محمد باقرزاده| به روزهای پر از استرس و فشار داوطلبان کنکور سراسری در ایران، حالا یک مسأله تنش‌زای دیگر هم اضافه شده است: تاثیر قطعی معدل. نوجوانان کنکوری عزم خود را جزم کرده‌اند که تن به این مصوبه جدید ندهند و از ماه‌ها پیش موج اعتراض‌های خود را آغاز کردند. مسأله برای کنکوری‌ها آنقدر مهم است که زمان مطالعه خود را صرف فعالیت برای لغو این تصمیم جدید کرده‌اند و روزانه به شیوه‌های مختلف هشتگ «نه به تاثیر قطعی معدل» را به سرخط اخبار می‌رسانند. در کنار این مخالفت‌ها اما مسئولان همچنان به حمایت از طرح خود می‌پردازند و آن را گامی مهم برای حذف کنکور و بازگشت آموزش به مدارس می‌دانند. گوش کنکوری‌ها اما بدهکار این توضیحات نیست و آنها همزمان با فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، دست به دامان نمایندگان خود در مجلس شورای اسلامی هم شده‌اند و توانسته‌اند طرح تغییر این قانون و تبدیل آن به «تاثیر مثبت معدل» را به کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس برسانند. این طرح اما خلاف انتظارها، به‌طور عادی و نه دوفوریت، در مجلس مطرح شد و این‌روزها هم در راهروهای ساختمان پارلمان در میدان بهارستان سرگردان است. براساس آخرین خبرها، طرح نمایندگان مبنی بر لغو تاثیر قطعی معدل تا دو هفته آینده به هیأت‌رئیسه برای بررسی در صحن ارسال خواهد شد و این نخستین گام موفقیت داوطلبان کنکوری معترض است، هرچند تا رسیدن به نتیجه نهایی راهی طولانی باقی
مانده است.
تاثیر قطعی معدل با کنکور چه خواهد کرد؟
براساس تصمیم شورای سنجش و پذیرش دانشجو، در کنکور سراسری ۹۸ معدل داوطلبان ۲۰درصد تاثیر قطعی و ۱۰درصد هم تاثیر مثبت در نحوه پذیرش دانش‌آموزان خواهد داشت. این قانون شامل تمام داوطلبانی خواهد شد که دیپلم خود را بعد از سال ۸۴ گرفتند و تاکنون قطعی به نظر می‌رسد. علاوه‌براین دانش‌آموزانی که از میزان معدل خود در دروس تاثیرگذار بر این قانون ناراضی‌اند می‌توانند با پرداخت هزینه در آزمون‌های «ترمیم معدل» شرکت کنند و معدل خود را بهبود دهند. از حدود یک‌میلیون داوطلب کنکور، معدل حدود ۵هزار نفر، ۲۰ است و به همین دلیل این داوطلبان مخالفت چندانی با این قانون ندارند، هرچند کمتر دیده میشود حمایتی از این تصمیم هم داشته باشند.
داوطلبان چه می‌گویند؟
فریاد رسای این روزها در حوزه آموزش‌وپرورش ایران، «نه به تاثیر قطعی معدل» است و داوطلبان از هر راهی برای اعلام مخالفت خود استفاده می‌کنند. «مطهره» یکی از داوطلبان امسال کنکور از جزیره ابوموسی است و می‌گوید که این قانون امید و انگیزه دانش‌آموزان مناطق محروم را از بین می‌برد. او دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «من بقیه دانش‌آموزان را نمی‌دانم، ولی خودم از بس استرس دارم، چند روز پیش حالم بد شد و رفتم زیر سرم. دیگر واقعا نمی‌کشم، خدا کند زودتر تکلیف‌مان معلوم شود.» این داوطلب کنکور ادامه می‌دهد: « واقعا مناطق محروم بیشتر آسیب می‌بینند، حتی بین مناطق ۳ هم تفاوت است، مثلا ما اینجا کتاب تست گیرمون نمیاد، باید سفارش بدیم برامون بیارن؛ آزمون آزمایشی هیچی نداریم، معلم خوب نداریم، معلم زیست‌شناسی بنده مدرکش آموزش ابتدایی بود، ولی بعضی مناطق ۳ دیگه وضعیتشان از ما بهتر است.» توضیحات مشابهی را دانش‌آموزانی از دیگر شهرها و روستاهای ایران هم بیان می‌کنند. «علیرضا» ساکن بابل امسال برای بار دوم کنکور دارد. او پارسال با رتبه‌ای حدود ۴هزار ترجیح داد وارد دانشگاه نشود، چون علاقه اصلی‌اش به پزشکی است. علیرضا دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «این قانون، استرس و فشاری تازه برای همه دانش‌آموزان شده و هیچ منطقی هم در آن دیده نمی‌شود. نمی‌گویم که کنکور روش خوبی بود، اما این جایگزین واقعا غیرمنطقی و غیرمنصفانه است. برای مایی که یاد گرفته‌ایم درس را برای سواد و نه نمره بخوانیم، مایی که همیشه از همه جا به ما گفتند ۱۹ برادر ۲۰ است، این قانون آسیب‌زا و ظلمی آشکار به داوطلبان است.»
