مهتاب جودکی|  معدن‌ها دور دریاچه «ولشت» حصار کشیده‌اند. ولشت، چشمه جوشانی از آب شیرین است ‏در کاسه بزرگ زمین؛ یکی از 10 دریاچه آب شیرین ایران و ثبت شده در فهرست آثار طبیعی کشور. مرزن ‏آباد که این دریاچه را با زمین‌های رانشی و فرسایشی‌اش در برگرفته، تا چند‌سال پیش با نسیم خنک بهار و ‏تابستانش که روی ولشت می‌وزید، به «شهر اکسیژن» شهره شده بود اما این نام یا شعار امروز فقط به کار ‏ملاکان می‌آید و باغ‌دارها:   «فروش ویلا در شهر اکسیژن، با دید عالی بالای دریاچه ولشت، قیمت کل ملک:   ‏‏75,000,000 تومان.» برای اهالی مرزن آباد اما هوای شهر سنگین است. معادن و کارگاه‌های شن و ماسه، ‏اگرچه دورتر از حریم دریاچه، درحال حفر زمین‌اند و گرد و خاک کارشان می‌رود به چشم و ریه اهالی ‏مرزن آباد و ساکنان حاشیه ولشت. برای شهر آنها هر روز دغدغه تازه‌ای هست، یک روز راه‌اندازی منطقه ‏گردشگری، یک روز فعالیت شهرک تولیدی ماسه. هرچند به توصیه سازمان محیط‌زیست، دیگر قرار نیست در ‏شعاع 1200 متری دریاچه، معدنی واگذار شود، تعداد معادن بیشتر از ظرفیت منطقه است. آن‌قدر که این ‏ترس در دل محیط‌زیستی‌ها و اهالی مرزن آباد خانه کرده: «نکند با وجود کارگاه‌های معدن شن و ماسه و ‏برداشت از کوه‌های پایین دست در امتداد تاج ولشت، دیواره کوه بشکافد و زمین‌های رانشی دهان باز کنند و ‏چالوس و نوشهر در سیل گم شود.» ‏
‏30‌سال پیش این طور نبود
‏«‌سال 1370 بود که تبلیغات برای دیدن کلاردشت شروع شد. می‌گفتند چرا برای دیدن طبیعت می‌روید ‏اروپا، بیایید به کلاردشت که بهشت گمشده است. انگار همه چیز برنامه‌ریزی شده بود. سرمایه‌داران کم‌کم ‏به غرب استان مازندران آمدند؛ زمین‌های مردم را به قیمت ناچیز خریدند و بعد از قطعه‌بندی به قیمت ‏گزاف ‌فروختند یا دورش دیوار ‌کشیدند و شهرک‌سازی و ویلاسازی ‌کردند و ‌فروختند.» ‏کوروش برارپور، مدیرعامل بنیاد توسعه پایدار ایران اینها را می‌گوید. این اتفاقی بود که در مرزن‌آباد افتاد. ‏بالاخره این همه خانه و ویلا، آجر و سیمانی برای ساخت می‌خواهد. این بود که معادن شن و ماسه، نانشان در ‏روغن افتاد. ‏
برارپور به «شهروند» می‌گوید: «با این‌که  در ادبیات توسعه، فضای عملیاتی توسعه، زمین است اما زمین را از ‏بین برده‌اند. آنها را به ویلا و سازه‌هایی تبدیل کرده‌اند که هیچ ارتباطی با ماموریت‌های صنعت گردشگری ‏ندارد.»‏
حدفاصل بین ضلع شرقی دریاچه ولشت و ضلع غربی رودخانه چالوس که مساحتی سه کیلومتر مربعی است، ‏جزو مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست. مدیرعامل بنیاد توسعه پایدار ایران ‏می گوید که در این وسعت سه کیلومتری، نزدیک به 20 کارگاه شن و ماسه و سنگ و آسفالت و گچ استقرار ‏یافته و این تعداد معدن و کارگاه در روندی 10 ساله به این منطقه پا گذاشته‌اند. «علاوه بر اینها در این ‏وسعت دو معدن شن و ماسه که یکی از آنها نزدیک‌ترین معدن به ولشت است بوده که خوشبختانه جلوی کارشان گرفته شد.»‏
