زهرا جعفرزاده| ایستگاه میدان ولیعصر؛چند دقیقه‌ای مانده تا عقربه‌های بزرگ، روی ساعت یک بنشیند. میدان ولیعصر آن ساعت از ظهر، مثل همیشه پُر است از دستفروشان، عابرانی که در میان راه، روی سکویی نشسته‌اند و آبمیوه می‌خورند، موتوری‌ها و رگال‌های شلوار و پیراهن و بلوزهای زمستانی. چند قدم مانده به کانکس پلیس راهنمایی و رانندگی می‌شود آنها را دید؛ دوچرخه‌های نارنجی خوشحال را که در میان یک مسیر با نرده‌های فلزی، از بقیه پیاده راه جدا شده‌اند و انتظار می‌کشند. «مرتضی» تازه شیفتش در میدان ولیعصر تمام شده و رفته سراغ ایستگاه «حافظ». ایستگاه میدان ولیعصر را با مشتریانش تنها گذاشته. مرد دستفروش، با دست بر سر رگالش می‌کشد تا قرمز و نارنجی و سبزِ لباس‌ها روی رگال چرخی بزنند. او همسایه همین دوچرخه‌هاست: « خانم باید یک نرم‌افزار نصب کنید روی گوشیتان، بقیه‌اش همان جا توضیح داده شده. بعدش می‌توانید بیایید و دوچرخه بگیرید.» دو نفر از راه می‌رسند، صفحه گوشی‌شان را روشن می‌کنند، میان دسته‌های دوچرخه قرار می‌دهند، قفل دوچرخه را باز می‌کنند، سوارش می‌شوند و می‌روند. اینجا یکی از ایستگاه‌های دوچرخه سامانه «بیدود» است.
ایستگاه مترو میدان ولیعصر؛ 100 متر دورتر از میدان ولیعصر، دوچرخه‌ها با نظم و ترتیب، شانه به شانه هم لم داده‌اند، سبز و زرد و آبی و ... بالای کانکس سفید نوشته؛ «خانه دوچرخه». خانم خدایی، داخل یک اتاقک کوچک نشسته و بخاری روشن کرده و دوچرخه‌ها را اجاره می‌دهد. هر کس دوچرخه می‌خواهد یا باید از قبل از سایت
bike.tehran.ir ثبت‌نام کرده باشد یا همان جا مدارکش را آورده باشد و ثبت‌نام کند. تنها دراین صورت، دوچرخه اجاره داده می‌شود. خانم خدایی می‌گوید، اجاره دوچرخه‌های خانه دوچرخه، ارزان تراست. از یک ماه پیش که دوچرخه‌های نارنجی، راهی خیابان‌ها شده‌اند، رقیب سرسخت خانه دوچرخه شده‌اند. زردها دنده‌ای و بقیه معمولی‌اند. برخی جلویشان سبد دارد و برخی ندارد.
خانه دوچرخه هم مربوط به یک شرکت خصوصی است و از حدود یک‌سال پیش در تهران فعال شده، در میدان هفت تیر، زیر پل کریمخان زند، میدان ولیعصر و بلوار کشاورز، کانکس‌های‌شان را می‌شود دید: «خیلی‌ها استفاده می‌کنند، مخصوصا کارمندها تا میدان ولیعصر با ماشین و بی‌آرتی خودشان را می‌رسانند و از این ایستگاه دوچرخه بر می‌دارند و تا میدان هفت تیر می‌روند، آن‌جا دوچرخه را تحویل می‌دهند و به محل کارشان می‌روند، همه این مسیر برایشان رایگان تمام می‌شود. چون اجاره دوچرخه برای نیم ساعت اول رایگان است.» خانم خدایی می‌گوید، در تابستان استقبال خیلی زیاد است، حالا در این فصل، کمتر استفاده می‌کنند و بیشتر مردان هستند که دوچرخه اجاره می‌کنند، در تابستان‌ها تعداد دختران بیشتر است: «ما به مشترکان، کارت می‌دهیم و آنها می‌توانند با استفاده از این کارت از برخی امکانات استفاده کنند، مثلا می‌توانند در بازدید شهردار تهران در روزهای سه‌شنبه شرکت کنند یا اسمشان در قرعه‌کشی‌ها قرار می‌گیرد و به همایش‌ها دعوت می‌شوند.» او می‌گوید شرکت خانه دوچرخه، به مشتریانش تخفیف هم می‌دهد و با آنها ارزان‌تر حساب می‌کند. خانه دوچرخه از شنبه تا چهارشنبه، از ساعت 7صبح تا 7 شب، فعال است، شیفت روزهای پنجشنبه کمتر است و از 7 صبح تا یک ظهر، دوچرخه اجاره می‌دهد: «مشتریان می‌توانند دوچرخه‌ها را چند روزه ببرند و بعد اجاره‌اش را بدهند.»
