آیفون 8 دارد فکر می‌کند مشکلات پیش آمده برای همیشه حل نمی‌شود، مگر این‌که ایران از تحریم‌های آمریکا خارج شود. او می‌گوید از زمانی که مشکلات اخیر پیش آمده نمی‌تواند برخی از کارهای روزمره خود را مانند سابق انجام دهد و درواقع کارایی تلفن همراهش بسیار کم شده و در این فکر است که اگر تا چند ماه آینده مشکلاتش حل نشد گوشی خود را با یک موبایل اندروید تعویض کند.
اما صبا نظر دیگری دارد، او فکر می‌کند غیراز اپ‌های تاکسی‌های اینترنتی که فعلا درست شده‌اند، نیازی به دیگر اپ‌های ایرانی با پرداخت درون برنامه‌ای ندارد و می‌تواند از تمام آنهایی که لازم دارد در سایت‌شان استفاده کند. مثلا او می‌گوید که هیچ‌وقت از برنامه‌هایی مانند آپ برای انتقال وجه استفاده نکرده و همیشه از اینترنت بانکش برای این کار استفاده می‌کند و از پیام‌رسان‌های ایرانی نیز هیچ استفاده‌ای نمی‌کند و نیازی هم به آنها ندارد. صبا معتقد است به‌هرحال این مشکل هم حل می‌شود مانند چند‌سال پیش که اپ‌های ایرانی از اپ‌استور حذف شده بودند یا برای مدتی اپ‌استور برای ایرانیان فیلتر شده بود و به آنها خدمات نمی‌داد.
گویا مشکلات اپل با ایرانیان حل نمی‌شود. از سال‌ها پیش اپل‌داران ایرانی هرازچندگاهی با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند و انگار این مشکلات تمامی ندارند. علی معتقد است کسانی که آیفون می‌خرند باید بدانند که آیفون چه ویژگی‌هایی دارد و کار کردن با آن چگونه است. مثلا با آیفون نمی‌توان به گوشی‌های دیگر از طریق بلوتوث فایلی فرستاد، اما اگر آن گوشی آیفون باشد این مشکل وجود ندارد و با بهترین و سریع‌ترین روش می‌توان فایل ارسال کرد. یا ریختن فایل از روی کامپیوتر به دستگاه‌های اپل نیاز به برنامه آیتیونز دارد، در صورتی که گوشی‌های اندروید نیازی به برنامه خاصی ندارند. علی می‌گوید از این دست مشکلات برای همه گوشی‌ها رخ می‌دهد، مثلا باتری‌های موبایل‌های سامسونگ تا همین چند‌سال پیش به قدری ضعیف بود که باید هر چند ماه یک بار باتری موبایل تعویض می‌شد، اما حالا سامسونگ توانسته تا حدودی این مشکلات را برطرف کند، در صورتی که اپل از همان ابتدا با چنین مشکلی روبه‌رو نبوده. به‌هرحال باید با این مشکل هم کلنجار رفت و اگر نشد شاید مجبور به تعویض موبایل شوم.