او می‌گوید با انفجارهای معدنی و حفاری‌ها، عمق دریاچه هم کم شده است:  « فعل و انفعالات عمرانی و ‏معدنی در 30‌سال گذشته باعث شده که تپه‌های اطراف ولشت که حالت ریزشی و رانشی و لغزشی دارند، ‏به خطر بیفتند. مشکل فقط همین نیست. کسانی که ساخت‌وساز کرده‌اند، نخاله‌های ساختمانی و زباله‌‏هایشان  را ریخته‌اند روی تپه ماهورهای مشرف به دریاچه. با این کار، هر وقت سیلاب می‌آید، این نخاله‌ها و ‏زباله‌ها به دریاچه می‌ریزند. اینها باعث شده عمق دریاچه از 65 تا 70 متر برسد به میانگین 20 متر.» به ‏گفته برارپور علاوه بر این «از منظر تکنیکی و فنی، دبی خروجی و ورودی دریاچه ولشت در طول زمان برابر ‏بوده و به همین دلیل سطح آب همیشه ثابت است. خروجی 800 متر از زیرزمین خارج می‌شود و درست ‏جایی که آنها معدن زده‌اند خارج می‌شود. آنها فعالیت معدن کاوی‌شان باعث شده دهانه خروجی دریاچه ‏گشاد شود و دبی خروجی زیاد شود: این یکی از دلایل پایین آمدن عمق است.» ‏
تبعات این همه فعالیت معدنی، گرد و خاک است و هراس از خروج ناگهانی آب ولشت به شهر. مدیرعامل ‏بنیاد توسعه پایدار ایران می‌گوید: «دریاچه‌ ولشت در کلاردشت و حوزه‌‌های اطرافش، با همین طرح‌های ‏اقتصادی ناپایدار، در معرض تخریب قرار گرفته است. به همین دلیل ما درحال انجام فعالیت‌های آموزشی ‏بین گروه‌های مختلف هستیم تا جلوی معدن کاوی‌ها گرفته شود.»‏
شهر اکسیژن، پر از گرد و خاک
مهدی مقیمی تیرگر، فعال اجتماعی مرزن‌آباد به «شهروند» می‌گوید: «سال‌ها پیش تبلیغاتی شده بود که ‏مرزن‌آباد به‌عنوان «شهر اکسیژن» مطرح شود. شاید این شعار اغراق‌آمیز بود، اما همان وقت‌ها، گفته می‌‏شد که مرزن‌آباد، بعد از شهری در اروپا، خالص‌ترین اکسیژن را دارد.» زمانی می‌شد با همین شعار، فخر ‏فروخت. این هنوز در خاطر اهالی هست.  دو‌سال پیش ایرنا در گزارشی نوشته بود: «بهترین شرایط هوا از ‏لحاظ فشار و غلظت را باید در ارتفاعی بین 500 تا یک‌هزار متر از سطح دریا جست‌وجو کرد. شهر مرزن‌آباد ‏در ارتفاع 450 تا 650 متر از سطح دریا قرار دارد. در جایی که رطوبت و بخار آب موجود در سطح بالایی ‏نیست، از شرایط مناسب ارتفاعی برخوردار است و وجود نسیم شبانه از کوه به دشت و روزانه از دشت به کوه ‏از گپ هوا جلوگیری می‌کند. در این‌جا خبری از آلایندگی‌ها و گرد و غبار و دود هم نیست. وجود جنگل در ‏گرداگرد شهر و درختان پرشمار که منبع و کارخانه اکسیژن‌سازی است خود یک مزیت محسوب می‌شود. ‏کسانی که دچار بیماری قلبی و عروقی و تنفسی هستند با سکونت در شهر مرزن‌آباد بهبود یافته یا از شدت ‏بیماری آنها کاسته شده است.
 مرزن‌آباد به‌عنوان مرکز اکسیژن درمانی طبیعی کشور که به شهر اکسیژن نیز ‏مشهور است، می‌تواند مورد توجه و سکونت قرار گیرد. ‎‏» حالا اما فقط در تبلیغات بساز و بفروش‌ها می‌شود ‏به این نام رسید. شهر اکسیژن گرفتار معادن و علاوه بر معدن‌ها، گرفتار ترافیک حضور گردشگرانی است که ‏تا تقویم به تعطیلی می‌خورد، راهی کلاردشت می‌شوند.‏
مقیمی هم می‌گوید: «در مرزن‌آباد، صبح تا عصر در بهار همیشه نسیم خنک می‌وزد. تا 9، 8‌سال پیش ‏شاید فقط یکی دو نفر کولر در خانه‌هایشان داشتند. چون نیازی نبود. اما حالا گرد و خاک و
آت و آشغال‌ها ‏با همین باد به مرزن‌آباد می‌رسد. چند وقت پیش طوری شد که مثل طوفان‌های گرد و خاک سیستان‌و‏بلوچستان، مجبور شدم، ماشینم را در خیابان متوقف کنم و چراغ‌ها را روشن نگه دارم. با وجود گرد و غبار، ‏دید تا این حد محدود شده بود.»‏
وجود این همه معدن توجیه ندارد ‏
این فعال محیط‌زیست معتقد است که وجود این تعداد معدن، در وسعت محدود اطراف دریاچه قابل توجیه ‏نیست و فعالیت آنها درحالی است که روش خاکبرداری و حفاری‌شان از هیچ استانداردی
 پیروی نمی‌کند.‏
