حیوان چه وحشی باشد، چه اهلی قابل احترام است. خیلی‌ها در مقابله با حیوانات وحشی آنها را می‌کشند و این برای حفظ محیط‌زیست خطر بزرگی به حساب می‌آید، اما راه‌هایی است برای جلوگیری از خطر حمله حیوانات وحشی و کشته‌شدن آنها. برای کسانی که زیاد به بیابان می‌روند یا جنگل‌نوردی می‌کنند و کوهنوردند و کلا به طبیعت‌نوردی زیاد تمایل دارند، حتما روبه‌رو‌شدن با حیوانات وحشی چیز عجیبی نباید باشد. اما اگر شما هم می‌خواهید طبیعت‌نورد باشید، بد نیست این پرونده را بخوانید. برای نوشتن این پرونده از آموزه‌های پیشاهنگی و کتاب‌های کمک‌های اولیه استفاده کرده‌ایم. نکته‌ای هم که بیشتر بر آن تاکید داشتیم، درک درست و بهتر مفهوم واژه مقابله بود که در مفاهیم و مرامنامه‌های پیشاهنگی مقابله با حیوان وحشی بیشتر به‌عنوان پیشگیری تلقی می‌شود تا آسیب رساندن به آن موجود زنده. سعی کردیم از تمام گونه‌های جانوری که ممکن است در ایران یافت شود، در این پرونده نام ببریم و روش‌های پیشگیری از خطر حمله آنها و همچنین برطرف‌کردن خطرات ناشی از حمله آنها را در این پرونده کنار هم بیاوریم.

خرس؛ به چشم‌هایش نگاه نکنید

حملات خرس‌ها دنیایی است از ضربات خرد‌کننده و مهیب.
آنها دندان‌ها و پنجه‌های خود را در گوشت و پوست طعمه فرومی‌کنند. اما خرس‌ها تمام تلاش خود را برای دور شدن از انسان‌ها انجام داده و فقط در مواردی که احساس کنند، انسان قصد آزار رساندن به آنها را دارد، حمله می‌کنند.
در صورت روبه‌رویی با خرس، خونسردی باید به‌طور کامل حفظ شود.
واکنش نشان دادن یا حالت دفاع گرفتن زمانی که خرس‌ها به افراد نزدیک‌تر می‌شوند، برای آنها تهدید بوده و ممکن است این حیوانات حمله کنند. برقراری ارتباط چشمی با خرس‌ها نوعی تهدید برای این حیوان بوده و ممکن است در پاسخ به این برخورد آسیب برسانند.
در نزدیک شدن این حیوان با حفظ خونسردی باید از ارتکاب اعمالی مانند بالا رفتن از درخت، دفاع یا صحبت‌کردن با صدای بلند و جیغ زدن پرهیز کرد و همیشه یادتان باشد که هرگز بین یک خرس مادر و فرزندش قرار نگیرید و در صورتی که این اتفاق افتاد، هرچه سریع‌تر از بچه‌خرس فاصله بگیرید. استفاده از اسپری فلفل، حرکت دستان یا پرتاب سنگ و چوب هنگام حمله این حیوان موثر است.
هنگامی که به محیط زندگی خرس‌ها سفر می‌کنید، این نکته را به یاد داشته باشید که قدم‌زدن یا دویدن در تاریکی بدون چراغ، ایجاد سروصدای بازدارنده نامناسب به معنای درخواست حمله از خرس است. همچنین سعی کنید از محدوده اصلی فعالیت خرس‌ها دور بمانید و در مقابل خرس قهوه‌ای تا زمانی که به شما حمله نکرده، ادای شخص مرده را درنیاورید.
اگر زیر ضربات خرد‌کننده خرس قرار دارید ممکن است مرده جلوه دادن خود یک راه‌حل خوب به نظر برسد، اما در بقیه اوقات انتخاب بدی بوده و ممکن است که خرس را به جهت بررسی اوضاع به سمت شما جلب کند.
در نزدیک چادرتان غذا نخورید، حداقل در فاصله ۱۰۰ متر دور‌تر از چادر خود غذا بخورید. از ظروف مقاوم در برابر خرس‌ها برای ذخیره مواد غذایی خود استفاده کنید و آنها را دور از دسترس قرار دهید و همیشه درحالی به کمپ نزدیک شوید که اسپری فلفل در دستتان آماده باشد.
در بعضی از مناطق صدای تفنگ برای خرس‌های گرسنه مانند زنگ شام است. معمولا خرس‌ها در مناطقی مانند جنگل‌های کالاهو و ارسباران در مناطق شمالی ایران یافت می‌شود.