ایستگاه حافظ؛ مرد صورتش را میان شال گردن و کلاه پشمی پوشانده و سوال می‌پرسد: «چطوری اعتبارم را زیاد کنم؟» و پسر جوان پاسخش را می‌دهد: «اول برنامه را روی گوشی نصب کن بعد ...» دوچرخه‌های نارنجی ایستگاه حافظ، بیشتر از میدان ولیعصر است، خیلی‌ها دوچرخه‌ها را برده و پس آورده‌اند. دوچرخه‌ها بدون قفل و زنجیر معمول، در سرمای زمستان کنار هم ایستاده اند: «این دوچرخه‌ها قفل خاصی نمی‌خواهد، برنامه بیدود را که نصب کنید، یک صفحه اسکن به شما می‌دهد، آن صفحه را بالای دوچرخه بگذارید، قفلش باز می‌شود، ببنیید این طور.» و نشان می‌دهد که چطور این اتفاق می‌افتد: «قفل کردنش هم راحت است، این دسته را پایین بکشید، قفل می‌شود.» این دوچرخه‌ها دزدیده نمی‌شود؟ این سوال خیلی‌هاست: «نه، یک سیستم ردیاب روی این دوچرخه‌ها نصب شده که به این راحتی‌ها دزدیده نمی‌شود، هر جایی باشد با ردیاب پیدایش می‌کنند، به همین دلیل استفاده‌کنندگان از دوچرخه، هر جایی که می‌خواهند می‌توانند آن را رها کنند، البته جز در اماکن خصوصی و پارکینگ و ...»
دوچرخه‌های بیدود مجهز به سیستم سرعت‌سنج هم است و وقتی سرعت دوچرخه از حالت عادی خارج شود، به مرکز، هشدار داده می‌شود، به همین دلیل است که نمی‌توان دوچرخه را مثلا سوار خودروی دیگری کرد و از شهر خارج شد. به گفته پسر جوانی که برای راهنمایی متقاضیان در ایستگاه حافظ ایستاده، در یک ماه گذشته که این طرح به صورت آزمایشی راه افتاده، خیلی‌ها استقبال کرده‌اند: «دختران استقبال خوبی از این دوچرخه‌ها کرده‌اند، همچنین ویزیتورها. خیلی‌ها هم برای کارشان از این دوچرخه‌ها استفاده می‌کنند، مثلا برای توزیع تراکت.»
تا وقتی قفل دوچرخه باز است از اعتبار کاربر کم می‌شود، هر نیم ساعت 1500 تومان. اما وقتی قفل زده می‌شود، یعنی پایان کار و دیگر اعتباری کم نمی‌شود. اما مشکل دوچرخه‌سواران دقیقا همین است.