مقیمی که نقشه‌بردار و عضو نظام مهندسی معدن است، می‌گوید:  «مسأله دیگر این است که مدتی پیش ‏اهالی به ادارات مربوطه رفته و درباره خطرات رانش زمین با وجود ساخت‌وسازها و حفاری‌ها ابراز ‏نگرانی کرده بودند، اما در جواب به آنها گفتند که کارشناسان موضوع را بررسی کرده‌اند و هیچ‌گونه رانشی در ‏زمین‌ها وجود ندارد. این درحالی است که اکثر زمین‌های اطراف دریاچه ولشت، مخصوصا در بالادست و ‏پایین دست، رانشی است. حتی عامه مردم هم این را می‌دانند و از این کلمه در حرف‌هایشان استفاده می‌‏کنند. وقتی می‌خواهی کنار دریاچه برای ساخت‌وساز زمین بخری، در نخستین مشاوره به تو می‌گویند، ‏حواست باشد، آن‌جا رانشی است. حرف من این است که براساس کدام داده علمی و کدام روش تشخیص داده‏اند که آن‌جا حرکت ندارد؟»‏
به گفته این فعال محیط‌زیست در سال‌های اخیر ساخت‌وسازها در اطراف دریاچه ولشت کمتر شده است:«هرچند در یک بازه زمانی شهرک‌سازی در حاشیه دریاچه بالا گرفت اما دیگر اجازه نمی‌دهند و جلوی این ‏کار را گرفته‌اند.» جلوی ساخت‌وسازها گرفته شده اما جلوی کوه‌خواری‌ها و حفاری‌های معدنی نه: «کوه ‏را دارند می‌خورند و کسی جلودارشان نیست. ما انسان‌ها هر چیزی را شبیه‌سازی کرده‌ایم حتی دریاچه را. ‏تنها چیزی که نتوانسته‌ایم بسازیم، کوه است. با این حال به راحتی داریم کوه‌ها را از دست می‌دهیم و ‏جایگزینی هم برایش نداریم.» به گفته مقیمی، در قسمت زیرین دریاچه، کوه کاملا از بین رفته و تغییرات ‏پوشش گیاهی هم کاملا در منطقه مشهود است.‏

هیچ معدنی در حاشیه دریاچه
 اجازه فعالیت ندارد
ابراهیمی کارنامی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مازندران به «شهروند» می‌گوید: «اوایل امسال که ‏مسأله واگذار کردن معدن مطرح شد، ما موضوع را مطالعه کردیم و توصیه نهایی ما این شد که در شعاع ‏‏1200 متری دریاچه ولشت، معدنی واگذار نشود. درحال حاضر معادن موجود در این شعاع نیستند و ‏پیشنهادهای داده شده درحال انجام است. با این همه، آلودگی هوا در مرزن‌آباد به حضور گردشگران ‏داخلی هم مربوط است. در ایام تعطیل با تردد این همه خودرو و ترافیک سنگین، آلودگی در مرزن‌آباد بیشتر ‏می‌شود. با وجود این آلودگی، فعالیت معادن پایین دست دریاچه، کیفیت هوا را از این هم کمتر می‌کند.»‏
به گفته ابراهیمی در هر صورت ماهیت بعضی از صنایع همین است؛ آلودگی ایجاد می‌کند. اداره محیط‌‏زیست هم با صنعتی می‌تواند برخورد کند که خروجی‌اش خارج از استاندارد باشد و استاندارد هم حد صفر ‏نیست. «قانون‌گذار، میزان مشخصی از آلودگی را پذیرفته، اما وقتی چند معدن کنار هم قرار می‌گیرند، این ‏فراوانی تجمعی روی محیط پیرامون اثر می‌گذارد و آلودگی ایجاد می‌کند. البته همکاران من نظارت می‌‏کنند و اگر کسی خارج از استاندارد نظارت کند، حتما تذکر می‌دهند و اگر تمکین نکند، برخورد خواهند ‏کرد.»‏
او درباره ویلاسازی‌ها در اطراف ولشت هم این‌طور می‌گوید:   «مسئولیت ویلاسازی‌ها در مستثنیات با جهاد ‏کشاورزی و امور اراضی است. ولشت در منطقه چهارگانه حفاظت محیط‌زیست نیست، هرچند البرز مرکزی در ‏نزدیکی آن قرار دارد. با این حال ما نسبت به تغییر کاربری‌ها به شدت معترضیم. تغییر کاربری‌ها زیاد است ‏و جهاد و امور اراضی برای مدیریت این مسأله آن‌قدر نیرو و امکانات ندارند. باید فکری به حال این مشکل شود. ‏یکی از مشکلات آینده این همه ساخت‌وساز در ولشت، مسأله تأمین آب خواهد بود. با توجه به مصوبه‌ای ‏که‌سال گذشته مجلس داد تا به غیرمجازها، برای تعیین تکلیف سه‌سال مهلت داده شود، کار برای برخورد ‏قانونی سخت شده است. بنابراین ما با تغییرکاربری‌ها در چارچوب مقررات برخورد می‌کنیم.»‏