یک هفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌سال 57 و درحالی‌که توجه همگان معطوف به محاکمه سران رژیم سابق در ‏دادگاه‌های انقلاب اسلامی و بگومگوهای صادق خلخالی و دولت موقت بر سر صدور احکام اعدام بود، عده‌ای از بزرگان ‏انقلاب دور از هیاهوها گرد هم جمع شده و تصمیم گرفتند نخستین «حزب» مولود نظام سیاسی جدید را پایه‌گذاری کنند. به این ‏ترتیب سیدمحمد حسینی بهشتی، عبدالکریم موسوی اردبیلی، اکبر‌هاشمی رفسنجانی، سیدعلی خامنه‌ای و محمد جواد باهنر به ‏عنوان بنیانگذار، 40‌سال پیش در چنین روزی، برابر 29 بهمن 1357 خورشیدی موجودیت «حزب جمهوری اسلامی» را ‏اعلام کردند. این 5 نفر به همراه حسن آیت، اسدالله بادامچیان، عبدالله جاسبی، حبیب‌الله عسگراولادی، سیدمحمود کاشانی، ‏مهدی عراقی، علی درخشان و... شورای مرکزی اولیه حزب را تشکیل می‌دادند.‏
‏2‌میلیون متقاضی عضویت در حزب
اصولی چون اعتقاد به اصل نه شرقی، نه غربی، ایجاد مناسبات برادرانه با همه مسلمانان جهان، قطع هر نوع پیوند اقتصادی ‏که موجب سلطه قدرت‌های بزرگ بر کشور ‌شود، افشای توطئه‌های قدرت‌های بزرگ سلطه‌جو به‌ویژه حکومت آمریکا، ‏همچنین کمک به نهضت‌های آزادی‌بخش، به‌عنوان مواضع سیاسی حزب جمهوری اسلامی در سخنرانی‌های بنیانگذاران آن ‏نمودی ویژه داشته و مشخص می‌کرد که حزب جمهوری اسلامی در مرام و مسلک خارج از آرمان‌های نظام جمهوری ‏اسلامی ایران قابل تعریف نیست. با اعلام تأسیس حزب، از همه نقاط کشور تقاضا برای عضویت در آن بالا گرفت و در ‏مدتی کم، نزدیک به 2‌میلیون نفر از سراسر ایران خواهان عضویت در حزب جمهوری اسلامی شدند که از این تعداد 400 ‏هزار متقاضی ساکن تهران بودند. حزب جمهوری اسلامی با شروعی کوبنده راه خود را آغاز کرد و در بسیاری از ‏بزنگاه‌های سیاسی انقلاب ازجمله همه‌پرسی جمهوری اسلامی، انتخابات نخستین دوره مجلس خبرگان، همه پرسی قانون ‏اساسی و انتخابات ریاست‌جمهوری نقشی قابل اعتنا و تاثیرگذار از خود بروز داد. ‏
ارجحیت مصالح نظام بر مصالح حزب
حزب جمهوری اسلامی با این‌که پشتیبانی معنوی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را با خود داشت، اما از همان ابتدای کار ‏با چالش‌های عدیده‌ای نیز رو‌به‌رو بود. حادثه انفجار تروریستی در دفتر حزب جمهوری اسلامی در هفتم تیر ۱۳۶۰ ‏خورشیدی که منجر به شهادت تعداد زیادی از اعضای ارشد این حزب شد را شاید بتوان اتفاق بزرگی در حزب ‏جمهوری اسلامی تلقی کرد. اما با این حال حزب جمهوری اسلامی حتی وقتی دو دبیرکل خود را طی مدت کوتاهی از دست ‏داد (سیدمحد بهشتی در 7 تیر 1360 و محمدجواد باهنر در 8 شهریور 1360) شاکله خود را حفظ کرد و اجازه نداد نقش ‏تاثیرگذارش در روند انقلاب نقصان ببیند. این انسجام تا وقتی بود که حزب در خدمت نظام جمهوری اسلامی بود و روزی که بنیانگذاران آن احساس کردند وجود و ادامه کارشان به دلیل اختلافات موجود بین اعضا ممکن است ‏اصل وفاق را در نظام نوپای جمهوری اسلامی دچار خدشه کند به شکل داوطلبانه کنار کشیده و حزب را در 11 خرداد ‏‏1366 تعطیل کردند. ‏