دلایل مخالفت با تاثیر قطعی معدل
کارشناسان زیادی درباره ایرادات تاثیر قطعی معدل سخن گفتند و دلایل متفاوتی بیان شده هرچند که این استدلال‌ها تاکنون نتوانسته مسئولان را برای بازنگری اصلی راضی کند. یکی از اصلی‌ترین انتقادات، به امکان تقلب در امتحانات مدرسه برمی‌گردد و با توجه به راحت‌تر بودن حفظ امنیت یک آزمون سراسری نسبت به دروس نهایی، داوطلبان خواهان تاثیر مثبت معدل هستند. علاوه‌براین در سال‌های گذشته چندین بار اخباری از لو رفتن پرسش‌های امتحانات نهایی مطرح شده و حتی افرادی در این زمینه بازداشت شده‌اند که این موضوع می‌تواند تاثیر سوابق تحصیلی بیش از 400هزار داوطلب نظام قدیم را غیرمنطقی جلوه دهد. در کنار این مورد، تصحیح سلیقه‌ای امتحانات نهایی یکی دیگر از انتقادات است که داوطلبان می‌گویند ممکن است ورقه ما دست یک معلم سخت‌گیر باشد، درحالی‌که معلمی به شیوه دیگری برگه‌ها را تصحیح کند. علاو‌براین گروهی از کارشناسان هم از ایرادات فنی و ریاضی به این قانون سخن گفته‌اند و معتقدند که با این شرایط، معدل‌های پایین‌تر از حدود ۱۹ نمی‌توانند در رشته‌های پرطرفدار قبول شوند.
چشم‌انتظار تصمیم پارلمان‌نشین‌ها
در روزهایی که نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی به صورتی بیش‌فعال در حوزه‌های انتخاباتی خود مشغول سخنرانی و دید‌وبازدید هستند و تبلیغات پیش از موعد برای انتخابات ۹۸ را آغاز کرده‌اند، صدها‌هزار داوطلب کنکور اما چشم‌انتظار تصمیم و نظر آنها درباره طرح اصلاح تاثیر قطعی معدل هستند. کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس مسئول بررسی این طرح است و هنوز آن را به سرانجام نرسانده است. پیگیری‌های «شهروند» از اعضای این کمیسیون با پاسخ «نمی‌دانم» بسیاری از نمایندگانی روبه‌رو شده که می‌گویند در شهرستان و مشغول بررسی وضع حوزه انتخابیه خود هستند. این طرح که باید به حالت عادی و بدون قید فوریت بررسی شود، راهی طولانی را پیش‌رو دارد که همین موضوع می‌تواند نگرانی داوطلبان را افزایش دهد. «علیرضا سلیمی» دبیر کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی درباره سرنوشت کنونی این طرح به «شهروند» می‌گوید: «این طرح دو هفته دیگر در مجلس بررسی میشود.»
او ادامه می‌دهد: «در کمیسیون بررسی‌‌های مقدماتی صورت گرفته و دو هفته دیگر بررسي‌های دقیق‌تر انجام میشود که به احتمال زیاد تاثیر مثبت و نه قطعی به تصویب کمیسیون برسد.» در صورت تصویب این طرح در کمیسیون باید در صحن علنی مجلس بررسی شود که درصورت موافقت نمایندگان برای تایید نهایی راهی شورای نگهبان قانون اساسی خواهد شد تا در صورت تایید برای اجرا به دولت ابلاغ شود؛ روندی طولانی که برای رسیدن به کنکور امسال، سرعتی بیشتر و عزمی جدی‌تر از نمایندگان می‌خواهد.