خانواده‌ام مخالفند، می‌گویند اتوبان‌ها
و خیابان‌ها خطرناکند
«مثلا من می‌خواهم بروم بانک، دوچرخه را جلوی در قفل می‌کنم چون ممکن است وقتی برمی‌گردم دیگر دوچرخه نباشد. یکی ببرد یا خود شرکت آن را جمع کند. من نمی‌توانم قفل نزنم، چون از اعتبارم کم می‌شود و ممکن است کسی از آن استفاده کند. قفل هم که می‌زنم ممکن است دیگر دوچرخه نداشته باشم و مجبور شوم از وسیله دیگری استفاده کنم.» اینها را اصغری، به «شهروند» می‌گوید. اصغری هر روز برای رفتن به محل کارش، از شهرک غرب تا هفت تیر، از این دوچرخه‌ها استفاده می‌کند و البته مشکلات خودش را هم دارد: «خود سیستم خوب است، اما چند ایراد دارد، یکی این‌که مسیرهای دوچرخه باید راه‌اندازی شود، همان مسیرهای دوچرخه که با میله‌های زرد مشخص شده، الان فقط از میدان هفت تیر تا انتهای بلوار کشاورز، این مسیرها را دارد، درحالی‌که همه از این مسیر نمی‌آیند.» آقای اصغری، حرف‌های دیگری هم می‌زند: «خانه من منطقه دو است و منطقه شش محل کارم است، از آن‌جا سوار دوچرخه می‌شوم تا اینجا. خانواده‌ام اما خیلی مخالفند، می‌ترسند اتفاقی برایم بیفتد، ترسشان هم به جاست، چون واقعا خطرناک است و باید از اتوبان رد شوم، در بزرگراه‌ها چطور می‌توان با دوچرخه رکاب زد، هر چقدر هم که سعی می‌کنم از خیابان بیایم، باز هم ناچارم اتوبان را رد کنم.»
بهتر بود در ورودی طرح ترافیک ایستگاه می‌زدند
مجتبی، دوچرخه‌سوار دیگری است که از راه می‌رسد و می‌خواهد دوچرخه را تحویل دهد. او هم یکی دو هفته‌ای می‌شود اپلیکیشن بیدود را نصب کرده و انتقادهایی به آن دارد؛ یکی از آنها، جانمایی ایستگاه‌های دوچرخه است: «بهتر بود این ایستگاه‌ها را در ورودی طرح‌ها راه می‌انداختند، الان ماشینم را بالای فاطمی، پارک کرده‌ام اما نزدیک‌ترین ایستگاه، در میدان ولیعصر است، جانمایی این ایستگاه‌ها ایراد دارد.» مجتبی تجربه سفر به کشورهای دیگر را دارد و آن‌جا ایستگاه‌های دوچرخه را دیده: «این طرح در شهرهای اروپایی مثل بارسلون اجرا می‌شود، اما آن‌جا قدم به قدم ایستگاه هست و هیچ نگرانی از بابت نبود دوچرخه وجود ندارد. اگر تعداد ایستگاه‌ها زیاد شود، من حاضرم همیشه از این دوچرخه‌ها استفاده کنم حتی برای مسیرهایی که سربالایی دارد.»
خارج از مسیر ویژه رکاب‌زدن، خطرناک است
همه از نبود مسیرهای ویژه دوچرخه انتقاد می‌کنند: «رکاب‌زدن در خیابان‌ها آن هم بدون مسیر ویژه دوچرخه خطرناک است، خیلی باید مواظب باشیم، بیدود، به ما کلاه نمی‌دهد، خودمان باید داشته باشیم، وگرنه اگر زمین بخوریم اتفاق بدی برایمان می‌افتد.» با این همه مجتبی می‌گوید که مهمترین ویژگی این دوچرخه‌ها، همین است که می‌توان هر جای شهر آن را رها کرد، البته در جای امن.