  مار؛ حواس خود را جمع کنید

در کشور ما همه نوع مار وجود دارد و می‌توان آنها را به دو دسته بزرگ تقسیم کرد. مارهای سمی که دارای دندان نیش فوقانی و پیشین هستند که دندان آنها مجهز به کیسه‌ای مملو از زهر است. مردمک چشم این مارها بیضی‎شکل و فرورفته است و در دو طرف سر حفره‌ای بین دو چشم خود دارند. سر این نوع مارها مثلثی شکل است و از پولک‌های ریز پوشیده شده است. طول این نوع مارها در مقایسه با مارهای غیرسمی معمولا کوتاه‌تر است. حدود 20‌درصد از مارها سمی‌اند و اکثرا در زیر سنگ، بوته‌های گیاهی، درختچه‌ها و قسمت‌هایی شبیه به آن یا محیط‌هایی که مارمولک، آفتاب‌پرست یا موش و... وجود داشته باشد، زندگی می‌کنند. همچنین برای زندگی مارها مکان‌هایی مثل لانه‌های آماده موش‌ها، زیرتنه‌های خشک درختان یا انبارهای چوب و کاه که برای تخم‌گذاری از این موارد استفاده می‌کنند، جای مناسبی است. در هوای سرد گزش مار ممکن است خفیف و کم‌عمق باشد. مار پس از گازگرفتگی دوباره چنبره زده یا خود را جمع می‌کند و آماده حمله دوباره می‌شود. در زمان استفاده‌نکردن از نیش‌ها، آن را در عمق دهان تا می‌کند. مار سمی مانند حیوانات دیگر و انسان‌ها در دفاع از خود به حیوانات بزرگ (غیر از شکار تغذیه‌ای) حمله می‌کند. معمولا هدف را سمی می‌کند و برای پرهیز از آسیب‌دیدگی و ذخیره کیسه زهر به آرامی از محل دور می‌شود. برخی مارها کف جاده‌ها و مسیرها دراز می‌کشند و منتظر طعمه خود هستند یا دارند از خورشید انرژی می‌گیرند. در این صورت ممکن است کسی را که زیاد به آنها نزدیک شود، گاز بگیرند. 60‌درصد نیش مارها بر پا و ساق پا و بقیه به دست یا ساعد است؛ برای همین در بیابان و کوهستان همیشه باید مراقب اطراف بود. مخصوصا باید بدانید که دست و پای خود را کجا قرار دهید. در این مواقع همیشه چکمه، پوتین و ساق‌بند به پا داشته باشید و در بالارفتن از صخره‌ها، چیدن گل، گیاه، میوه، عبور از علفزارهای بلند و... بیش از اندازه احتیاط به خرج دهید.