دلایل موافقان تأثیر قطعی معدل
تأثیر قطعی معدل زمینه‌ساز برگشت آموزش و پرورش به هدف اصلی خود یعنی آموزش است
این روش نسبت به کنکور این مزیت را دارد که بچه‌ها براساس رشته مورد علاقه خود ثبت‌نام می‌کنند، در حالی که در روش برگزاری کنکور، داوطلب باید مقدار زیادی کد رشته را انتخاب کند و براساس رتبه در یکی از این انتخاب‌ها قبول شود
تأثیر قطعی معدل باعث ارتقای کیفیت یادگیری میشود چون واقعا و در روش کنکور مفاهیم چندان مهم نیستند
دلایل مخالفان تأثیر قطعی معدل
این قانون امید و انگیزه دانش‌آموزان مناطق محروم را از بین می‌برد
این قانون، استرس و فشاری تازه برای همه دانش‌آموزان شده و هیچ منطقی هم در آن دیده نمی‌شود
این قانون آسیب‌زا و ظلمی آشکار به داوطلبان است
تصحیح سلیقه‌ای امتحانات نهایی یکی دیگر از انتقادات است که داوطلبان می‌گویند ممکن است ورقه ما دست یک معلم سخت‌گیر باشد، درحالی‌که معلمی به شیوه دیگری برگه‌ها را تصحیح کند
مافیا قوی‌تر باز خواهد گشت؟
به نظر می‌آید روزهای پر از یأس و ناامیدی تعداد زیادی از داوطلبان کنکور سراسری، برای داوطلبان مناطق محروم و فرزندان خانواده‌های کم‌بضاعت، تاریک‌تر هم هست و این داوطلبان معتقدند که با مطرح‌شدن بحث ترمیم و تاثیر قطعی معدل، آنها از کاروان پشت‌کنکوری‌ها عقب می‌مانند. به‌طور متوسط، دانش‌آموزانی که در مدارس غیرانتفاعی تحصیل می‌کنند، معدل بالاتری دارند و این نخستین نگرانی برای افرادی است که امکان تحصیل در چنین مدارسی را ندارند. علاوه‌براین ایجاد بازار تازه تالیف و فروش کتاب‌های کمک‌آموزشی تشریحی و پابرجا ماندن بازار تستی، میزان هزینه برای موفقیت در کنکور را افزایش خواهد داد که شاید بعضی خانواده‌ها امکان هزینه‌کردن برای موفقیت فرزندان خود را نداشته باشند. مافیای کتاب‌های کمک‌آموزشی و کنکور سراسری که پیش از این وزیر علوم، وزیر آموزش‌وپرورش و دیگر مقامات آموزشی از ناتوانی در مقابله با آن سخن گفته بودند، با شرایط جدید گزینه تازه‌ای هم پیدا کرده و در کنار حضور در بازار کتاب‌های تستی، کارزار تازه‌ای هم راه انداخته و هزاران کتاب کمک‌آموزشی برای امتحانات تشریحی منتشر کرده است. «ترمیم معدل» هم هزینه خاص خود را دارد و اگرچه هنوز نمی‌توان درباره میزان درآمد این قانون برای آموزش‌وپرورش به عدد دقیقی رسید، اما به نظر می‌آید در سال دست‌کم بیش از ۱۰۰ میلیاردتومان درآمد خواهد داشت. علاوه‌براین، قرار بود که کنکور در سال ۹۸ به طور کامل حذف شود که این اتفاق هیچ‌گاه رخ نداد؛ بعضی دلیل آن را قدرت مافیای کنکور و مخالفت آنها با برداشتن این آزمون تستی می‌دانند. پیش از این «غلام‌رضا کاتب» عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با اشاره به گردش مالی بالای مؤسسات کنکوری، به «مهر» گفته بود: «مافیای موجود در حوزه آموزشی ازجمله آنهایی که در موسسات کنکورند، اجازه اجرای قانون حذف کنکور را نمی‌دهند و به‌طور مثال یکی از موسسات آموزشی طی قراردادی برای پخش آگهی و تبلیغات در دوره یک‌ماهه پخش مسابقات جام‌جهانی ۳۲میلیارد تومان به سازمان صداوسیما داده است.» او در ادامه و درباره گردش مالی بالای این موسسات گفته بود: «مبالغ پرداختی از سوی موسسات برای تبلیغات نشان‌دهنده درآمدهای هنگفت این موسسات است؛ از آنجایی که موسسات آموزشی درآمدهای بسیاری از برگزاری کلاس‌ها، امتحانات و... دارند، طبیعتا اجازه اجرای قانون حذف کنکور را نمی‌دهند.»