«جواد»، کاربر دیگری است، او یک هفته‌ای می‌شود که عضو بیدود شده و تا به حال دو بار از آن استفاده کرده: «معمولا شب‌ها و در راه بازگشت به خانه از آن استفاده می‌کنم، یک بار یکی از این دوچرخه‌ها را در کوچه فرعی پیدا کردم، می‌خواستم از آن استفاده کنم، اما یک نفر مزاحم شد و نگذاشت دوچرخه را ببرم. منم به شرکت اطلاع دادم و با مترو به خانه رفتم.» جواد معتقد است باید برای گروه‌هایی مثل دانشجوها امتیازاتی قایل شوند، تا تعداد بیشتری از این دوچرخه‌ها استفاده کنند.
هزینه سفر با دوچرخه منطقی نیست
هزینه استفاده از این دوچرخه‌ها هم مورد دیگری است که جواد به آن انتقاد می‌کند: «هر سفر، 30 دقیقه در نظر گرفته شده و این غیرمنطقی است، چراکه اگر سفر به جای 30 دقیقه، 31دقیقه طول بکشد، هزینه دو برابر می‌شود، منطقی‌اش این بود که مثلا هر 10 یا 15 دقیقه یک سفر حساب می‌شد.» دوچرخه‌های بیدود، دنده‌ای نیستند و رکاب زدن آنها در شهری مثل تهران که شیب دارد، کار سختی است: «اگر دوچرخه‌ها دو، سه دنده داشتند، در سربالایی‌ها راحت‌تر می‌شد از آنها استفاده کرد.» با این همه جواد می‌گوید که ایده بیدود و اجرایی‌کردن آن در تهران، کار خوب و مفیدی است و امیدوار است که اجرای آن باعث کاهش ترافیک و آلودگی هوا شود.
«زهرا» به تازگی اپلیکیشن بیدود را روی گوشی‌اش نصب کرده و آنگونه که خودش فهمیده، ظاهرا باید نزدیک به 300هزار تومان واریز کند تا ثبت‌نامش انجام شود: «هنوز از این اپ استفاده نکرده‌ام، اما ایستگاه‌های زیادی در شهر می‌بینم که این دوچرخه‌ها را گذاشته‌اند.» او می‌گوید که دانشگاهش، سمت شهرک غرب است و همان جا هم ایستگاه‌های زیادی برای این دوچرخه‌ها وجود دارد: «خیلی دوست دارم از این دوچرخه‌ها استفاده کنم، اما متوجه شده‌ام که استفاده از آن در برخی مناطق ممنوع است، اما ظاهرا می‌خواهند یک مسیر اختصاصی برای این دوچرخه‌ها راه بیندازند تا همه جا بشود از آن استفاده کرد.»
مشکل مسیرهای ویژه نیست
رفتار ترافیکی شهروندان است
شهرداری تهران مصمم است تا پایتخت‌نشین‌ها را دوچرخه‌سوار کند، طرح‌های متعددی که در سال‌های گذشته برای توسعه دوچرخه‌سواری در شهر راه‌اندازی شده، بر این موضوع صحه می‌گذارد. هر چند طرح‌های قبلی، موفقیت چندانی نداشته‌اند، اما حالا شهروندان تهرانی، به‌ویژه آنهایی که در مرکز شهر تردد می‌کنند و خیابان‌های انقلاب و کارگر، بلوار کشاورز، ولیعصر و کریمخان مسیر هر روزشان است، دوچرخه‌های جدیدی در شهر می‌بینند؛ دوچرخه‌های نارنجی«بیدود» که به نظر می‌رسد رقیب «خانه دوچرخه» شده‌اند. یعقوب آزاده‌دل، مدیر واحد حمل‌ونقل پاک در سازمان حمل‌ونقل ترافیک تهران به «شهروند» می‌گوید: «این خواسته شهرداری است که تهرانی‌ها دوچرخه‌سوار شوند.» به گفته او شهرداری تهران، سند توسعه دوچرخه‌سواری را در دستور کار دارد و براساس آن پیش می‌رود. براساس این سند هم مسیرهایی برای دوچرخه‌سواری در شهر تهران در نظر گرفته شده که یکی از آنها خیابان کریمخان به صورت رفت و برگشت است، یکی دیگر از مسیرها در بلوار کشاورز است. آزاده‌دل می‌گوید که این مسیرها قرار است توسعه پیدا کند، اما هنوز در خیلی از خیابان‌ها این مسیر ایجاد نشده است. این همان موضوعی است که دوچرخه‌سواران از آن شکایت دارند، با این همه، آزاده‌دل معتقد است مشکل دوچرخه‌سواری در تهران، تنها نبود این مسیرها نیست: «مشکل اصلی دوچرخه‌سواری در تهران، رفتارهای ترافیکی خود شهروندان به‌ویژه موتورسواران و تاکسی‌ها در سوار و پیاده‌کردن مسافران است. این مشکلات، مانع جدی برای دوچرخه‌سواری در شهر تهران است و حتی با ایجاد مسیر ویژه دوچرخه‌سواری هم حل نمی‌شود. الان در مسیر خیابان کریمخان، موتوری‌ها بیشتر از دوچرخه‌ها تردد می‌کنند و هیچ‌گونه اعمال قانونی نمی‌شود.» به گفته او ماموران راهنمایی‌ورانندگی باید با این تخلفات برخورد کنند.
