محمدباقرزاده | می‌گویند مرگ حق است و شتری است که در خانه هرکسی می‌خوابد، اما این شتر اگر سراغ یک تهرانی را بگیرد، روندی پرهزینه و طولانی آغاز می‌شود. بسیاری از متوفیان تهرانی، ساکن بهشت زهرا می‌شوند؛ بزرگترین آرامستان ایران با مساحت ۵۸۴ هکتار که حالا محل خواب دایمی دست‌کم یک‌میلیون‌و۴۰۰هزار ایرانی است. در این بین بعضی تهرانی‌ها هم ترجیح می‌دهند محل دیار باقی خود را در جوار یکی از پنج امامزاده معروف تهران انتخاب کنند که نیاز به هزینه‌ای معادل خرید یک آپارتمان در یکی از مناطق متوسط پایتخت است که البته پرداخت چنین هزینه‌ای «گاو نر می‌خواهد و مرد کهن» و از عهده بسیاری از هشت‌ونیم‌میلیون تهرانی برنمی‌آید. دراین‌باره اگرچه اعداد و ارقام متفاوتی بیان می‌شود، اما کافی است بدانیم سال ۹۴ «مجتبی شاکری»، عضو وقت شورای شهر تهران گفته بود که «قیمت یک قبر در امامزاده صالح(ع) هم‌اکنون ۷۰۰میلیون تومان است.»
علاوه‌براین سازمان بهشت زهرا از سال ۸۹ طرحی به نام «مباشر» را با هدف تکریم ارباب رجوع، ارتقای رضایتمندی مراجعین و بهبود روند سلامت اداری آغاز کرده که با رضایت مردم هم روبه‌رو شده است. در این طرح حدود ۱۰۰ روحانی جوان در اجرای مراسم تدفین به بازماندگان کمک می‌کنند؛ اجرای این طرح پس از خبری‌شدنش با واکنش‌های مثبت بعضی مسئولان و سیاستمداران هم روبه‌رو شد؛ مثلا پیش از این «عزت‌الله ضرغامی»، رئیس پیشین سازمان صداوسیما با تمجید از این طرح نوشته بود: «نظم در بهشت زهرا خوب است. همراهان متوفی که وارد می‌شوند، یک مامور جوان و کاربلد را به‌عنوان مباشر در کنار آنان می‌گذارند. مباشر مأموریت دارد تا لحظه آخر آنان را راهنمایی کند تا مجبور نباشند از دیگران سوال کنند. با توجه به وضع روحی و تألم همراهان متوفی و بزرگی این آرامستان جایگاه مباشر کلیدی و تاثیرگذار است. پیشنهاد می‌کنم در مراکز دیگر اداری کشور هم که پیچیدگی بالایی دارند، مشابه این طرح البته با مدل منطبق بر آن دستگاه بررسی و اجرا شود.»
روند کفن‌ودفن در بهشت‌زهرا به چه صورت است و چه هزینه‌ای دارد؟ «شهروند» در این گزارش جزییات این موضوع را توضیح می‌دهد.
کجای جهان مرده‌ای؟
لحظه‌‌ای که اجل سراغ ما را می‌گیرد در یکی از سه مکان خانه، بیرون از خانه یا بیمارستان خواهیم بود. اگر کسی در خانه عازم سرای ابد شود، باید پزشکی بر بالین او حاضر شود و گواهی فوت را صادر کند. در بیمارستان هم که پزشکان حاضر این کار را انجام می‌دهند، اما اگر جایی غیر این دو مورد مرگ فرارسد، باید اورژانس بیاید و فرد سفرکرده را به بیمارستانی منتقل دهد تا آن‌جا این گواهی حضور در بین به‌خواب‌رفتگان ابدی صادر شود. پس از صدور این گواهی، بازماندگان باید برای انتقال این فرد و آغاز مراسم کفن‌ودفن خود را آماده کنند. در تهران و برای انتقال فرد درگذشته می‌توان با سامانه آمبولانس بهشت‌زهرا(س) به شماره ۸۸۹۰۱۲۲۶ الی ۹ یا مراکز خصوصی تماس گرفت که جسد را به بهشت زهرا انتقال دهند. سرعت رسیدن این آمبولانس به میزان مرگ‌ومیر روزانه بستگی دارد. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که به‌طور میانگین در هر ساعت، 6 نفر در استان تهران جان خود را از دست می‌دهند و در روز بین ۱۷۰ تا ۲۰۰ نفر به دیار باقی می‌روند. آمبولانس که برسد براساس جنسیت فرد از دنیا رفته، کاوری برای پوشاندن متوفی در اختیار خانواده‌اش قرار می‌دهد. کاورهای مردان سبزرنگ و کاورهای زنان سورمه‌ای است. علاوه‌براین در این شرایط و با توجه به این‌که وضع روحی خانواده در این مواقع چندان مساعد نیست، برای جلوگیری از سردرگمی خانواده، سازمان بهشت زهرا یک مباشر را به آنها معرفی می‌کند که آنها را راهنمایی کند؛ مباشران با لباس زردرنگ قابل تشخیص هستند. علاوه‌براین پایگاه اطلاع‌رسانی بهشت زهرا، فلوچارتی از مراحل یک تشییع منتشر کرده که جزییات این مراسم را مرحله‌به‌مرحله نشان می‌دهد.