روایت موافقان طرح
در کنار مخالفان سرسخت این طرح و دانش‌آموزان نوجوانی که می‌گویند حاضر به تسلیم دربرابر این طرح نخواهند شد، موافقان اما دلایل خود را دارند. «علی زرافشان» معلم و معاون پیشین امور آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش یکی از موافقان این طرح است که آن را زمینه‌ساز برگشت آموزش و پرورش به هدف اصلی خود یعنی آموزش می‌داند. او دراین باره به «شهروند» می‌گوید: «اعتراضات از جای مشخص و افراد مشخصی صورت می‌گیرد. من در حسن تاثیر قطعی معدل بگویم که در حال حاضر و بنابر گزارش سازمان سنجش، ۸۹.۲۴ درصد از ظرفیت همه دانشگاه‌ها صرفا برمبنای سابقه تحصیلی تعیین میشود؛ یعنی اینکه سابقه تحصیلی و امتحانات مفهومی، ملاک قبولی در دانشگاه است. معنای این درصد این است که این روش، روش موثری برای کاهش تاثیر کنکور است.» او معتقد است که این تاثیر مثبت هنوز چندان مورد توجه جامعه قرار نگرفته است:«چون ثبت‌نام همزمان با اعلام نتیجه کنکور اعلام میشود این تاثیر برای جامعه روشن نیست و به همین جهت تاثیری روی کاهش تعداد داوطلب کنکور نداشته است. یعنی همچنان قریب به یک میلیون نفر شرکت می‌کنند و حدود ۸۰۰ هزار نفر در آزمون حاضر و تقریبا همه قبول می‌شوند.» زرافشان در پاسخ به این پرسش که این روش چه مزیتی خواهد داشت، هم می‌گوید: «این روش نسبت به کنکور این مزیت را دارد که بچه‌ها براساس رشته مورد علاقه خود ثبت‌نام می‌کنند، در حالی که در روش برگزاری کنکور، داوطلب باید مقدار زیادی کد رشته را انتخاب کند و براساس رتبه در یکی از این انتخاب‌ها قبول شود.» او تاثیر قطعی معدل را امری قانونی مي‌داند و در این باره می‌گوید: «در قانون پیش‌بینی شده است که حداقل ۸۵ درصد قبولی دانشگاه‌ها از طریق سابقه تحصیلی باشد و برای بقیه رشته‌ها، هم سابقه تحصیلی لحاظ شده و هم آزمون که دلیل آن افزایش میزان اهمیت یادگیری دروس مفهومی است. هدف آموزش و پرورش باز کردن این فضا است؛ این باعث ارتقای کیفیت یادگیری میشود چون در واقعا و در روش کنکور مفاهیم چندان مهم نیستند و بیشتر کلمات مهمند، درحالی که هدف اصلی آموزش و پرورش مفهوم و یادگیری مفهوم است و اگر بخواهیم به این هدف برسیم باید امتحانات مفهومی به ارزش برسند و آموزش و پرورش هم تلاش میکند نحوه یادگیری دانش آموزان را بسنجد.» زرافشان معتقد است که کنکور آسیب‌های اجتماعی فراوان دارد و باید از جایی حذف آن آغاز شود: «اگر بخواهیم این چالش و آسیب بیش از ۵۰ ساله را از بین ببریم باید از جایی شروع کنیم؛ اگر شما به ادبیات دهه ۵۰ مراجعه کنید می‌بینید که از همان زمان، بحث کنکور به عنوان یک آسیب و معضل مطرح بود و به آن پرداخته شد. فیلم «علی کنکوری» هم حتی پیش از این ساخته شده است که همان سال‌ها احسان نراقی به نقد علمی پدیده کنکور پرداخته بود. در همان دهه یعنی سال ۵۴ قانون سازمان سنجش آموزش کشور به تصویب می‌رسد و در آن قانون قرار بود نخست آموزش سنجیده شود و سپس کنکور حذف شود که متاسفانه تا الان اتفاق نیفتاده است. متاسفانه برخی می‌گویند زیرساخت‌ها آماده نیست که معلوم