  گرگ؛ از انسان می‌ترسد

گرگ‌ها شکارچیان ماهری هستند، به‌خصوص اگر در فصل سرما باشند یا با کمبود غذا در محدوده زندگی خارج از آبادی مجبور به حمله به گله گوسفند یا حیوانات اهلی شوند. معمولا گرگ‌ها گروهی حمله می‌کنند و این حمله‌ها می‌تواند تهدیدی جدی برای صحرانوردان یا اکیپ‌های کوهنوردی باشد. در آموزش‌های کوهنوردی نیز این حمله‌ها در نظر گرفته می‌شود، معمولا کوهنوردان در چنین شرایطی با ایجاد سروصدا باعث می‌شوند تا گرگ‌ها از آنها فاصله بگیرند یا با ایجاد آتش در جلوی چادر‌ها و روشن کردن چراغ‌قوه‌ها در چادر‌ها باعث ترس گرگ‌ها می‌شوند. در این شرایط کوهنوردان با ایجاد سروصدا با ظروف غذاپزی و بالابردن صدای رادیو با استفاده از کلنگ‌های کوهنوردی آماده مبارزه می‌شوند.
گرگ خاکستری در بیشتر مناطق ایران زندگی می‌کند و روستاییان و گردشگران بار‌ها این موجودات درنده را در بیابان‌ها دیده‌اند. گرگ‌ها از اجداد سگ‌ها هستند که از انسان‌ها می‌ترسند و عمده غذای آنها از حیواناتی مثل آهو، قوچ یا بز و سایر سم‌داران تهیه می‌شود. آنها قدرت شنوایی بالایی دارند و حس بویایی گرگ‌ها بسیار قوی است. گرگ‌ها دست‌هایی پنج انگشتی دارند و پاهای آنها چهار انگشتی است. طول آنها تا حدود یک متر تا ۱.۵متر است و ۵۰ تا ۶۰ کیلوگرم وزن دارند. عمر آنها هم طولانی است. موی بدن این موجودات معمولا در پیری زبر و سفیدرنگ می‌شود. سری پهن و گردنی قوی دارند. دندان‌های آنها هم قوی است. بعضی از گرگ‌ها هم در جنگل‌ها، دشت‌ها، کوه‌ها و کوهپایه‌ها زندگی می‌کنند و از خانه و خانواده‌شان دفاع می‌کنند. آنها در صورت نیاز از پرندگان، بی‌مهرگان مثل مار، پستانداران کوچک مثل موش و خرگوش و حتی حشرات تغذیه می‌کنند و ازجمله حیواناتی‌اند که هم در روز و هم در شب به شکار می‌روند. گرگ‌ها روانشناسان خوبی هم هستند و قبل از حمله طعمه خود را به خوبی از نظر ضعف جسمانی و روحی شناسایی می‌کنند. آنها طبیعت را از وجود حیوانات مریض و علیل پاکسازی می‌کنند. معمولا لانه خود را در مکانی می‌سازند که از نظر استتار، وجود آب و طعمه غنی باشد.

    راه‌های مقابله با گرگ
باید خونسردی را حفظ کرد و با شجاعت، آرام و آهسته با فریاد زدن و به صدا درآوردن ظروف، سوت، پرتاب سنگ و چوب و عبور دسته‌جمعی از جلوی آنها و خیره‌نشدن در چشمان این حیوان یا فرار نکردن از پیش آن به جای تحریک این حیوان به حمله، آن را از محیط دور کرد.

عقرب؛ عاشق کفش‌‌های شماست

زهر بیشتر عقرب‌ها به جز عقرب‌هایی که در آخرین حلقه دم آنان دو کیسه زهر وجود دارد، کشنده نیست. عقرب‌ها در محیط منازل قدیمی و خشتی و کاهگلی یا گورستان‌های قدیمی و در خرابه‌ها و مخصوصا مناطق گرم و خشک و نقاط کویری در فصل گرم پیدا می‌شوند. این موجودات عموما رنگ زرد و سیاه و خاکستری دارند و زهر عقرب‌های کویری خطرناک‌تر است.  روستاییان و کوهنوردان می‌دانند که عقرب به بوی پای انسان علاقه دارد و به همین دلیل داخل کفش آنها می‌رود و زمانی که در این مناطق می‌خواهید کفش بپوشید باید کفش را خالی کنید؛ همچنین در زمان استراحت ممکن است پای افراد را نیش بزنند.
اگر در شب نور چراغ قوه را روی عقرب بیندازید، حیوان به بالا می‌پرد و برخلاف مار حرکت می‌کند.
چون اکثر عقرب‌ها در شب دنبال شکار می‌روند برای همین باید قبل از خواب داخل چادر خود را خیلی دقیق بررسی کنید و زیر فرش و وسایل را کنترل کنید؛ چون اکثر خزندگان از تنباکو بیزارند و اگر اطراف چادر‌ها یا مکان فعالیت را با پودر تنباکوی خیس‎خورده به مدت ۳ یا ۴ ساعت بپوشانید، عقرب سمت چادر نمی‌آید.
در زمان استراحت تمام منفذهای ورود حشرات و خزندگان به داخل چادر یا کیسه خواب را مسدود کنید.
از روشن‌کردن چراغ و آتش در داخل چادر پرهیز کنید.
همچنین می‌توانید قبل از ایجاد کمپ یا محل استراحت محیط را سمپاشی کنید تا از عبور و مرور حشرات و خزندگان جلوگیری شود؛ معمولا این سم‌ها برای مار و عقرب
 تا ۴ روز اثر دارد.