مسئولان شهری تهران تاکید می‌کنند که هدف‌شان توسعه دوچرخه‌سواری در شهر است، با این حال هنوز مشکلات زیادی بر سر راه توسعه آن وجود دارد، به طوری که آزاده‌دل می‌گوید: «مسیر دوچرخه ایجاد می‌کنیم، به ما ایراد می‌گیرند و می‌گویند در این مسیرها دوچرخه‌سوار نیست، حالا دوچرخه‌ها زیاد شده‌اند، می‌گویند مسیر نیست. با همه اینها ما منتظر نتایج اولیه این طرح هستیم، تا بتوانیم توسعه دوچرخه‌سواری را هدفمند کنیم.»
تاکید شهرداری بر توسعه دوچرخه‌سواری در مناطق بدون شیب است
هم‌اکنون طرح بیدود، به صورت آزمایشی در منطقه‌های 2 و 6 اجرا می‌شود، با این حال، این مسئول در شهرداری تهران می‌گوید که شهرداری خیلی موافق اجرای این طرح در منطقه 2 نبود: «انتخاب مناطق برای توسعه دوچرخه‌سواری، براساس شیب شهر است، نظر ما این بود که تنها در مناطق 6، 7، 11 و 12 که شیب کمتر است، این طرح اجرا شود، اما شرکتی که بیدود را راه‌انداخته، با شهرداری منطقه 2 مذاکره و طرح را آن‌جا هم اجرا کرده است.» به گفته او، دوچرخه برای سفرهای کوتاه در نظر گرفته شده، به همین دلیل نظر ما این بود که در آن 4 منطقه، طرح اجرا شود، اما منطقه 2 از منطقه 6 فاصله زیادی داشته و بین‌شان اتوبان وجود دارد، پس اصلا مورد نظر ما نیست: «این طرح فعلا به صورت آزمایشی اجرا می‌شود و اگر مورد تایید قرار گیرد، می‌تواند پروانه فعالیت بگیرد.» براساس اعلام این مسئول در شهرداری تهران، «بیدود» قرار است درنهایت 30 ایستگاه در شهر داشته باشد، درحال حاضر، 26 ایستگاه جانمایی و نصب شده، اما همه آنها هنوز به دوچرخه مجهز نشده‌اند.