نیست این زیرساخت چیست. اگر بخواهیم قانون را که دو بار در مجلس تصویب و یک بار اجرا و آسیب‌شناسی شده، اجرا کنیم تا باعث بهبود کیفیت آموزش شود، باید اجازه دهیم قانون مسیر خود را طی کند.» زرافشان این انتقاد را که چنین قانونی می‌تواند میزان موفقیت افراد کم‌بضاعت و ساکنان مناطق محروم را هم کاهش دهد، رد میکند و در توضیح می‌گوید: «اولا دانش‌آموزی که می‌گوید از منطقه محروم هستم، این دانش‌آموز چی کار میکند؟ آیا این دانش‌آموز امکانات تهران، معلم کنکوری و کتاب و ... را دارد؟ برای اینکه عدالت اجرا شود، مناطق به 3 مورد تقسیم شدند که دانش‌آموزان منطقه 3 امتیازشان با هم مقایسه میشود و نه با دانش‌آموز منطقه یک. ماجرای این دانش‌آموزان متفاوت است. اتفاقا تاثیر سابقه تحصیلی به نفع دانش‌آموزان مناطق محروم است که بتوانند با کمک معلمان خود نمره‌های خوبی کسب کنند.»
او درباره این انتقاد هم که با روش جدید زمینه برای فعالیت و سود‌آوری موسسات کمک‌آموزشی فراهم خواهد شد، ضمن رد چنین موضوعی می‌گوید: «اگر کتاب نوشتن بد است، هم برای کنکور بد است و هم برای آزمون مفهومی. اگر کتاب کمک‌آموزشی به فهم بیشتر درس کمک کند، این به یادگیری بهتر کمک خواهد کرد و بهتر از کتابی است که به تست کمک کند. اگر کنکور باشد، همان آزموشگاه‌ها باز هم کتاب خود را چاپ می‌کنند، اما تاثیر معدل کمک میکند کتاب کمک‌درسی در راستای برنامه درسی باشد و مخل برنامه درسی نباشد، چون کتاب‌های تستی مخل رویکرد برنامه درسی است. آموزش‌وپرورش از ۲۰سال پیش کتاب‌هایی را که به غنی‌سازی برنامه درسی کمک می‌کنند، تعیین میکند و کارگروه‌هایی وجود دارند که استاندارد‌ها را مشخص می‌کنند که یک کتاب کمک‌درسی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد که کتاب مطلوبی در راستای برنامه درسی باشد.» اما آیا همه دانش‌آموزان این امکان را خواهند داشت که هم کتاب کمک‌آموزشی تستی و هم کتاب تشریحی فراهم و در آزمون ترمیم معدل هم شرکت کنند؟ زرافشان در پاسخ به این پرسش هم می‌گوید: «مگر مبلغش چقدر است و مگر همین دانش‌آموزان کتاب تست تهیه نمی‌کردند. الان این روش جدید، نه کتاب کنکوری و نه پول‌دادن می‌خواهد. من خودم شروع به تدریس کردم، دانش‌آموز دوم دبیرستان می‌گفت شما با ما تست کار کنید. در آن شرایط، معلم خوب، معلمی بود که آموزش تستی دهد، اما شرایط جدید به نفع دانش‌آموزانی است که فقط دسترسی به مدرسه و معلم دارند.»زرافشان همچنین درباره دلیل اصرار بر اجرای این مصوبه درحالی‌که مخالفان زیادی دارد، به قانون مصوب مجلس اشاره میکند و می‌گوید که اگر نمایندگان مخالفند، باید قانون جدیدی تصویب و ابلاغ کنند، چون درحال حاضر این قانون است که اجرا میشود.با این توضیحات به نظر می‌آید فعلا سایه قانون تاثیر قطعی معدل بر سر داوطلبان سنگینی میکند و آنها باید دست‌کم تا اعلام نظر نهایی مجلس در 3 جبهه فعالیت خود را ادامه دهند؛ آمادگی برای امتحانات نهایی و ترمیم معدل، آمادگی برای تست‌های کنکور و ادامه تلاش‌ها برای تغییر قانونی که نتوانسته رضایت این داوطلبان را جلب کند.