سگ؛ اگر حمله کرد فرار نکنید
سگ‌ها بلدند چطور از قلمروی خود محافظت کنند. سگ گله معمولا تجاوزگر را غافلگیر می‌کند و تا رسیدن صاحب خود بدون حرکت نگه می‌دارد. سگ‌ها معمولا با پارس‌کردن به حیوانات وحشی مانند گرگ یا انسان متجاوز هشدار می‌دهند. در صورتی که این کار آنها اثر بازدارنده نداشته باشد، ابتدا به آهستگی شروع به غرش و بعد شدید‌تر پارس می‌کنند، اگر این کار‌ها بی‌اثر باشد، حمله می‌کنند. اگر انسان به چشمان سگ خیره نشود و حرکتی تحریک‌کننده از خود نشان ندهد، با حفظ فاصله و بی‌توجهی مسیرش را عوض و خشم حیوان آهسته‌آهسته فروکش می‌کند، حتی ممکن است سگ مهربان شود، دم تکان دهد و جلوی فرد جست‌وخیز کند. در صورتی که به اکثر سگ‌ها گفته شود (کوچو، کوچو) اظهار دوستی و مهربانی می‌کند.سگ‌های مهاجم؛ دم بلند، گوش‌های تیز و چشمانی درشت و خشن دارند و به سمت فرد حمله می‌کنند. اگر سگ حمله کرد، نباید فرار کنید، بلکه با خونسردی و بی‌توجهی و درحالی‌که به چشمانش خیره نشده‌اید، زیر چشمی مراقب آن باشید. سعی نکنید با باتوم یا چوب‌دستی حیوان را بزنید، بلکه با حفظ روحیه، چوب یا باتوم را آماده در دستان، جلوی سینه نگه دارید؛ با این روش سگ اغلب از نزدیک شدن به شما منصرف می‌شود. اصولا سگ‌ها برعکس گرگ‌ها به زخمی و خفه‌کردن انسان علاقه‌ای ندارند، بلکه با گاز گرفتن پاچه شلوار یا آستین انسان او را متوقف می‌کنند. در این صورت سعی کنید لباس، کیف یا کوله‌پشتی خود را جلوی بدن بگیرید تا آن را گاز بگیرد و به تدریج این کار را آن‌قدر تکرار کنید تا از محدوده محافظت سگ خارج شوید. اکثر سگ‌ها مانند گرگ‌ها از صداهای بلند، انفجار ترقه و.. می‌ترسند و فرار می‌کنند. (باید توجه داشت که شیوه مبارزه با سگ‌ها برای سگ ‌هار بی‌اثر است.)

در مقابل حیوانات درنده خونسرد باشید

حیوانات درنده که بیشتر در جنگل‌ها پیدا می‌شوند هم ممکن است گاهی خطرآفرین باشند، برای همین بد نیست کمی هم درباره چگونه روبه‌روشدن با این حیوانات بدانید.
 سعی کنید با پوشیدن لباس اضافی، بدن را بزرگ جلوه دهید؛ با حفظ آرامش و خونسردی و نشان دادن شجاعت خود، نه ترسیدن.
 هیچ وقت در صورت مشاهده حیوان سریع عقب‌نشینی و جهت مسیر برگشت را انتخاب نکنید، بلکه مسیر خود را به چپ یا راست منحرف و زیر چشمی حیوان را کنترل کنید.
 نباید عملی از شما سر بزند که حیوان احساس خطر، ضعف و ترس در شما بکند.
 همیشه اسپری فلفل همراه داشته باشید.
 در صورت مقابله با حیوان سعی کنید با پرتاب سنگ، چوب و... از دور با حیوان مبارزه کنید و جواب حمله را با قدرت بدهید.
 در هر حال بهترین اسلحه برای مقابله با حیوان حفظ آرامش، خونسردی و رعایت نکات ایمنی و حفاظتی است.
 به صورت زیگزاگ مسیر را منحرف کنید.
 سعی کنید به حیوان درنده و گرسنه نزدیک نشوید.
 نزدیک قلمرو و لانه و توله حیوانات محل مناسبی جهت استراحت و عبور نیست.
 هیچ‌وقت سعی نکنید به چشمان حیوان درنده خیره شوید و غضبناک نگاه کنید.
 قبل از رفتن به منطقه‌ای درباره حیوانات وحشی آن منطقه و اطراف مسیر اطلاعات جمع‌آوری کنید.