ساختمان عروجیان
آنلاین روند تدفین را دنبال کنید
پس از آن‌که آمبولانس، پیکر فرد فوت شده را به بهشت زهرا(س) می‌رساند، روند کارها حالت آنلاین به خود می‌گیرد و می‌توان با جزییات مرحله کنونی و مراحل آینده را در صفحه‌نمایش ساختمان عروجیان دنبال کرد. ساختمان مجتمع عروجیان که در دل بهشت‌زهرا(س) قرار دارد مجموعه کاملی از تمام خدمات اداری را که خانواده میت باید به آن مراجعه کند در خود جای داده است، از باجه پزشکی قانونی و باجه ثبت احوال گرفته تا باجه بانک برای پرداخت هزینه‌ها. در نخستین گام حضور در بهشت زهرا(س)، به هر جسد یک شماره اختصاص داده می‌شود که خانواده متوفی با ارایه گواهی فوت آن شماره را دریافت می‌کند. هر کدام از این مراحل البته هزینه‌ای دارد که مصوب شورای اسلامی شهر تهران است و نرخ آن برای‌سال ۹۷ مشخص است.
کجای بهشت‌زهرا؛ نوع و مکان قبر
خان بزرگ در مراحل تدفین یک تهرانی، انتخاب نوع و محل قبر است. بخشی از این مرحله به توان مالی بازماندگان بستگی دارد اما با هر توان مالی، امکان حضور در بخشی از بهشت زهرا(س) وجود ندارد. قطعه خانواده شهدا (صالحین)، قطعه هنرمندان نام‌آوران و اصحاب رسانه، قطعه عمومی و قطعه آرامگاه خانوادگی، چهار طبقه‌بندی اصلی بهشت زهرا(س) را تشکیل می‌دهند. قطعه صالحین به پدر، مادر، همسر و فرزند شهيد و جانبازان بالاي 25درصد اختصاص دارد كه با نامه رسمي و تأييديه بنياد شهيد در اختیار آنها قرار می‌گیرد. صدور مجوز دفن در بخش هنرمندان به عهده معاونت هنري وزارت ارشاد اسلامي يا رياست كميته المپيك و رياست شوراي اسلامي شهر تهران است. آرامگاه‌هاي خانوادگي داراي 67 مترمربع مساحت، شامل 25 قبر يك طبقه بوده كه قابل تبديل به دوطبقه و 3 طبقه است. در بخش عمومی هم قبرها سه طبقه‌اند که طبقه اول رایگان است، اما دو طبقه بعد باید خریداری شوند که معمولا خانواده‌ها ترجیح می‌دهند دو طبقه دیگر را هم خریداری کنند. نکته مهم این قسمت به این صورت است که اگر بستگان شما در بهشت زهرا(س) دفن شده باشند و بیشتر از 30سال از فوت آنها گذشته باشد با پرداخت مبلغی می‌توانید دوباره از آن قبر استفاده کنید.
پس از انتخاب قبر
انتخاب قبر اگرچه یکی از مراحل اصلی است اما پایان کار نیست. پس از این مرحله، مشخصات قطعه و ردیف آن به واحد خاکسپاری اعلام می‌شود و آنها قبر را برای دفن آماده می‌کنند. در این زمان مباشر، خانواده متوفی را برای انجام مراحلی مانند پرداخت هزینه‌ها راهنمایی می‌کند، خدماتی که نیاز دارند مانند مداح، میز و صندلی، سایبان و ... را بررسی می‌کنند و پس از انتخاب، باید همه هزینه به صورت یک جا پرداخت شود. هر کدام از این مراحل هم نرخ مشخصی دارد که مصوب شورای اسلامی شهر تهران است. علاوه‌براین، هنگام شست‌وشو هم بلندگوها شماره مخصوص هر میت را اعلام می‌کنند و خانواده متوفی به سالن تطهیر می‌روند که اگر بخواهند می‌توانند بر غسل متوفی نظارت کنند. در سالن‌های تطهیر یک کارشناس مذهبی قرار دارد که بر این روند نظارت دارد. پس از این مرحله و غسل و کفن، پلاک مخصوصی که نام میت، شماره قطعه و ردیف قبر بر آن درج شده به خانواده متوفی داده شده و متوفی برای نماز میت فرستاده می‌شود. در بهشت زهرا(س) محل سرپوشیده‌ای برای این کار در نظر گرفته شده است که آداب خواندن نماز روی تابلوهایی در جای جای آن نصب شده است. نماز میت توسط روحانی‌های مستقر در این مکان خوانده می‌شود و خانواده متوفی پشت سر او قرار می‌گیرند. پس از خواندن نماز، متوفی در محل خاکسپاری توسط خانواده تشییع می‌شود. ادامه مراحل هم با حضور کارشناسان بهشت زهرا(س) انجام می‌شود و روند کار به گونه‌ای است که برای هر مرحله افرادی حضور دارند که البته دستمزد آنها مشخص است و معمولا هم هیچ مرحله بدون دستمزد نیست.
امکان جستوجوی
محل سکونت ساکنان بهشت زهرا(س)
پایگاه اطلاع‌رسانی بهشت زهرا(س) بخشی به نام «جستوجوی متوفیان» دارد که در این بخش می‌توان محل قرارگرفتن قبر هر فردی را پیدا کرد. در این پایگاه می‌توان نام و محل قرار گرفتن نخستین ساکن بزرگترین آرامستان ایران را هم دید: محمدتقی خیال که از خانواده‌ای متنفذ و ارتشی بود و در قطعه ۱ ردیف ۱ شماره ۱ ساکن است.