مرکز شهر تهران، از خیابان هفت‌تیر تا انتهای بلوار کشاورز، میدان رقابت ایستگاه‌های دوچرخه شده، از یک طرف خانه دوچرخه و از طرف دیگر «بیدود». عابران پیاده قدم‌به‌قدم دوچرخه‌های در انتظار رکاب‌زن می‌بینند، مدیر واحد حمل‌ونقل پاک در سازمان حمل‌ونقل ترافیک تهران می‌گوید که این دو طرح، با هم متفاوت هستند، خانه دوچرخه از حدود یک‌سال پیش فعال شده و قیمت دوچرخه‌ها و مدل‌های آن متفاوت است، تصمیم شهرداری تهران این است که هر دو این طرح‌ها در شهر فعال باشند: «ما می‌خواهیم به جایی برسیم که تردد با دوچرخه‌های شخصی را به صددرصد برسانیم، برای این‌که به این هدف برسیم، باید مسیرها را توسعه بدهیم و بازار دوچرخه تسهیلات بیشتری برای افراد در نظر بگیرد.» حالا با گذشت یک‌سال از اجرای طرح خانه دوچرخه و چند ماه از طرح «بیدود»، این مسئول در شهرداری تهران معتقد است استقبال مردم به‌ویژه زنان از این طرح‌ها خیلی خوب بوده است.
چطور با دوچرخه در شهر تردد کنیم؟
از همین لحظه می‌توانیم با دوچرخه در شهر رفت‌وآمد کنیم. چطور؟ خیلی راحت. درحال حاضر دو شرکت خصوصی در تهران فعال هستند که دوچرخه اجاره می‌دهند. یکی بیدود و دیگری خانه دوچرخه. برای ثبت‌نام در سامانه بیدود کافی است به سایت آن مراجعه کنید و با پرداخت 159هزار تومان به‌عنوان ضمانت و 30هزار تومان برای بیمه مشترک می‌شوید و پس از پایان مراحل ثبت‌نام می‌توانید هر زمان که خواستید از دوچرخه‌های نارنجی این شرکت استفاده کنید. مثلا در جایی که هستید، وارد سایت شوید و از طریق موقعیت‌یاب از دوچرخه‌هایی که در نزدیک‌ترین منطقه به شما قرار دارند، استفاده کنید، همچنین می‌توانید به یکی از ایستگاه‌های این سامانه بروید و از همان جا دوچرخه را با استفاده از صفحه اسکن که در سایت به شما داده می‌شود، باز و استفاده کنید و همان جایی که کارتان تمام شد، آن را قفل و رها کنید. البته ممکن است خیلی وقت‌ها دوچرخه‌ای در اطراف خانه‌تان نباشد، چراکه گفته می‌شود درحال حاضر نزدیک به 5هزار دوچرخه در شهر وجود دارد و هنوز تعدادش به اندازه‌ای نیست که همه جا بشود آنها را پیدا کرد. هر نیم ساعت استفاده از دوچرخه‌های این سامانه، نیاز به پرداخت 1500 تومان دارد. گفته می‌شود 159هزار تومان پول ضمانت را هر زمانی که دیگر نخواستید از این اپلیکیشن استفاده کنید، می‌توانید با وارد کردن شماره شبا، پس بگیرید. اجاره دوچرخه‌های خانه دوچرخه شرایط متفاوتی دارد، شاید موقع تردد در محدوده میدان هفت‌تیر تا میدان ولیعصر و بلوار کشاورز، کیوسک‌های آن را دیده باشید. شما برای ثبت‌نام در سامانه خانه دوچرخه می‌توانید به سایت
bike.tehran.ir مراجعه کنید یا با در دست داشتن یک قطعه عکس، کپی کارت‌ملی و شناسنامه و معرفی از محل کار، به خود کیوسک‌ها بروید و ثبت‌نام کنید. قیمت اجاره دوچرخه در این سامانه پایین‌تر از سامانه بیدود است، نیم ساعت اول اجاره دوچرخه‌ها، رایگان است و از نیم ساعت دوم، هزینه حساب می‌شود، دوچرخه‌های معمولی هر ساعت، هزار تومان و دوچرخه‌های دنده‌ای 2هزار تومان است. آنها اجاره روزانه هم دارند و برای مشتریان تخفیف در نظر می‌گیرند. اما تفاوت این دو سامانه در این است که دوچرخه‌ها را باید در ایستگاه‌ها تحویل داد و نه هر جایی که بخواهید.