الناز محمدی روزنامهنگار
شاهکارهای صداوسیما یکییکی از راه میرسند، آن هم با استفاده از مردمی که خود قرار است از صداوسیما خوراک فرهنگی بگیرند. اگر تا همین یکیدو سال پیش، صداوسیما درباره بسیاری از مسائل فرهنگی و اجتماعی روز ایران که موافقان و مخالفان خود را داشت، سکوت میکرد یا موضعگیری پررنگی درباره آنها نداشت، حالا داستان عوض شده. بعد از پخش سریال «بچهمهندس» که آشکارا «کودکهمسری» را تبلیغ میکرد و خدا را شکر پخشش بهتازگی تمام شده، حالا نوبت به «علی ضیا» و برنامه پرسر و صدایش، «فرمول یک» رسیده، آن هم اینبار با رو کردن یک شاهکار که در دو روز گذشته، داد از نهاد خیلیها درآورده است.
برنامه فرمول یک، چندشب پیش میزبان خانوادهای بود که قرار بود زن آن خانواده بهعنوان چهره مردمی سال، نامزد شود و دلیل؟ برگشتن زن به زندگی با شوهری که از شب اول عروسی تا سالها بعد او را کتک زده بود و بعد از 27بار طلاق، دوباره به آن زندگی برگشته است. علی ضیا، مجری برنامه مدام تعجبش را نشان میدهد از اینکه چطور یک زوج 27بار از هم جدا میشوند و باز به زندگیشان برمیگردند. او با چشمهایی باز از تعجب، از شوهر این زن و در حضور دو فرزند آنها که کودکند، میپرسد که کتکش میزدی؟ همه طلاقها به خاطر کتکزدنش بود؟ و مرد با سری افراشته و خونسردی خاصی میگوید: «بله، کتکش میزدم، بله کتکش میزدم.» و بعد سوالها از زن شروع میشود و تقدیر کلامی از او که با وجود این خشونت عریان، باز هم به خانه برگشته و کیان خانواده را حفظ کرده است! این خلاصه ماجراست و از زمانی که ویدیوی این برنامه در شبکههای اجتماعی دستبهدست میشود، واکنشها و انتقادهای تندی را بهدنبال داشته است. اگر سیاستهای کلی سازمان صداوسیما و نگاهی که به مفهوم زن و خانواده دارد را کنار بگذاریم، سوال اصلی از علی ضیا، تهیهکننده و مجری برنامه فرمول یک است. اینکه چطور و بر چه اساسی او و احتمالا تیم مشاورانش، چنین موضوعی را جزو موضوعات جالب به حساب آوردهاند؟ در زمانی که بیشتر تلاشها برای قانونیکردن مجازات خشونتهای خانگی و اجتماعی علیه زنان به درِ بسته میخورد، لایحه تأمین امنیت زنان که قرار است تنها قانون مصوب برای کمکردن خشونتهای نگرانکننده علیه زنان در ایران باشد هفتسال است که در قوه قضائیه خاک میخورد و 41 ماده مفید آن حذف شده، آمارهای سال 95 نشان میدهد استانهای تهران، خراسان رضوی و اصفهان بهترتیب دارای بیشترین گزارشهای ثبتشده بهترتیب ١٧٠٨٣، ٧٣٨٥ و ٦٤٨٣ مورد بوده و البته در شرایطی که حرکتها برای مقابله با خشونت خانگی لاکپشتی است و سخت، پخش چنین برنامهای و با چنین رویکردی چقدر ضرورت دارد؟ آیا چنین مصاحبهای و شوخیکردن با خشونت خانگی، جز عادیسازی کتکخوردن زنان توسط شوهرانشان و بازتولید گزاره «زن خوب، زن تحملگر» است؟ حاصلی خواهد داشت.
اگر این برنامه را که حالا در سطح گسترده در شبکههای اجتماعی دیده شده، بگذاریم کنار دیگر سیاستهایی که عریان و پنهان در حال تشویق به تحمل آزار و خشونت و ماندن در ازدواجهای بیمار به هر قیمتی است را نمیتوان انکار کرد. شاید بدبینانه نباشد اگر بگوییم علی ضیا هم ناخواسته و اصلا شاید خواسته، در دام حمایتگران از سیاستهای ضد زن در ایران افتاده است؛ سیاستهایی که یک نمونهاش کلیدخوردن طرحی به نام «طرح ملی تابآوری زنان» در سال گذشته است؛ طرحی که مدیر کل امور زنان و خانواده استان کرمان دربارهاش گفت: «این طرح برای مهارت در مدیریت احساسات در ناملایمات زندگی است.»
سوال دیگر از دستاندرکاران برنامه فرمول یک، برنامهای که قرار است بیشتر از مسئولان و سیاستمداران، مردم عادی را مخاطب قرار دهد، این است که قبل و بعد از پخش این برنامه، دمی با خودشان فکر یا از خودشان سوال کردهاند که اگر خودشان هم در زندگیای باشند که مدام در آن کتک بخورند، دوست دارند آن را بهعنوان یک ارزش هم مطرح کنند؟ آیا اگر زنان زندگیشان، زنان فامیل و آشنایانشان در چنین ازدواجی گیر کرده باشند، ترجیح میدهند آن زن و شوهر را به روانکاوی و مشاوره برده، آنها را درمانو مشکل را به شکل اساسی حل کنند یا اینکه زن را تشویق به ماندن در خانواده کنند و بعد کاپ قهرمانی هم به او بدهند؟
اینها سوالاتی جدی است به نظر میرسد بعد از همه اعتراضها و در شرایطی که تعدادی از فعالان حقوق زنان این موضوع را مطرح کردهاندباید این برنامه را وادار به پاسخگویی کرد، علی ضیا باید جوابهایی درست و محکمهپسند برایشان پیدا کند و اگر نکرد یا ترجیح داد سکوت کند، حداقل از کسانی مانند طیبه سیاوشی، نماینده مجلس، شهیندخت مولاوردی و معصومه ابتکار، معاون پیشین و کنونی امور زنان رئیسجمهوری و دیگر فعالان مدنی که سالهاست علیه خشونت زنان فعالیت میکنند، دعوت کند تا به برنامهاش بیایند و با جملاتی ساده به او و مخاطبانش بگویند که چرا باید خشونت علیه زنان را در هر مدیوم رسانهای محکوم کرد، آن را تشویق نکرد، از شنیدن داستانهای آزاردهنده زناشوهری ذوقزده نشد و هرچه را دیگران رشتند، در برنامهای با بینندههای زیاد پنبه نکرد.